Paano Umunlad Ang Facebook Mula Sa Isang College Project?

Isang tunay na milestone sa kasaysayan ng teknolohiya, ang Facebook ay nilikha ni Mark Zuckerberg noong 2004 kasama ang kanyang mga kasama sa Harvard University. Ang inspirasyon sa likod nito ay tila umiikot sa ideya ng koneksyon at pakikipag-ugnayan. Isang pangunahing layunin ng Facebook ay ang makalikha ng isang platfrom kung saan maaaring makasali ang mga tao, balikan ang mga kamag-anak at kaibigan, at talakayin ang mga ideya. Sa mga araw na iyon, may mga pansamantalang social networks na nagawa na, ngunit wala pang lumampas sa kakayahan ng Facebook na bumuo ng isang online na pamayanan. Nakita ito ni Zuckerberg bilang isang paraan upang makapagbigay ng boses sa mga tao at makalikha ng mga interaktibong espasyo sa pamamagitan ng pagbabahagi ng nilalaman—mga larawan, kaganapan, at mga saloobin. Tulad ng maraming malalaking ideya, ang Facebook ay nagsimula sa isang maliit na proyekto. Ang kanyang orihinal na bersyon, na tinawag na ‘Thefacebook,’ ay nakatuon sa mga estudyante ng Harvard. Naglaon ito ay naging mas malawak at nag-alok sa mga tao ng kakayahan na lumikha ng mga profile, makipag-chat, at makipag-ugnayan sa iba, na nagbigay daan sa pag-usbong nito bilang isang pandaigdigang phenomenon. Sa pananaw ko, ang likha ni Zuckerberg ay hindi lamang isang simpleng social media; ito ay nagbukas ng mga pinto para sa mas malawak na komunikasyon at koneksyon na hindi pa nakikita noon. Sa huli, habang maraming kontrobersiya ang napapalibutan ng Facebook ngayon, hindi maikakaila na ang inspirasyon ni Mark Zuckerberg mula sa kanyang mga araw sa Harvard ay humuhubog pa rin sa paraan ng pakikisalamuha natin ngayong panahon, at tila patuloy pa rin ang kanyang misyon na baguhin ang mundo sa pamamagitan ng koneksyon.

Sobrang trip ko sa soundtrack ng 'Hana-bi'—at kapag sinabing sino ang gumawa nito, si Joe Hisaishi ang pangalan na agad na lumalabas sa isip ko. Nakilala ko siya dahil sa mga malalambing at malulungkot na melodiya niya; ang score niya para sa 'Hana-bi' (1997) ang perfect na halimbawa ng ganitong istilo: simple pero matindi ang emosyon. Ang mga piano motif at mga mahinahong string passages niya ay nagiging parang katahimikan sa gitna ng pagbabara ng eksena—parang sinasabi ng musika ang hindi kayang ilabas ng mga salita o dugo sa pelikula. Una kong napanood ang pelikula one late night marathon, at ang soundtrack ang dahilan kung bakit may parte pa rin ng eksena sa isip ko hanggang ngayon. Hindi flashy, hindi overworked—iyon ang nagustuhan ko; gumagamit siya ng puwang at katahimikan para palakasin ang epekto ng bawat nota. Alam kong kilala si Joe Hisaishi lalo sa mga gawa niya para sa maraming animated films, pero ang collaboration niya kay Takeshi Kitano sa 'Hana-bi' ang nagpakita sa akin ng ibang kulay ng musical storytelling. Kung titignan mo, rekomendado na pakinggan ang score bukod sa panonood ng pelikula—madalas kong pinu-play ang ilang tracks kapag gusto kong mag-focus o mag-reflect. Sa totoo lang, para sa akin ang musikang iyon ang puso ng pelikula—iba ang timpla ng dulo kapag kasama ang tunog na iyon.

