Napaka-payapa ng buong probinsiya ng El Cumano. Makikita rito ang mga puno't halaman na sagana sa bunga at mga ibon na bumababa sa sanga mula sa malayang paglipad sa himpapawid. Ang mga huni nito'y mistulang awit sa umaga na nagiging harana sa pagsapit ng gabi.
Sa bawat gilid ng daanan ay masisilayan ang maliliit na bahay na gawa sa pawid at kahoy. Ang sahig ay gawa sa kawayan na kung sasapit ang hapon ay nagbibigay ng maligamgam na pakiramdam.
Ang mga mamamayan ay nagsisimula nang magsibak ng kahoy na kanilang pang-gatong bilang paghahanda sa kakainin.
Samantala, sa bakuran ay makikita ang mga luntian'g halaman kasama ang mga puno ng saging na hitik sa bunga.
Sa gitnang parte nito'y mapapansin ang puno ng Narra na napaka-ganda. At tulad ng ibang mga probinsiya'y napaka-ganda rin ng El Cumano. Kaya naman maraming tao ang nais na bumisita rito o 'di kaya nama'y mag-bakasyon.
Ngunit hindi pala ganito ka-payapa ang probinsiya. Dahil maririnig sa buong kabahayan ang malakas na boses ni Emilito habang pinapalo nang malakas si Eleonor. Mula sa mga kamay na mahigpit na naka-hawak sa sinturon ay malakas nitong hinampas sa likod ang dalaga.
Nang maramdaman ang hapdi ay agad nitong kinagat ang pang-ibabang labi upang pigilan ang sigaw. Impit na hikbi lamang ang kumawala rito habang nanginginig ang mga balikat.
Walang sino man ang nagtatangkang tumulong sa kawawang dalaga dahil bukod sa malayo ang pagitan ng kanilang mga tahanan ay batid din nila ang maaaring gawin ni Emilito — lahat ay takot humarang sa kaniyang daraanan kaya kahit gaano nila ka-gusto'ng tumulong ay wala silang magawa.
Mistulang mga tinanggalan ng labi at pandinig at ang tanging magagawa na lamang nila ay ang pikit-matang saksihan ang kalupitan ni Emilito sa kaniyang sariling anak.
Suot ni Eleonor ang puting bestida at ramdam na ramdam niya ang lagkit ng pag-dikit nito sa kaniyang likod kasabay ng malakas na hampas ng sinturon.
Sinundan pa ito ng pangalawa na labis n'yang ikina-nginig hanggang sa maramdaman na niya ang labis na pang-hihina.
Nakatalikod siya sa kaniyang ama habang nakaharap sa malaking puno. Dito siya naka-kapit nang mahigpit habang iniinda ang bawat sakit.
Ilang saglit pa'y naramdaman niyang may tumutulong likido sa parte ng kaniyang likod pababa sa kaniyang hita.
"D-Dugo.." Kinabahan siya sa nasaksihan at wala siyang magawa kun'di ang matakot.
"O siya. Pumasok ka na sa loob. Tama na muna 'to sa ngayon. Ayusin mo 'yang likod mo ah. Ayokong may makitang kumakalat na dugo sa bahay." Inayos na nito ang kaniyang sinturon habang matamang tinititigan ang kawawang si Eleonor. Kung hindi pa magdurugo ang likod nito'y hindi pa siya makukontento sa pananakit sa sariling anak.
Ganito lagi ang sinasapit ng dalaga. Wala naman siyang magawa kun'di hayaan na lamang ang ama dahil wala naman siyang kakayahang lumaban at magsumbong. Hindi niya pa kaya.
Dahan-dahan niyang inihakbang ang nanghihinang mga paa. Nakararamdam na siya ng hilo at tila mawawalan siya ng balanse dahil sa dami ng dugo na nawala sa kaniya ngunit pinilit pa rin niya ang maglakad nang maayos. Dahil kailangan niya pa'ng akyatin ang hagdan na kahoy papasok sa kanilang tahanan kaya kailangan na niyang magmadali dahil siguradong magagalit na naman ang kaniyang ama.
"Konting hakbang pa, Eleonor!" Hanggang sa kaunting hakbang na lang ay nasa harap na siya ng kanilang tahanan.
"Linisin mo na 'yang sugat mo." Walang emosyong sambit ni Emilito habang komportableng naka-upo sa matigas na upuan.
