Lahat ng Kabanata ng Lahid: Kabanata 281 - Kabanata 290

Sila ay ang mga taong pumunta roon upang manood at makisaksi sa gaganaping inquisición, na halos pinuno na ang pinakamalaking sala de justiscia sa balat ng lalawigan. "Maraming salamat, doktor," pasalamat naman ng ama ng batang pasyente nang matapos matakpan ni Julian ng bulak ang tahi. Sa pagkakataong iyon, sa mag-amang ito unang narinig ni Julian ang pagtawag sa kanya ng salitang doktor galing sa isang pasyente. Hindi ko magawang hindi mangamba ngunit naniniwala naman ako sa sinabi ng aking ina. "Ang maisasagot ko lamang sa tanong mo, senyorito," wika ni Alana sa akin.Napasigaw ng malakas si Graciela. Dala ng bumugsong damdamin, isang magimbal at malakas na sigaw ang nagawa niya na siyang yumanig at nagbuwag sa katahimikan ng buong kagubatan. Halos magkawangis lang ang dalawa sa tindig, anyo, hitsura at pananamit na karaniwang mababatid sa mga magkakapatid. Nabatid ko sa aking likuran na naroon pala si Manuela na nakikinig sa aming pag-uusap. Nakita yata nito na wala nang laman ang

Maulan sa ganing iyon. Habang inaalala ko ang mga iyon na patungkol lahat sa mga naranasan kong kasama si Carmela, kumuha na naman ako ng panibagong baso ng serbesa nang maubos ang iniinom ko..Noong hindi pumayag an gaming datu na isuko ang paniniwala niya para sa mga dayuhan, itinaboy kami ng mga Kastila sa labas ng bayan dahil hindi kami nagpabinyag sa kanilang paniniwalang Kristiyanismo.Papauwi na noon ang mag-amang Armando at Julian Guevarra sakay nang isang karwahe.Dahan-dahan akong naglakad sa makitid na pasilyo ng yungib na iyon at nagtungo sa pinakdulong bartolina kung nasaan ang lalaking dinakip noong isang araw. Payapa lamang na nakahimlay sa ataol ang matandang babae na ito--- tanda sa kawalan ng buhay. Ang ataol namang hinimlayan niya ay nakapatong sa malaking silab o tipon ng mga tuyong sanga-sanga ng mga kahoy na sinadyang inilagay roon para sa isang mahalagang kagamitan. Nanais ko namang sumama sa kanya upang ako’y makapaglibot sa bayan. Marami akong nakikitang mga day

Dala ng pagod at pangangawit na ng kanyang mga braso sa dalang sisidlan, naisipan niyang magpahinga muna sa paglalakad at ilagay sa lupa ang yaong sisidlan. Nakilala niya agad ang Puno dahil sa katandaan at sa kasuotan nitong puting camisa na may kalabit na itim na panyo sa kanyang mahabang leeg. Si Fernando Valenzuela ang nanguna sa pagtatayo ng kuta ng Tatag-Bato. Dama niya ang ibang bugso ng hangin doon, ibang kapaligiran, at ibang nakikitang mga tao kaya sa paglakad niya'y dahan-dahan lamang siya sa paghakbang na kasabay ang pagwawari sa sarili kung ano na ang kanyang susunod na gagawin ngayo't nakarating na siya sa Isla del Fuego.Papaano na niya maibibili ng gamot ang kanyang amang? Ayaw niyang pabayaan na lamang ito at ayaw niyang mawala ang kanyang Amang.Nangamba ako na baka isa sa mga nasawi ay si Manuela. May mga mahahabang buhok pa ang ilang kalansay na masasabi mong mga babae ang mga ito.Sa simulang nagbukas, makalipas ang dalawampu't tatlong taon ay patuloy pa rin ang ta

Pinilit ng tatlong tulisan na kunin ang aking dalang pera. "Ilalagay niyo ang mga ito sa malalaking bayong habang ipapamahagi niyo. Sa paraang ito, malaya niyong maikakalat ito sa buong bayan na lingid sa mapagmatyag na mga mata ng mga puting tao. Sa maliit na apoy na nakasindi sa telang gasa ng lampara, sa hindi mabuwanang gabing iyon ay nabigyan ng liwanag ang madilim na cuarto nang noong labindalawang taong gulang pang si Julian Guevarra. Ito ay ang pagpupuna tungkol sa hinahangad na kasarinlan na noon pa nila ipinaglalaban. "Ngunit, isa siyang halimaw. Isa siyang mapanganib na nilalang. Hindi siya nararapat nandito, tiya " anya ko sa aking tiyahin. Sa pilit niyang pang-aagaw sa baril, dito, ay namataan niya ang pintadong ahas sa kamay ng yaong lalaki. Sa malawak na barrio ding ito ay may makikitang isang maliit na capella. Hindi siya nagsalita. Wala kahit isang pagkilos ang kanyang ginawa. Sinidlan ko ang baso ng tubig mula sa dala kong pitsel at aking ipinadampi sa kanyang bibig

Nagpasalamat ako kay Eduardo sapagkat nagugol niya ang karamihan sa kanyang oras sa araw na iyon na damayan kami, dumamay kay Manuela. May narinig ako bigla mula sa loob ng bahay ng mga Agoncillo. Narinig ko yata ang aking pangalan. Pinakinggan ko ito ng maigi at tugma ako sa aking nawari, may tumatawag nga sa akin sa loob.Dala ng takot na baka makatanggap ulit ng mga palo, tumayo mula sa pagkakadapa si Clara at dali daling tumakbo paalis. Naghahagulhol pa rin siyang umiiyak habang tumatakbo sa kahabaan ng mataong kalye. Ang lahat ng ito ay inalisan at tinanggalan niya ng alikabok, mga nakabiting agiw at dumi na apat na araw nang nalikom doon. Nawari niyang hindi malayo ang mga amoy na ito sa kinalalagyan niyang sulukan sa ilalim ng barko at sa tingin pa niya'y mas maginhawa pa sigurong langhapin ang doon sa barko. Nagpatuloy lamang sa paglalakad si Graciela at sumabay sa usad ng mga tao roon. Hindi hanay ni Julian ang odontologia ngunit, ganunpaman, ay tinulungan pa rin ni Julian an