กวีคนใดให้สัมภาษณ์เกี่ยวกับกระบวนการเขียนบทกวี?

บทกวีในเพลงประกอบบางเพลงมีความหมายชั้นลึกที่ซ่อนอยู่ระหว่างบรรทัดและเมโลดี้ ทำให้การแปลไม่ใช่แค่การถอดคำ แต่เป็นการถอดอารมณ์ด้วย เมื่อฟัง 'Unravel' ฉันมักคิดถึงวิธีถ่ายทอดความขมปนโหยหาที่ซ่อนอยู่ในโครงสร้างประโยคของต้นฉบับ: คำบางคำต้องแปลตรง ๆ เพื่อรักษาจังหวะและน้ำเสียง ในขณะที่อีกหลายวลีต้องขยับรูปประโยคในภาษาไทยเพื่อให้ฟังเป็นธรรมชาติและยังคงสะเทือนใจเมื่อร้องตามได้ การตัดสินใจระหว่างความหมายตามตัวและความหมายเชิงภาพยนตร์เป็นสิ่งที่ฉันต่อสู้ด้วยเสมอ เพราะถ้าเลือกแปลแบบ literal อาจสูญเสียสัมผัส แต่ถ้าแปลแบบ free จะเสี่ยงค่าวรรณกรรมนั้นเปลี่ยนไป ฉันจบการแปลด้วยการเลือกคำที่ให้ความหมายใกล้เคียงที่สุดและยังรักษาจังหวะให้ร้องได้ ซึ่งสำหรับฉันคือหัวใจของการทำให้บทกวีในเพลงประกอบยังคงชีวิตเมื่อย้ายมาเป็นภาษาไทย

ผลงานกลอนสั้นบนฟีดดูทรงพลังแบบไม่คาดคิด และนั่นคือสิ่งที่ดึงฉันให้อ่านซ้ำหลายครั้ง ฉันชอบความเป็นบทกลอนที่แทรกความเจ็บปวดและความหวังไว้ในบรรทัดสั้นๆ เช่นผลงานของ 'Rupi Kaur' จากหนังสือ 'Milk and Honey' ที่มักถูกยกมาแชร์เพราะภาษาง่าย แต่ทิ่มแทงจิตใจได้ตรงจุด บรรทัดที่ย่อยง่ายนั้นกลายเป็นภาพสติกเกอร์หรือภาพพื้นหลังแล้วแพร่ไปเร็วบน Instagram และ Facebook อีกคนที่ฉันติดตามคือ 'Nayyirah Waheed' ซึ่งใช้เว้นวรรคและคำสั้นๆ ให้ความรู้สึกเหมือนลมหายใจ ผลงานจาก 'salt.' ถูกนำไปคั่นบทความหรือแคปชั่นยาวๆ ทำให้คนหยุดอ่านและขยายความในคอมเมนต์ ส่วนบทกวีที่สร้างคลื่นไวรัลจริงจังเมื่อเร็วๆ นี้คือ 'The Hill We Climb' ของ 'Amanda Gorman' ซึ่งแม้จะออกงานในเวทีระดับโลก แต่การอ่านซ้ำและคลิปตัดต่อช่วยให้บทกลอนประเภทผู้นำความหวังนี้เข้าถึงกลุ่มคนทุกเพศทุกวัยบนโซเชียล ตอนที่ฉันเลื่อนฟีด บทกลอนพวกนี้ทำหน้าที่เหมือนเพื่อนที่พูดสั้นๆ ให้กำลังใจหรือกระทบความคิด มันไม่ใช่แค่คำสวยๆ แต่เป็นวิธีการสื่อสารที่คนยุคนี้ยอมรับ เพราะอ่านง่าย แชร์ได้ และมีพลังพอที่จะเปลี่ยนมู้ดของวันหนึ่งๆ ได้จริง

