นิทานพื้นบ้าน ภาคใต้ ฉบับดั้งเดิมต่างจากฉบับปรับยังไง?

มุมหนึ่งที่สำคัญคือความสัมพันธ์ระหว่างผู้เล่าและชุมชนฉบับดั้งเดิมมีลักษณะเป็นกิจกรรมร่วม เช่นการเล่าหลังงานประเพณีหรือก่อนออกทะเล แต่ฉบับปรับแปลงให้กลายเป็นเรื่องเล่าเชิงเดี่ยวหรือเชิงภาพที่ผู้ชมรับเข้ามาเพียงฝ่ายเดียว เรารู้สึกว่าการเปลี่ยนบริบทนี้ทำให้บทบาทของนิทานเปลี่ยนจากการสร้างความสัมพันธ์มาสู่การเป็นเนื้อหาบันเทิงหรือสื่อการเรียนรู้ ความอ่อนโยนและความดิบของต้นฉบับอาจหายไป แต่ก็เปิดโอกาสให้คนรุ่นใหม่ได้รู้จักเรื่องเล่าเหล่านี้ในรูปแบบที่เข้ากับชีวิตประจำวันมากขึ้น ทั้งสองแบบมีคุณค่า ต่างกันที่หน้าที่และการเชื่อมโยงกับชุมชนเท่านั้น

เวอร์ชันปรับมักเลือกตัดเอาความสับซ้อนของบทสนทนาและสำเนียงท้องถิ่นออกไป แล้วใส่กรอบเรื่องที่ชัดเจนขึ้นเพื่อให้ผู้ชมสมัยใหม่ติดตามง่าย ดิฉันเห็นการเปลี่ยนแปลงสองอย่างเด่น: การลดความคลุมเครือเชิงจริยธรรม และการเพิ่มฉากที่เน้นความรู้สึกแบบสากล เช่นความรักหรือมิตรภาพที่ชัดเจนกว่าเดิม เรื่องดั้งเดิมมักทิ้งช่องว่างให้ผู้ฟังตีความหรือเผชิญกับความไม่สบายใจ แต่เวอร์ชันปรับกลับเลือกให้คำตอบหรือบทสรุปที่ชัดเจนเพื่อความพอใจของผู้ชม อีกจุดคือภาษา—คำท้องถิ่นหรือลักษณะการพูดที่มีฮิวมอร์เฉพาะมักถูกแทนที่ด้วยภาษาเข้าใจง่าย ทำให้รสชาติพื้นเมืองจางลง แต่ก็แลกกับการเข้าถึงและการสื่อสารที่รวดเร็วขึ้นในสื่อภาพเคลื่อนไหวหรือหนังสือภาพเด็ก ผลก็คือผู้ชมรุ่นใหม่อาจได้รับเรื่องเล่า แต่สูญเสียความหลากหลายของเสียงเล่าไปบ้าง

มีความทรงจำหนึ่งเกี่ยวกับเรื่องเล่าภาคใต้ที่ยังคงสร้างความขนลุกพร้อมความอบอุ่นในเวลาเดียวกัน

เราโตมากับการฟังคนเฒ่าคนแก่เล่าความอัศจรรย์ริมชายฝั่งซึ่งเต็มไปด้วยรายละเอียดเล็กๆ น้อยๆ ของภาษา สำเนียง และชื่อสัตว์ทะเลที่เฉพาะถิ่น สิ่งนี้คือหัวใจของฉบับดั้งเดิม: มันไม่ใช่แค่เนื้อเรื่อง แต่เป็นการเชื่อมโยงกับพิธีกรรม ครอบครัว และความเชื่อร่วมของชุมชน ความยาวของการเล่า ความซับซ้อนของโครงเรื่อง และการเว้นจังหวะเพื่อให้ผู้ฟังได้มีส่วนร่วม ล้วนเป็นสิ่งที่ปรับแต่งมักจะตัดทอน

เมื่อเรื่องถูกนำไปปรับเป็นหนังสือสำหรับเด็ก ละคร หรือสื่อออนไลน์ ผู้ปรับมักลดรายละเอียดท้องถิ่น ตัดตัวละครรองออก ทำให้โครงเรื่องกระชับและเน้นการสื่อสารเชิงจริยธรรมที่เข้าใจง่าย ผลคือบทสนทนาเป็นภาษากลาง สำเนียงท้องถิ่นถูกทำให้มาตรฐาน และฉากพิธีกรรมหลายอย่างถูกย่อหรือแปลงให้เป็นฉากสวยงามมากขึ้น เหล่านี้ไม่ใช่แค่การทำให้เข้าถึงได้ แต่ยังเปลี่ยนหน้าที่ของเรื่องจากการเชื่อมชุมชนไปเป็นการให้ความบันเทิงหรือการศึกษาเชิงทั่วไป

ท้ายที่สุดแล้ว ฉบับดั้งเดิมยังคงมีแรงสั่นสะเทือนในรายละเอียดเล็กๆ ที่ฉบับปรับยากจะรักษาไว้ได้ เช่นการเรียกชื่อสัตว์ตามภาษาถิ่นหรือการเว้นจังหวะให้คนเล่าได้หยอกเย้า ทำให้ฉบับดั้งเดิมเหมือนพิธีกรรมหนึ่ง ขณะที่ฉบับปรับกลายเป็นสินค้าทางวัฒนธรรมที่มีผู้ชมกว้างกว่าและความหมายเปลี่ยนไปตามบริบท

สำเนียงท้องถิ่นกับคำเรียกสิ่งของมักถูก 'แปล' ใหม่ในฉบับปรับจนความแปลกใหม่หายไป เราเคยดื่มด่ำกับคำที่ไม่คุ้นหูจนเกิดภาพในหัว แต่เมื่อปรับเป็นทีวีหรืออินเทอร์เน็ต มักมีการอธิบายเพิ่มหรือเปลี่ยนคำเพื่อไม่ให้คนดูงง สิ่งที่ตามมาคือการเปลี่ยนหน้าที่ของนิทานจากการเป็นเครื่องมือเชื่อมโยงคนในชุมชนให้เป็นสื่อสากลที่ต้องให้ความเข้าใจทันที นอกจากนี้ หลายฉบับปรับยังรวมเอาวัฒนธรรมอื่นเข้ามาผสม เช่นเพิ่มองค์ประกอบจากละครเมืองกลางหรือซีรีส์วัยรุ่น ทำให้โทนเรื่องเข้ากับรสนิยมสมัยใหม่มากขึ้น แต่ความเฉพาะตัวของท้องถิ่นจางลง เรื่องดั้งเดิมยังเต็มไปด้วยการจัดวางฉากที่มีความหมายเชิงพิธี เช่นการเรียกชื่อตามตำนานของชายฝั่งหรือการใช้บทเพลงพื้นเมือง ซึ่งฉบับปรับมักตัดหรือแทนด้วยเพลงสากล ผลลัพธ์คือวัฒนธรรมท้องถิ่นยังคงถูกนำเสนอ แต่ในกรอบของการเล่าแบบใหม่ที่เน้นภาพและอารมณ์มากกว่าบทบาททางสังคมของนิทาน