Nakakatuwang isipin kung paano nagbago ang buong pelikula para sa akin dahil sa musika — ang soundtrack ng 'Your Name' ay gawa ng rock band na Radwimps. Ako mismo ay napaiyak sa ilang eksena dahil sa timpla ng kanilang mga awitin at instrumental na score. Si Yojiro Noda, ang frontman ng banda, ang pangunahing nagsulat ng mga kanta at nag-ambag nang malaki sa komposisyon; ramdam mo talaga na mula sa parehong puso at tinig ang mga tema. Naaalala ko pa kung paano tumagos ang 'Zenzenzense' sa simula, at pagkatapos ay dahan-dahan sumasabay ang mga mas malalalim na piraso na may mga string at synth na nakakabit. May balanse sa pagitan ng pop-rock sensibilities at cinematic textures — hindi lang basta soundtrack na pampalibot; kasama mo ito habang naglalakbay ang kuwento. Bilang taong madalas mag-replay ng pelikula at musika, naiintindihan ko na malaking bahagi ng emosyon ng pelikula ay dahil sa Radwimps. Hanggang ngayon, kapag naririnig ko ang ilan sa mga tugtog, bumabalik agad ang mga eksenang tumatatak sa akin at hindi lang basta nostalgia kundi malakas na pakiramdam ng pagkakaugnay.

Tumitiliw ako sa alaala ng baryo tuwing naiisip ko ang tanong na 'Sino ang sumulat o gumawa ng batangan?' Para sa amin noon, hindi talaga 'sinulat' ng isang partikular na tao ang batangan—ito ay produkto ng kolektibong pagkamalikhain ng komunidad. Nakuha ko ang ideyang ito mula sa mga kwento ng lola at mga kapitbahay: ang batangan ay lumitaw bilang bahagi ng oral tradition at pang-araw‑araw na paggawa, parang isang larong ipinapasa-pasa o kasangkapang gawa sa kawayan na may lokal na bersyon sa bawat lugar. Hindi pare-pareho ang anyo at pangalan nito, kaya mahirap i‑credit sa isang may‑akda. May mga pagkakataon ding naitala ng ilang manunulat o tagadokumento ang kanilang bersyon ng batangan—pero iyon ay adaptasyon o dokumentasyon, hindi ang orihinal na paglikha. Sa madaling salita, ang batangan ay mas malapit sa isang collective craft kaysa sa solo na likha, at iyon ang nagpapaganda ng kasaysayan nito sa puso ko.

Nakikita ko pa ang mga balita at talakayan noong panahon ng EDSA, kaya malinaw sa akin kung sino ang gumawa ng 'Saligang Batas ng 1987'. Ito ay binuo ng isang 48-member Constitutional Commission na itinakda ni Pangulong Corazon 'Cory' Aquino pagkatapos ng pag-alis ni Marcos sa poder. Pinamunuan ng komisyon si Cecilia Muñoz-Palma bilang chair at binuo nila ang draft sa loob lang ng ilang buwan matapos ang rebolusyon. Ang komisyon mismo ang nag-draft ng teksto, nagdaos ng mga deliberasyon at konsultasyon, at ipinasa ang kanilang bersyon para sa plebisito na ginanap noong 2 Pebrero 1987. Naaprubahan ito ng sambayanan at mula noon naging gabay para sa muling pagtatag ng demokrasya—mga probisyon tungkol sa Bill of Rights, separation of powers, at term limits ang ilan sa mga pinakaprominenteng pagbabago. Para sa akin, mahalagang tandaan na hindi ito gawa ng isang tao lang kundi ng isang kolektibong pagsisikap na tumugon sa malalim na sugat ng ating kasaysayan at maglatag ng bagong panuntunan para sa bansa.