แพลตฟอร์มอย่าง Instagram หรือ Pinterest คือแหล่งรวมบทกวีสั้นๆ ที่น่าค้นหา เราเคยเจอเพจ 'Midnight Poetry' ที่โพสต์กลอนสี่บรรทัดแต่ทรงพลังมากๆ บทหนึ่งพูดถึงการยอมรับความไม่สมบูรณ์แบบของชีวิต ผ่านภาพถ่ายใบไม้ร่วงที่ขาดไม่เท่ากัน บางทีก็ไม่ต้องไปไกล แค่เปิดทวิตเตอร์ค้นแฮชแท็ก #กวีสั้น แล้วจะพบกับชุมชนคนรักภาษาที่หยิบจับความงามจากเรื่องเล็กน้อย บทกวีเกี่ยวกับแสงไฟจากร้านสะดวกซื้อตอนดึกยังทำให้เราอมยิ้มได้ทั้งวัน

สไตล์เขาเป็นหมัดหนักที่มาพร้อมรอยยิ้มขม ๆ — นี่คือเหตุผลที่บทกวีหลายชิ้นของสุชาติถูกพูดถึงบ่อยในวงอ่านกลอนของคนไทย ผมชอบที่บทกวีของเขาไม่พยายามสวยหรูเกินไป แต่เต็มไปด้วยภาพจำง่าย ๆ และเสียงพูดที่คนทั่วไปจับต้องได้ บทกวีแนวเสียดสีสังคมที่ใช้ภาษาพูดตรง ๆ มักถูกนำไปอ่านตามเวทีเปิดไมค์หรือคั่นรายการวิทยุ เพราะมันเล่นกับความขบขันและความเจ็บปวดของชีวิตพร้อมกัน ทำให้คนอ่านรู้สึกเชื่อมโยงทันที ไม่ว่าจะเป็นคนเมืองหรือคนชนบท อีกเหตุผลที่เห็นได้ชัดคือการใช้อารมณ์พาไป — บทกวีบางชิ้นของเขาทำให้คนยิ้มหรือขำทะลุออกมา แต่พออ่านจบก็เหลือความคิดวนอยู่ในหัว ผมมักสังเกตว่าผู้อ่านรุ่นราวคราวเดียวกันจะกลับมาอ่านซ้ำ เพื่อจับจังหวะคำและเสียงที่ซ่อนความหมายไว้ นั่นทำให้ผลงานของเขไม่ใช่แค่ข้อความบนหน้ากระดาษ แต่กลายเป็นบทสนทนาในหมู่คนอ่านด้วยกันเอง

เวลากลางคืนมักเปิดประตูให้บทกวีเดินเข้ามาในจังหวะเงียบ ๆ ของฉัน ฉันชอบเริ่มจากภาพเฉพาะหน้าที่จับต้องได้ เช่นแสงจันทร์ที่ตกกระทบบนกิ่งไผ่หรือขอบหน้าต่าง แทนที่จะพูดว่า 'ดวงจันทร์สวย' ให้เปลี่ยนเป็นการกระทำหรือผลกระทบ—มันกระซิบ มันเผาไหม้ มันห่มผ้าคนที่หลับ—เพื่อให้ไวพจน์กลายเป็นประสบการณ์ที่ผู้อ่านร่วมรู้สึกได้ ในบางครั้งการนำเสียงและกลิ่นเข้ามาช่วยจะทำให้คำไวพจน์ไม่แห้งและไม่ไกลจากภาพจริง เช่น แสงจันทร์ที่ทำให้กลิ่นเกลือทะเลเย็นลง ขบวนคำสั้นๆ สลับกับวลียาวๆ ยังช่วยสร้างจักรริทึมที่เหมาะกับอารมณ์ การอ้างอิงเชิงวัฒนธรรมหรือเรื่องเล่าก็มีพลังมาก ฉันชอบยกฉากจาก 'Sailor Moon' ที่ใช้ดวงจันทร์เป็นสัญลักษณ์ของความหวังและความรัก แต่จะไม่ยืมตรง ๆ เสมอไป—จะนำเอาโทนหรือความหมายมาแปรเป็นภาพใหม่ในบทกวี เช่นเปลี่ยนจากเจ้าหญิงบนดวงจันทร์เป็นคนเฝ้าตะเกียงริมท่าเรือ การเล่นกับความขัดแย้งระหว่างแสงกับความมืดหรือความเย็นกับความอบอุ่นจะทำให้ไวพจน์นี้ไม่กลายเป็นคำฟุ่มเฟือย แต่กลายเป็นสะพานที่พาไปสู่ความรู้สึกของผู้อ่านได้จริงๆ

