แทนไท ประเสริฐกุล ได้แรงบันดาลใจจากใครในการเขียน?

สัปดาห์ก่อนความคิดเรื่องงานเปิดตัวของ แทนไท ประเสริฐกุล ผุดขึ้นในหัวจนต้องรวบรวมข้อมูลไว้ในสมุดโน้ต ผมติดตามงานของเขามานานและเท่าที่ทราบจนถึงกลางปี 2024 ยังไม่มีประกาศวันที่แน่นอนสำหรับงานเปิดตัวหนังสือครั้งต่อไป ข่าวแบบนี้มักถูกปล่อยผ่านสำนักพิมพ์หรือเพจส่วนตัวของเขาก่อนเสมอ ดังนั้นผมจึงตั้งใจดูประกาศเหล่านั้นเป็นหลัก และมักวางแผนล่วงหน้าเผื่อจะได้ไปร่วมงานแบบมีที่นั่งหรือขอลายเซ็น ถ้าคุณเป็นคนที่อยากไปร่วม ผมแนะนำให้เตรียมตัวเผื่อเหตุผลสองอย่าง: วันจัดที่ประกาศอาจเป็นช่วงงานหนังสือใหญ่ระดับประเทศหรืออาจเป็นกิจกรรมเล็กๆ ในร้านหนังสืออิสระ ซึ่งจะมีบรรยากาศต่างกันสุดขั้ว การได้ไปสัมผัสเวทีที่เขาพูดถึงงานเขียนหรือคุยกับแฟนคนอื่นๆ มันเติมพลังให้กับการอ่านของผมเสมอ และนี่คือสิ่งที่ผมอยากให้แฟนๆ คาดหวังเอาไว้เป็นการส่วนตัว

ตั้งแต่เริ่มติดตามงานเขียนของแทนไท ประเสริฐกุล ฉันเห็นว่าเขาเปิดเผยเรื่องกระบวนการเขียนค่อนข้างชัดเจนในการพูดคุยสาธารณะต่าง ๆ ซึ่งรวมถึงการพูดบนเวทีเสวนาในงานหนังสือและงานวรรณกรรมที่มักมีการถาม-ตอบเชิงลึกเกี่ยวกับเทคนิคการร่างและการแก้บท ฉันชอบที่เขาไม่อ้างสูตรสำเร็จ แต่เล่าเป็นภาพของการทำงานจริง ๆ ว่าเริ่มจากแนวคิดเล็ก ๆ ก่อนขยายเป็นโครงเรื่อง แล้วต้องมีรอบแก้หลายครั้งเพื่อเคลียร์จังหวะและน้ำเสียงข้อความ ในการสัมภาษณ์บางครั้งเขายังพูดถึงแรงบันดาลใจจากประสบการณ์ชีวิตและการอ่านงานของคนอื่น ซึ่งทำให้มุมมองการเขียนของเขาดูเป็นธรรมชาติ ไม่ยึดติดกับทฤษฎีมากเกินไป ฉันรับรู้ได้ถึงความตั้งใจในการทดลองรูปแบบภาษาและการเลือกมุมมองตัวละคร นั่นทำให้การอ่านงานของเขามีความสดใหม่อยู่เสมอและให้ไอเดียในการจัดการกับร่างแรกของงานเขียนได้เยอะเลย

