Saan Ako Makakapanood Ng Pelikulang Bulong Sa Pilipinas?

Tila may magic kapag napag-uusapan namin ang ‘bulong’—hindi lang basta mahina ang boses, kundi parang shortcut sa damdamin at sa lihim. Kapag ako’y nasa tambayan at may nagkuwento tungkol sa crush o tsismis, ang ‘bulong’ ang ginagamit namin para gawing pribado yung impormasyon kahit nasa harapan pa ang iba. Para sa amin, ‘bulong’ ay intimacy sa salita: maliit ang espasyo sa pagitan ng nagsasalita at nakikinig, at doon lumalaganap ang tiwala o intriga. May ilan din kaming tinitingnan na mas malalim—ang ‘bulong’ bilang paraan ng pagprotekta sa sarili. Kung sensitive ang topic, mas safe sabihin ito ng mahina para hindi madaling kumalat o hindi makapanakit ng sobra. Minsan nakikita ko rin na ginagamit ‘bulong’ sa pagpapatawa o pagmomock, parang secret code na alam lang ng grupo. Sa social media, nag-evolve ito: topikong binubulong sa DMs, o memes na parang bulong na nagiging inside joke. Hindi lang ito tungkol sa volume ng boses; tungkol din sa intensyon at konteksto. Kahit simple lang sa paningin, ang ‘bulong’ ay nagdadala ng kulay—romansa, takot, o aliw. Natutuwa ako kapag napapansin kong may pagkakataon pa rin na may maliliit na pribadong sandali sa gitna ng mabilis na mundo, at kadalasan, dyan sumisibol ang mga tunay na kwento namin.

Tila isang napakalalim na tanong ang tungkol sa mga bulong sa mga katutubong kwento. Sa bawat kwento, may mga salin ng mga karanasan at pananaw na nagmumula sa mga ninuno, at ang mga bulong na ito ay tila mga mensahe na sinadyang itago, mga lihim na nag-uugnay sa mga tao sa kanilang pinagmulan. Sa mga kwentong ito, ang bulong ay hindi lang simpleng tunog. Ito ay nagiging simbolo ng ating pagkakaugnay sa kalikasan at sa mga espiritu ng ating mga ninuno. Tila ang mga bulong ay mga pahayag ng mga damdamin, isang pagsasakatawan ng mga pangarap at takot na naglalarawan ng ating pagkatao. Isang magandang halimbawa ng bulong ay ang mga kwento ng mga engkanto at diwata. Sa mga kwentong ito, masigit na naipapahayag ang mga takot at mga pagsubok ng mga bayani. Ang mga bulong na nagmumula sa mga engkanto ay mga paalala na mayroong higit pang bahagi ng ating mundo na hindi natin nakikita, mga kwentong nag-uudyok sa ating imahinasyon at pananampalataya. Ang ganitong uri ng pagkukwento ay tila isang nakatagong yaman na nilalayong ipasa sa mga susunod na henerasyon, nagsisilbing gabay sa mga aral ng buhay na bahagi ng ating kultura at tradisyon. Sa mga lokal na komunidad, ang mga bulong ay madalas nagpapahayag ng mga alamat o kwento ng mga tao sa ating paligid. Halimbawa, madalas na silang ginagamit sa pag-aaliw o pagninilay. 'Nasa likod ng batis, may kwentong nangyari' — ganitong uri ng bulong ay nagmumungkahi na ang bawat sulok ng ating paligid ay may kwento, nagiging inspirasyon sa mga tao na pahalagahan ang kanilang mga kasaysayan. Sa huli, ang mga bulong na ito ay nagiging daan upang maipasa ang ating mga kultura at tradisyon, na tila nagiging bahagi na ng ating pagkatao.