คำว่า 'วรรณรูป' สำหรับคนที่ชอบเล่นคำและฟังจังหวะของภาษา มันคือคำที่ทำให้รู้สึกถึงโครงสร้างเบื้องหลังบทกวีมากกว่าคำแปลตรง ๆ — ในมุมมองของฉัน 'วรรณรูป' คือรูปร่างของคำหรือวลีในเชิงเสียงและรูปพยางค์ที่กวีใช้เป็นวัสดุในการเรียงร้อยจังหวะ สัมผัส และน้ำหนักของท่อนบท ไม่ได้หมายถึงตัวอักษรอย่างเดียว แต่หมายถึงว่าพยางค์ไหนหนัก-เบา พยางค์ใดเป็นสระยาวหรือสั้น การวางพยางค์ที่มีวรรณยุกต์หรือไม่มีวรรณยุกต์ ทำให้เกิดผลทางเสียงที่ต่างกัน ซึ่งก็คือ 'รูป' ของวรรณ (คำ) นั้นเอง บทกวีไทยดั้งเดิมอย่าง 'กาพย์ยานี 11' หรือโครงแบบ 'โคลง' มักอาศัยการจัดวางวรรณรูปอย่างเคร่งครัด เพื่อให้เกิดสัมผัสระหว่างคำและจังหวะที่ไหลลื่น ฉันเคยอ่านท่อนหนึ่งจากบทกวีโบราณแล้วรู้สึกว่าการเลือกพยางค์สั้นสลับยาวในตำแหน่งต่าง ๆ สร้างอารมณ์ชะงัก-ต่อเนื่อง ได้ชัด เช่น กาพย์ยานีจะมีหลักการแบ่งพยางค์และตำแหน่งสัมผัสเฉพาะตัว ทำให้กวีต้องคำนึงถึงวรรณรูปของแต่ละคำก่อนวางเรียง เมื่อนำมาใช้จริงในงานของกวีคลาสสิกอย่าง 'นิราศภูเขาทอง' ที่ใช้กาพย์และบทร้อยกรองเป็นหลัก เราจะเห็นว่าแต่ละบรรทัดถูกขัดเกลาให้มีวรรณรูปที่ลงตัว เพื่อให้สัมผัสสอดคล้องและจังหวะเดินไปตามอารมณ์เรื่องราว ขณะเดียวกันกวีร่วมสมัยมักเล่นกับวรรณรูปโดยตั้งใจทำลายรูปแบบเก่า ๆ เพื่อสร้างความแปลกใหม่ เช่น การคงสระยาวแต่เปลี่ยนพยางค์หน้าทำให้เกิดการตัดจังหวะที่ทำให้บทกวีร่วมสมัยมีมิติ ฉันมองว่านี่คือเสน่ห์ของวรรณรูป—ทั้งเป็นกฎและเป็นพื้นที่ให้กวีลองเล่น มีทั้งความประณีตและความเป็นไปได้ใหม่ ๆ ที่ทำให้บทกวีมีชีวิต