งานเขียนของ แทนไท ประเสริฐกุล มักมีความละเมียดละไมในรายละเอียดชีวิตประจำวันและความสัมพันธ์เล็กๆ ที่ซ่อนความหมายไว้ใต้ผิว เรื่องหนึ่งต่อเรื่องหนึ่งอ่านแล้วให้ความรู้สึกเหมือนเปิดสมุดบันทึกส่วนตัว ดังนั้นเมื่อตั้งคำถามว่าผลงานชิ้นใดถูกดัดแปลงเป็นภาพยนตร์ คำตอบเชิงตรงไปตรงมาที่ฉันรู้คือ ไม่มีผลงานของเขาที่ได้รับการดัดแปลงเป็นภาพยนตร์เชิงพาณิชย์หรือหนังยาวที่เป็นที่รู้จักในวงกว้าง ในมุมมองของฉัน เหตุผลไม่น่าจะมาจากคุณภาพของงาน แต่เป็นเรื่องของความเหมาะสมกับสื่อภาพยนตร์และโอกาสทางอุตสาหกรรม งานของ แทนไท มักเน้นความละเอียดละออของบทสนทนา บรรยากาศ และความเงียบที่สื่ออารมณ์ได้ลึก ซึ่งแปลงเป็นภาพได้ยากถ้าไม่มีผู้กำกับที่เข้าใจจังหวะและน้ำหนักของบทอย่างแท้จริง นอกจากนี้การดัดแปลงต้องใช้ทุนและการผลักดันจากผู้ผลิต รวมถึงการหานักแสดงที่สามารถถ่ายทอดน้ำหนักอารมณ์แบบละมุนได้ การที่ยังไม่มีการดัดแปลงอาจเกิดจากองค์ประกอบเหล่านี้ไม่ได้มาบรรจบกัน ลองคิดในเชิงสร้างสรรค์ ฉันเห็นว่าถ้าใครจะเอางานของเขามาทำหนัง น่าจะเหมาะกับการทำเป็นภาพยนตร์อิสระที่โฟกัสตัวละครสองสามตัว ไม่ใช่หนังบล็อกบัสเตอร์ ตัวอย่างเช่นเรื่องสั้นที่เน้นความเงียบและมุมมองภายในของตัวละคร จะเปลี่ยนเป็นหนังที่ใช้ภาพและซาวด์สเคปอย่างชาญฉลาดได้ดีมากกว่าที่จะพยายามยัดกรอบเนื้อเรื่องให้ยาวเท่ายาวนิยาย นั่นเป็นเหตุผลที่ฉันรู้สึกว่าแม้ตอนนี้ยังไม่มีการดัดแปลง แต่งานเหล่านั้นมีศักยภาพมากพอที่จะกลายเป็นหนังที่อบอุ่นและคมชัดถ้าเจอทีมที่เข้าใจ สรุปแบบไม่เป็นทางการแล้ว ฉันคิดว่าอย่าเพิ่งคาดหวังว่าผลงานของเขาจะโผล่บนจอใหญ่เร็วๆ นี้ แต่ในฐานะแฟนงานวรรณกรรม การได้เห็นงานแบบนี้ถูกตีความผ่านภาษาภาพคงเป็นประสบการณ์ที่น่าสนใจไม่น้อย และถ้าวันหนึ่งมีผู้กำกับอิสระกล้าพอ ผมยินดีจะไปดูรอบปฐมทัศน์ด้วยความตื่นเต้น

ประวัติของแทนไทประเสริฐกุลไม่ได้เป็นเส้นตรงแบบเดียว แต่เป็นการต่อยอดจากความอยากเล่าเรื่องที่ซ่อนอยู่ในวัยเด็กจนเติบโตมาเป็นงานเขียนที่มีสีสันและกลิ่นอายท้องถิ่นของไทย ผมโตมากับเรื่องเล่าพื้นบ้านและนิทานตอนเย็นที่แม่เล่าให้ฟัง ขณะเดียวกันก็หลงใหลการ์ตูนญี่ปุ่นและนิยายแฟนตาซีที่พาให้จินตนาการทะยาน แรงกระตุ้นให้เริ่มเขียนเกิดขึ้นจากการผสมผสานระหว่างความเรียลของชีวิตประจำวันในชนบทกับความฝันที่เห็นในหน้าหนังสือ การเล่าเรื่องของเขาจึงมักนำเสนอภาพของความทรงจำ ความเหงา และความงามเล็กๆ ที่คนมักมองข้าม เมื่ออ่านงานของแทนไทแล้วผมมักนึกถึงความรู้สึกเหมือนได้เดินอยู่ในซอยเก่าที่มีทั้งบ้านไม้และต้นไม้ใหญ่ค้ำฟ้า นอกจากตำนานท้องถิ่น แรงบันดาลใจของเขายังได้รับอิทธิพลจากงานเล่าเรื่องแบบภาพและเสียงอย่างชัดเจน ผมเห็นแง่มุมบรรยากาศและการใช้สัญลักษณ์ที่ได้รับแรงผลักดันจากผลงานอย่าง 'Spirited Away' ที่เล่นกับโลกวิญญาณอย่างละเอียดอ่อน หรือความเงียบและพื้นที่ว่างใน 'Mushishi' ที่ทำให้การบรรยายมีมิติมากขึ้น ช่วงเวลาที่เขาออกเดินทางไปต่างจังหวัดหรือใช้เวลาอยู่คนเดียวในธรรมชาติ มักกลายเป็นแหล่งขุมทรัพย์ของไอเดียที่นำมาประกอบเป็นฉากและตัวละคร นั่นทำให้งานของเขาไม่ใช่แค่พล็อต แต่เป็นการทอความรู้สึกและบรรยากาศให้ผู้อ่านได้สัมผัส สิ่งที่ทำให้งานเขียนของแทนไทโดดเด่นสำหรับผมคือความกล้าที่จะผสานความเป็นท้องถิ่นเข้ากับรูปแบบการเล่าเรื่องร่วมสมัย ไม่ว่าจะเป็นการคุมโทนภาษาที่เรียบง่ายแต่มีพลัง หรือการวางฉากที่ทำให้ผู้อ่านรู้สึกเหมือนได้กลิ่นฝนหรือย่ำบนพื้นดินเปียก งานเหล่านี้สะท้อนให้เห็นว่าแรงบันดาลใจของเขาไม่ได้มาจากแหล่งเดียว แต่มาจากการสังเกต การเดินทาง และการตั้งคำถามกับสิ่งใกล้ตัว ซึ่งสำหรับผมแล้วมันให้ความรู้สึกอบอุ่นและชวนให้กลับมาอ่านซ้ำอีกครั้ง