Sa isang mundo kung saan ang mga tao ay madalas na nahuhumaling sa mga pamantayan at inaasahan ng lipunan, nakakatuwang isipin kung paano ang mga bulong—mga simpleng tinig sa isip—ay may malaking bahagi sa pagsasaksi ng ating pagkakakilanlan. Ang bulong ay maaaring maging simbolo ng mga hinanakit, pangarap, o bagay na hindi natin masabi nang malakas. Sa aking mga karanasan, ang mga bulong na ito ay talagang nagbibigay-linaw sa aking mga pinagdadaanan. Para sa akin, ang mga salitang ito ay nagiging tulay sa mga aspeto ng aking pagkatao na nais kong ipakita o itago. Misa, sa mga pagkakaibigan na nabuo sa online gaming o sa mga anime forums, ang mga bulong na ito ay tumutulong sa akin na ipakita ang aking mga hilig at pagnanasa, na nagiging sanhi ng mas makabuluhang koneksyon sa iba. Ang mga bulong ay nagsisilbing minarkahan, isang lihim na gabay na pumapasok sa ating isipan at nag-aanyaya sa ating mga damdamin na dumaloy, nagiging boses ng ating mga walang kapantay na karanasan at pangarap. Naalala ko ang mga oras na naiwan ako sa bahay, nag-iisa, ngunit sa mga bulong ng mga paborito kong tauhan mula sa 'Naruto' o 'My Hero Academia', parang andiyan sila upang makipag-usap at makinig sa akin. Sa ganitong paraan, nagiging bahagi ng aking pagkatao ang mga mensahe at paglalarawan ng mga karakter na mahirap alisin mula sa akin. Lumalabas ang mga aspeto ng aming pagkatao na malalim na naka-ugat at kadalasang nakatago, ngunit sa mga bulong, nailalabas at nadadala natin ang mga ideya, damdamin, at pagkilos na nabuo sa ating mga karanasan. Sa pangkalahatan, ang mga bulong ay nagbibigay-diin sa ating pagkakakilanlan sa pamamagitan ng pagpapaalab ng ating mga damdamin at pag-pahayag ng ating mga hangarin. Ang damdaming ito, na madalas nating itinatago, ay lumalabas kapag tayo ay nag-iisa o nagmamasid. Ito ang dahilan kung bakit ang mga bulong, anuman ang dahilan ng kanilang paglitaw, ay mahalaga sa ating pakikilala sa ating sarili at sa iba. Halimbawa, sa mga art communities online, kadalasang makikita mo ang mga tao na bumubuo sa kanilang mga likha batay sa kanilang sariling mga karanasan na inilabas sa mga bulong. Malinaw, ang mga atraksyong ito ay nakakatulong upang mapalakas ang kanilang sarili at kung sino sila sa lipunan, nagreresulta sa isang mas malalim na pag-unawa sa ating pagkatao sa kabuuan.

Aba, napaka-interesante nitong tanong—sa etnograpiya, hindi lang iisang indibidwal ang literal na nagdodokumento ng kahulugan ng ‘bulong’. Minsan ako mismo ang nagtala, nagrekord, at nagtanong; pero lagi kong sinisikap na ipakita na ang tunay na nagmomolde ng kahulugan ay ang mga taong gumagamit ng salita sa kanilang araw-araw na buhay. Sa madaling salita, ang kahulugan ay unang-una at pinakamahalaga sa mga kalahok o miyembro ng komunidad—sila ang may emic na pananaw. Bilang researcher na madalas nagbabantay sa detalye, sinulat ko ang mga sitwasyon, tono, at kung paano nag-iiba ang ‘bulong’ kapag nasa misa, sa kusina, o sa bakuran habang nagkukuwentuhan. May mga teoretiko tulad nina Clifford Geertz na tumulong sa atin na maunawaan ang importansya ng ‘thick description’—ito yung masalimuot na paglalarawan ng konteksto para hindi mawala ang ibig sabihin. Praktikal na paraan ko rito ay ang paggawa ng audio recordings, transkripsyon na may paliwanag ng konteksto, at pakikipag-ugnayan pabalik sa mga kalahok para kumpirmahin kung tama ang aking interpretasyon. Nakita ko na kapag iniiwan mo lang ang salita sa isang tuwing mention, nawawala ang emosyonal at sosyal na kulay na nagbibigay-buhay sa ‘bulong’. Mas gusto kong tratuhin ang dokumentasyon bilang isang collaborative na gawa: hindi ako basta nag-aangat ng piraso ng datos at sinasabing ito ang kahulugan. Madalas, ang pinakamagandang resulta ay kapag bumalik ako sa komunidad, ipinakita ang mga tala, at pinagtibay o binago nila ang aking mga interpretasyon. Sa huli, mas nakakataba kapag alam kong nirerespeto ko ang pananaw ng mga taong tunay na nagbubulong at nagbigay-kahulugan sa salita sa kanilang mundo.

Uy, sobrang saya kapag nahanap ko agad ang soundtrack na hinahanap ko — ganito ako sa 'Bulong'. Madalas, ang unang lugar na tinitingnan ko ay ang Spotify at Apple Music dahil mabilis at kumpleto ang mga official OST doon. Kung published ang soundtrack bilang album, madalas nandiyan ang buong listahan kasama ang mga instrumental at vocal tracks. Bukod doon, laging sinusuri ko ang YouTube; maraming official uploads mula sa record label o movie channel, at may mga fan-made playlists din na nagko-consolidate ng iba't ibang kanta na ginamit sa pelikula. Minsan hindi kompleto ang isang platform, kaya hinahanap ko naman sa SoundCloud at Bandcamp para sa mga indie na composer o performers na naglalathala ng kanilang sariling bersyon. Kung totoong hardcore ako, chine-check ko ang opisyal na page ng pelikula sa Facebook o ang band/artist pages—madalas may link sila kung saan available bilhin o i-stream ang soundtrack. May mga pagkakataon ding nasa DVD/Blu-ray extras ang ilang tracks, kaya sulit din maghanap ng physical release kung gusto ko ng liner notes at magandang kalidad. Tip ko pa: gamitin ang eksaktong pamagat na 'Bulong Original Motion Picture Soundtrack' o 'Bulong OST' kapag nags-search, at dahil mahilig ako mag-support ng artists, pinaprioritize ko ang pagbili sa Bandcamp o iTunes kapag available para direktang makatulong sa mga gumawa.