วันที่ฝนตกหนักและกลิ่นดินอบอวลเป็นฉากที่ผมนึกถึงบ่อยที่สุดเวลาจะเขียนบทกวีชีวิต เสียงฝนกับภาพคนยืนรอรถเมล์เป็นเรื่องเล็ก ๆ ที่เต็มไปด้วยรายละเอียด — มือที่กำร่ม แนวคอเสื้อที่พับผิดทาง และแสงไฟจากร้านชำด้านข้าง เหล่านี้สามารถขยายเป็นบทกวีได้เพราะมันเชื่อมโยงกับความไม่แน่นอน ความหวัง และการรอคอยแบบเล็ก ๆ ในชีวิตประจำวัน ผมมักเริ่มจากภาพหนึ่งภาพแล้วขยายความเป็นแผงอารมณ์รอบ ๆ ภาพนั้นแทนการเล่ายาว ๆ ฉากใน 'Spirited Away' ที่เด็กสาวผ่านประตูสู่โลกอื่น คือตัวอย่างที่ดีสำหรับการใช้เหตุการณ์เฉพาะเป็นสะพานเชื่อมไปสู่ความหมายใหญ่ของชีวิต ผมไม่จำเป็นต้องเล่าเหตุการณ์ทั้งเรื่อง แค่หยิบช่วงเวลาเดียวแล้วใส่รายละเอียดทางประสาทสัมผัสและความทรงจำส่วนตัวเข้าไป บทกวีแบบนี้มักทำให้ผู้อ่านรู้สึกว่าเขาเองได้ยืนอยู่ตรงมุมหนึ่งของภาพเดียวกัน สุดท้าย ผมเชื่อว่าบทกวีชีวิตที่ดีไม่จำเป็นต้องยิ่งใหญ่หรือเป็นเรื่องพลิกผัน แค่จุดเล็ก ๆ ที่ทุกคนผ่านได้ เช่น การรอคอย การสูญเสียเล็ก ๆ หรือการพบใครสักคนบนถนน สามารถส่องเงาเรื่องคนทั้งชีวิตได้อย่างน่าประหลาดใจ

เวลาที่อ่านบทกวีที่มีคำว่า ชลจร โผล่มาในบรรทัดแรก ฉันมักจะรู้สึกเหมือนถูกพาเดินลงไปใต้น้ำช้าๆ แล้วมองเห็นฟองเล็กๆ ลอยขึ้นมาสู่ผิวน้ำ ต้นคำแบ่งได้เป็นสองส่วนที่ช่วยให้ความหมายชัด: 'ชล' เกี่ยวกับน้ำ ส่วน 'จร' หมายถึงการเคลื่อนไหวหรือการเดินทาง ดังนั้นความหมายพื้นฐานคือกระแสน้ำที่ไหลหรือเส้นทางของน้ำ แต่ในบทกวีคำนี้ไม่ได้ทำหน้าที่เพียงบอกสภาพภูมิศาสตร์ มันทำหน้าที่เป็นเครื่องมือเรียกอารมณ์ด้วย — กระแสของความทรงจำที่ไหลผ่าน การหลุดลอยของความรัก หรือความไม่หยุดนิ่งของชีวิต เมื่อฉันอ่านกวีที่ใช้คำแบบนี้ จะเริ่มนึกภาพละเอียด เช่น ใบไม้ถูกพัดพาไปตามคอคลอง แสงเงาบนผิวน้ำสลับซับซ้อน หรือจังหวะการเว้นวรรคของคำที่ทำให้ผู้อ่านรู้สึกเหมือนกำลังลอยไปตามกระแส นักกวีชอบฉวยคำว่า ชลจร มาใช้แทนคำพูดตรงๆ อย่าง 'น้ำไหล' เพื่อให้เกิดภาพพจน์ที่ลึกกว่าและให้ความรู้สึกของการเคลื่อนไหวที่ต่อเนื่องและไม่สามารถหยุดนิ่งได้ สรุปแบบไม่เป็นทางการก็คือ คำนี้เป็นทั้งภาพและจังหวะ มันให้ทั้งความหมายตรงและความหมายเปรียบเทียบในเวลาเดียวกัน และเมื่อนำมาใช้ได้ตรงจังหวะ มันสามารถเปลี่ยนบรรยากาศของบทกวีให้กลายเป็นสิ่งที่เคลื่อนไหวอยู่ตลอดเวลา — เหมือนความคิดที่ไม่เคยหยุดไหลไปไหน