Agad naman niyang tinungo ang palikuran at nang mai-hubad ang bestida'y bumungad sa kaniya ang hapdi na hindi niya naramdaman noong pinapalo pa lang siya sa labas. Sobrang sakit nito ngunit mas masakit ang reyalidad na patuloy na sumasampal sa kaniya.
Kahit ano'ng gawin niya'y hindi na kailanman maibabalik pa ang payapang buhay na kaniyang minahal. Ang kompleto at masayang pamilya na hindi na babalik pa sa dati. Noon, akala niya'y mabubuhay siya nang normal at masaya. Ngunit napatunayan niya, sa kaniyang paglaki, na ang lahat ay nagbabago. Kahit ang pinaka-mamahal mo'y maaaring maging demonyo.
Sinimulan na niya'ng buksan ang gripo upang hugasan ang kaniyang mga sugat. Nang matapos sa paghugas ay binalot niya ang kaniyang likod ng makapal na tela upang maibsan ang pagdurugo.
"Sobrang sakit..." Tahimik niyang sambit habang pinupunasan ang luhang namumuo sa kaniyang mga mata. Segundo lamang ang lumipas hanggang sa siya'y tahimik na natulala at hindi na niya mapigilan ang humagulhol.
Muli niyang binuksan ang gripo at sinabayan ang ingay nito. "Ang sakit!"
Umiyak siya nang umiyak hanggang sa mapagod na ang kaniyang mga mata at ang tanging magagawa na lamang niya ay ang yakapin ang sarili at matulala sa lungkot.
Sa kaniyang pag-yuko ay bumungad sa kaniyang ala-ala ang bawat maligayang pagkakataon na kasama niya ang kompleto niyang pamilya — ang kaniyang Ina, ang kaniyang kuya Romualdo at ang kaniyang Ama. Masaya silang kumakain sa loob ng isang fast food chain na kanilang paborito.
Labis naman ang ngiting gumuguhit sa manipis na labi ng batang si Eleonor. Nasa gitna siya ng kaniyang kuya Romualdo at ng kaniyang Ama. Habang nasa harap naman nila ang kaniyang Ina na hindi na rin mapigilan ang malawak na ngiti.
"Maligayang kaarawan, Eleonor!" Masayang bati sa kaniya ng kaniyang pamilya. Ika-pitong kaarawan niya ngayon kaya naman lalo siyang napa-ngiti. At ang isipin na kasama niya ang kaniyang mga mahal sa buhay ay mas lalong nagpa-saya sa kaniyang puso.
Kahit pa siya'y pitong-taong gulang pa lamang, batid na niya ang kahalagahan ng isang pamilya. Tunay nga na wala na siyang ibang hihilingin pa kun'di ang makasama pa sila nang matagal.
Maliit na bagay man kung ituturing ng iba, ngunit para sa kaniya'y isa itong regalo na hindi matutumbasan ng kahit sino.
Ngunit sa paglipas ng taon, sa kaniyang pagda-dalaga'y isang pangyayari ang nagbigay sa kaniya ng marka.
Nag-umpisa nang bahiran ng karumihan ang imahe na akala niya'y malinis, lumisan ang tao'ng akala niya'y mananatili't dinumihan ang kaniyang ka-inosentehan.