Minsan, parang mala-pelikulang kwento ang mga bulong sa ating folklor. Kaya talaga akong tinamaan sa mga kuwentong nabasa ko tungkol dito. Balik tayo sa dekada-siyente, nung ang mga kwentong bayan ay buhay na buhay pa sa ating mga lolo’t lola. Ang mga bulong, na karaniwang nakabihag ng isip ng mga bata, ay puno ng misteryo at banyagang kapangyarihan. Karaniwan, sinasabi ang mga ito sa ilalim ng mga puno o kahit sa tabi ng ilog. Halimbawa, may mga bulong na nagsisilbing babala sa mga kabataan na huwag maglakad ng mag-isa sa dilim, habang ang iba naman ay nagdadala ng mga kakaibang likha mula sa poong o lamang lupa. Ang katotohanan na ang mga ito ay naipasa mula sa isang henerasyon patungo sa susunod ay tila nagpapakita na hindi lang ito basta tunog; ito ay isang bahagi ng ating kultura at pagkakakilanlan. Mas espesyal pa ang mga bulong kasi may kaakibat itong pananampalataya sa mga larangan ng hipnotismo at pwersa ng kalikasan. Halimbawa, ang mga bulong ng pag-ibig o mga dasal sa mga sugalan ay kilala sa kanilang kakayahang makapagdala ng swerte. Sa ibang pagkakataon, nagiging mga simbolo ng mga alituntunin at tradisyon ang mga ito na nagbibigay-diin sa bayanihan at malasakit sa kapwa. Ann, kapag nilalakad mo ang bayan, tila maririnig mo ang mga bulong mula sa lupa na kumakatawan sa ating mga ninuno, isang paalala na dapat nilalapitan ang buhay na may pag-iingat at respeto. Ang nakagigimbal na aspeto ng mga bulong ay madalas na nakakatakot pero napaka-creative nila noong panahon ng ating mga ninuno. Ang pag-iwas sa masamang espirito sa pamamagitan ng mga bulong ay nagdudulot ng takot at sabik, tila nakakaengganyo itong pwedeng tamam masalubong ang mga misteryo ng buhay. Ang mga kwentong ito ay nagiging bahagi ng pagkakatipon ng pamilya, di ba? Sa huli, ang bulong ay hindi lang mga salitang inihahatid mula sa isang bibig, kundi isang malalim na siklo ng pagkilala sa ating mga ugat at kultura.

Sobrang nakakakilig kapag iniisip ko si Maya, ang bida sa 'Bulong'. Una, parang ordinaryong dalaga lang siya—mahina ang loob sa simula, tahimik, lumaki sa maliit na baryo kung saan maraming sekreto ang nakalatag sa ilalim ng araw. Pero iba ang tinig niya: siya ang nakakarinig ng mga ‘‘bulong’’—mga pahiwatig mula sa nakaraan o mga papawing ng mga yumaong hindi matahimik. Hindi lang basta psychic power; ito ang nagiging pasaporte niya para masuklian ang katahimikan at harapin ang mga lumang kasalanan ng komunidad. Sa kwento, ang papel niya ay dual: tagapamagitan at gising. Tagapamagitan sa pagitan ng buhay at ng mga boses na nagmumula sa alaala; gising dahil pinipilit niya ang mga tao na tumingin sa mga bagay na pinipiling kalimutan. Habang sumusulong ang plot, lumalakas siya—hindi dahil perfect, kundi dahil natutong tanggapin ang bigat ng naririnig. Sa huli, hindi lang pagbabalik-loob ang trabaho niya; siya ang naging salamin na nagpapakita kung paano maghilom ang bayan kung may maglakas-loob makinig. Nakakaantig, at laging iniisip ko ang tapang niya tuwing nagtatapos ang eksena.

Alam mo, napakaraming akdang may titulong 'Bulong' kaya unang sasabihin ko agad na walang iisang sagot dito — depende kung pelikula, kanta, o kuwentong-bayan ang tinutukoy mo. Bilang isang madalas magbasa ng mga short story at panoorin ang indie films, napansin ko na karaniwan ang temang ‘bulong’ bilang metapora: isang mahiwagang pagsasalita na naglalantad ng lihim o sumpa. Sa ilang kuwento, ang ‘bulong’ ay literal na naririnig ng bida na nagiging dahilan ng takot, paglalakbay, o sariling pagkakilanlan; sa iba naman, nagsisilbi itong simbolo ng panlipunang tsismis na sumisira ng ugnayan. Kung ang hinahanap mo ay eksaktong may-akda, madalas kailangang tukuyin kung anong bersyon—pelikula, maikling kuwento, o kanta—dahil bawat medium ay may kanya-kanyang manunulat at buod. Sa madaling salita, may maraming ‘Bulong’ at bawat isa’y may sariling pananaw: karaniwang tungkol sa lihim, konsensya, at kung paano nagbabago ang mga relasyon kapag lumabas ang katotohanan.