Ang soundtrack ng 'Dilang Anghel' ay puno ng mga makabagbag-damdaming awitin na talagang umantig sa puso ng mga nakapanood. Isa sa mga pangunahing kompositor dito ay si Jim Paredes, isang kilalang figure sa industriya ng musika na bahagi ng Apo Hiking Society. Talagang nakaka-capture ng kanilang musika ang mga emosyon ng kwento. Bukod kay Jim, sinubukan din ng iba pang mga artist ang kanilang galing, tulad ng mga renowned na mga mang-aawit gaya ni Regine Velasquez na nagbigay ng mga makabagbag-damdaming boses sa mga kanta na ng imbento ng unang parte ng kwento. Sa mga sarswela at pelikula, ang tamang musika ay napakahalaga upang iparating ang mensahe ng kuwento. Dito rin makikita ang galing ni Gary Granada, isa pang mahuhusay na kompositor. May mga tunog silang gumigising sa mas malalim na damdamin na talagang nagpapakita ng hirap at tagumpay ng mga tauhan sa kwento. Habang unti-unting umuusad ang kwento, ang musika ay tumutulong upang makiliti ang damdamin ng mga manonood, kaya talagang mahalaga ang kanilang kontribusyon. Kung ikaw ay fan ng mga soundtrack sa mga lokal na pelikula, talagang mapapansin mo ang pagsasanib ng mga ito sa kwento. Minsan, ang mga awitin ay parang mga tulay na nag-uugnay sa bawat eksena, kaya’t mahalaga ang mga artist na ito sa pagbubuo ng 'Dilang Anghel'. Ang pagsasanib ng mga boses at himig ay hindi lang basta nagbibigay kulay sa pelikula, kundi talagang bumabalot sa kwento ng pag-ibig, pasakit, at tagumpay. Tiyak na maiinspire ka at madadala ka sa isa pang level ng emosyon habang pinapakinggan ang kanilang mga awitin.

Sobrang na-e-excite ako pag-usapan ang ganitong klaseng adaptation, lalo na kapag pinag-uusapan ang duo na tumulong gawing pelikula ang isang kilalang nobela. Kung ang tinutukoy mo ay ang adaptasyon ng nobelang isinulat ni Cormac McCarthy, ang dalawang direktor na parehong may malaking ambag ay sina Joel at Ethan Coen — kilala bilang ang Coen brothers. Sila ang nagdirek ng pelikulang ‘No Country for Old Men’, isang adaptasyon na hindi lang nag-recreate ng kwento kundi nagdala rin ng kakaibang tension at malamig na estetika gamit ang kanilang maingat na pacing at deadpan na tensyon. Bilang isang taong mahilig sa parehong panitikan at pelikula, napahanga ako sa kung paano nila pinanatili ang moral ambiguity ng orihinal na teksto habang pinapalitan ang ilang elemento para gumana sa screen. Ang signature na visual framing ng Coen brothers at ang kanilang paghawak sa mga sandali ng katahimikan ay talagang nagpapalakas sa impact ng bawat eksena. Para sa akin, ang adaptasyon nila sa ‘No Country for Old Men’ ay isang magandang halimbawa kung paano pwedeng maging malapit pero malaya ang pelikula sa source material—hindi slavish na kopya, pero tapat sa tema at damdamin ng nobela. Kung iyon ang adaptation na tinutukoy mo, klaro ang sagot: Joel at Ethan Coen. Pero kung ibang adaptation ang nasa isip mo, may iba pang duo na kilala ring gumawa ng notable co-direction sa mga adaptation.

Siyempre, basta music nerd ako, kelan man hindi ako titigil maghukay ng credits kapag nagustuhan ko ang mood ng isang pelikula o serye. Wala akong matandaan na eksaktong pangalan ng gumawa ng soundtrack para sa 'Salvacion' sa memorya ko ngayon—madalas kasi iba-iba ang nagha-handle ng original score at ng licensed tracks—pero may ilang mabilis na paraan na palagi kong ginagamit para mahanap ang composer: tingnan ang end credits ng pelikula o episode, hanapin ang OST release sa Spotify o YouTube, o suriin ang entry sa IMDb/Letterboxd kung available. Minsan malalagay din ang pangalan sa mga press kits o sa opisyal na social media ng production company. Personal, na-encounter ko na ang sitwasyong ito na parang treasure hunt: isang indie film na na-like ko ang music, at sa dulo ng paghahanap nahanap ko pala ang composer sa Bandcamp at sa composer’s Twitter. Kung may access ka sa physical DVD o sa festival program notes, doon madalas detalyado ang mga credit. Nakaka-excite talaga kapag natutuklasan mo ang taong nasa likod ng ambiance na nagpa-level up sa pelikula.