I
Nang matapos ang tila isang oras na pagkaka-tulala sa loob ng kanilang maliit na banyo'y naisip niyang lumabas upang makapag-pahinga na sa kaniyang silid. Dahan-dahan siyang humakbang sa takot na baka makalikha siya ng anumang ingay na ikagagalit ng kaniyang ama."Sa'n ka pupunta?" Agad siyang kinabahan nang marinig ang tinig nito."M-Magpapahinga po" Napipilitan niyang tugon. Dahil sa mga maling inaakto ng kaniyang ama'y kinasuklaman na niya 'to mula nang siya'y magka-isip."Kumain ka na ba?" Tanong nito habang tutok ang mga mata sa panonood ng telebisyon. Bigla namang tumunog ang kaniyang tiyan na tila nakisama sa kaniyang sagot. Binaling ng kaniyang ama ang tingin nito sa kaniyang direksyon at ilang sandali pa'y kusa itong lumapit sa kaniya.Nakaramdam ang dalaga ng labis na kaba habang pinanonood niya ang bawat paghakbang ng kaniyang ama.Please, wag...Narara
Tirik na tirik ang araw. Ang mga mamamayan ng El Cumano ay nagkaka-siyahan sa munting salu-salo sa kanilang mga tahanan. Maingay at masigla ang buong probinsiya maliban sa makulimlim na tahanan ni Eleonor. Sa kabila ng mainit na panahon, naroon siya sa sulok ng silid, yakap ang mga tuhod habang nakatalukbong ng kumot ang kalahati ng katawan. Nanginginig ang kaniyang mga balikat at labi dahil sa labis na ginaw. Mainit ang kaniyang paghinga't kusang pumipikit ang mga mata dahil sa masaman'g nararamdaman.Ilang saglit pa'y pumasok ang kaniyang ama sa loob ng silid nang walang pag-alinlangan."Anong oras na, nakahiga ka pa rin!? Aba, kumilos ka!" Hinampas ng mabigat na kamay nito ang hita ng dalaga kaya lalo itong napapikit sa sakit."Ano ba'ng ginagawa mo diyan!?" Marahas nitong tinanggal ang kumot na bumabalot sa kaniya."P-Pa...masama po ang pakiramdam ko." Nanginginig na sambit ng dalaga. Tinitigan lang si
"Walang aalis! Dito ka lang sa pamamahay ko. Naiintindihan mo!?" Sinapo ng palad ni Emilito ang baba ni Eleonor kaya agad na napatingala ang dalaga. Nang matingnan ang ama sa malapitan ay itinaas niya ang kaniyang kilay at nandidiri itong tinitigan."Akala mo ba hindi ko narinig ang mga sinabi mo sa kuya mo? Anong akala mo sa'kin? Katulad mo'ng tanga?" Binitiwan niya ang baba ni Eleonor kaya agad itong napabaling sa gilid. Naramdaman na lang niya ang hapdi na dulot ng mahigpit na pagkaka-hawak sa kaniyang mukha na lalong nagpa-dagdag sa galit na kanina niya pa pinipigilan."Bakit, Papa? Wala na ba 'kong karapatan na mag-tapos? Ikukulong niyo na lang ba 'ko rito sa bahay!?" Sa kauna-unahang pagkakataon ay napag-taasan niya ng boses ang kaniyang ama. Hindi ito inaasahan ni Eleonor kaya agad na nanlaki ang kaniyang mga mata. Ngunit ilang segundo pa'y naisip niya'ng dapat lamang ito sa kaniya. Sa wakas, sa tila napaka-habang panahon ay naging
"Pasensiya ka na ah.." Pag-hingi ng paumanhin ni Eleonor habang hindi maka-tingin nang diretso kay Matilda. Nang makita ang ganitong hitsura ng dalaga'y lumambot ang ekspresyon ni Matilda at napabuntong-hininga."Ayos lang, ano ka ba. 'Wag ka nang mahihiya sa'kin. Basta itago mo 'tong pera sa mga mata ng papa mo. Tara na? Ihahatid na kita sa inyo." Tumango na lang ang dalaga at nag-patangay kay Matilda. Hindi siya umimik sa gitna ng tahimik na paglalakad nila ngunit kahit gano'n ay magaan pa rin ang pakiramdam niya rito.Nang ilang hakbang na lang ang pagitan nila sa kanilang tahanan ay isinigaw ni Matilda ang pangalan ni Emilito habang mahigpit na hinahawakan ang kaniyang braso. Hindi alam ni Eleonor kung bakit, ngunit kumakalma siya sa tuwing malapit lang si Matilda sa kaniya. Sa tingin niya'y ligtas siya sa presensiya nito. At kahit magka-edad sila'y masasabi niya'ng mag-kaibang magka-iba sila ng katangian. Matapang ang babaeng nasa tab
Maiingay na tilaok ng manok ang nagpa-gising sa bawat mamamayan ng El Cumano. Lahat ay nag-umpisa nang kumilos upang simulan ang panibagong araw para sa panibagong pagbabanat ng buto. Pinakain ng mga tao ang kanilang mga alagang manok, nag-ayos ng mga tanim na halaman sa kanilang bakuran at nag-sibak ng kahoy para sa mga lulutuin na kanilang ihahanda.Samantala, sa tahanan na kung saan ay malayo ang mga kapit-bahay, mapapansin ang malaking katawan ni Emilito na nakadapa sa sahig. Ang malakas na hilik nito'y hindi nakatakas sa pandinig ng dalaga.Naisip na lang niya na ituloy ang pagliligpit kaya nagtungo siya sa likod ng kanilang bahay upang kunin ang walis tambo. Inisa-isa niya ang bawat sulok ng kanilang tahanan at mga natirang kalat ng kaniyang ama. At nang maramdama'ng tumatama sa kaniyang mga mata ang ilang hibla ng kaniyang mahaba at itim na buhok ay maayos niya 'tong itinali. Sunod na ginawa niya ay naghugas ng mga pinggan, pinunasa
Ang kagalakan sa puso ng dalawang dalaga ay walang pag-sidlan. Natutuwa si Matilda dahil sa wakas ay nakapag-desisyon na rin si Eleonor, at gano'n din ang tuwa'ng nararamdaman ni Eleonor dahil sa kauna-unahang pagkakataon ay may tao'ng handang tumulong sa kaniya.Magsasalita pa sana si Matilda nang may bigla silang marinig na ingay. Isa itong tinig ng pamilyar na lalaki kaya luminga-linga sa paligid si Eleonor hanggang sa mahuli ng mga mata niya ang kaniyang ama na nagpupuyos sa galit. Nagsalubong ang dalawang kilay nito't naka-kuyom ang mga kamay. Alam niya'ng maparurusahan na naman siya kaya wala siyang nagawa — nakatayo lamang siya't nakatulala. Hanggang sa narinig niyang sumigaw si Matilda. May mga pangalan itong binanggit hanggang sa mabilis na lumabas mula sa mala-laking bato ang mga kalalakihan na nakita niya kahapon. Nakita niya ang paglapit ng mga ito sa kaniyang ama at hinawakan nila ang kaniyang braso. Mas lalo pa'ng kinabahan si Eleonor d
Natatanaw na ni Eleonor mula sa bintana ng bus ang naglalakihang mga gusali na nagpa-mangha sa kaniya."Matilda, ang ganda rito!" Maka-ilang beses na niyang sinambit ang mga salitang ito na nagpapa-ngiti naman kay Matilda habang nakatanaw sa bintana. Hawak niya nang mahigpit sa kaniyang kamay ang pitaka na naglalaman ng maliit na halaga na kaniyang naipon. Alam niya'ng hindi ito sasapat sa loob ng isang araw kaya hindi niya maiwasan na mag-alala dahil ginawa niya lang talaga ang lahat upang maka-alis sila ng probinsiya. At kahit walang kasiguruhan sa kanilang dadatnan sa Maynila ay pinili pa rin niya ang sumugal. Susubok na lang siguro sila ng mga matinong hanap-buhay upang maka-raos.Habang umaandar ang bus ay ang siyang pagtalon sa tuwa ni Eleonor kaya maya't mayang naka-alalay sa kaniya si Matilda. Nawawala tuloy ang kaniyang pag-aalala sa kakarompot niyang pera dahil sa tuwa na sumisilay sa maamong
Hindi pa man luma-lalim ang tulog ni Matilda'y isang hagulhol ang kaniyang narinig, kaya iminulat niya agad ang kaniyang namumungay na mga mata at agad na tumayo upang tingnan si Eleonor. Nakita niya'ng pawisan ang buong mukha nito at hindi matigil sa pag-tahip ang kaniyang dibdib."Eleonor...Eleonor...binaban gungot ka." Niyugyog nito ang mga balikat ni Eleonor ngunit wala rin itong saysay dahil patuloy pa rin siya sa pag-hikbi."Eleonor..." Natataranta na si Matilda dahil hindi niya alam ang pwedeng gawin kung sakaling hindi pa rin magising si Eleonor.Ngunit dahan-dahan nitong iminulat ang mga mata'ng punong-puno na ng luha. Nang makita si Matilda ay agad siyang napa-bangon sa pagkaka-higa at akmang yayakapin ito kaya umakyat si Matilda sa kaniyang pwesto upang mahigpit siyang mayakap."M-Matilda..si Papa." Takot na takot na sambit ni Eleonor habang nanginginig ang labi. Hinaplos naman ni Matilda ang ka