ฉันชอบคิดว่าเรื่องความโด่งดังของแทนไท ประเสริฐกุลไม่ถูกจับจองไว้ที่เล่มเดียวแบบชัดเจน แต่เป็นภาพรวมของงานเขียนที่กระจายตัวอยู่ในหลายรูปแบบ ทั้งคอลัมน์ บทความ และหนังสือรวมความคิดที่เขาเรียบเรียงไว้อย่างมีเอกลักษณ์ เมื่อลองมองจากมุมผู้อ่านที่ติดตามงานเขียนมานาน จะรู้สึกว่าเสียงของเขานั้นชัดเจนจนผู้อ่านมักจำสไตล์ก่อนจำชื่อตอนหรือชื่อเล่ม ความโดดเด่นคือวิธีเล่าเรื่องที่ไม่ยัดเยียด ทำให้บทความที่ดูเหมือนเรื่องเล็ก ๆ กลายเป็นเรื่องที่คนพูดถึงและแชร์ต่อกันมากกว่าแค่ยอดขายของหนังสือเล่มใดเล่มหนึ่ง สำหรับฉันแล้ว คุณค่ามักอยู่ที่บทความและคอลัมน์เหล่านั้นมากกว่าเป็นการแข่งกันว่าหนังสือเล่มไหนขายดีที่สุด

เรื่องนี้ชวนให้คิดเสมอเมื่อพูดถึงการดัดแปลงงานวรรณกรรมไทย และการถามว่า แทนไท ประเสริฐกุล เคยถูกนำงานไปสร้างเป็นภาพยนตร์ไหม เป็นคำถามที่ชวนคุยยาวพอสมควร ฉันติดตามงานเขียนของเขามานานพอจะบอกว่า ในเชิงภาพยนตร์เชิงพาณิชย์ยังไม่ปรากฏว่ามีการดัดแปลงเป็นฟีเจอร์ใหญ่ ๆ ที่เข้าฉายในโรงอย่างโดดเด่น งานหลายชิ้นของเขามีความเป็นวรรณกรรมสูง เนื้อหาเนิบและชวนคิด ซึ่งบางครั้งก็เหมาะกับเวทีละครหรือภาพยนตร์สั้นฉายเทศกาลมากกว่าจะเป็นงานตลาด มุมมองส่วนตัวคือมันไม่ใช่เรื่องน่าแปลกใจนัก เพราะการยกงานวรรณกรรมที่ละเอียดอ่อนขึ้นจอใหญ่ต้องอาศัยการตีความที่ลึกและผู้กำกับที่กล้าพอ ผลลัพธ์อาจออกมาดีเยี่ยมหรือเปลี้ยวเป๋ตามวิสัยทัศน์ จึงเห็นได้ว่าผลงานบางประเภทยังคงรอเวลาหรือรอคนที่เห็นศักยภาพในการแปลความ ข้อสรุปแบบสั้นคือ ไม่ค่อยมีข่าวการดัดแปลงเชิงพาณิชย์เท่านั้น แต่พื้นที่อื่น ๆ อย่างสั้นและละครเวทีก็น่าสนใจมาก

ตั้งแต่เริ่มตามงานของแทนไทมานาน ความประทับใจแรกคือเขาไม่ได้ยึดติดกับสำนักพิมพ์ใหญ่เพียงแห่งเดียว แต่กระจัดกระจายไปตามบริบทงานที่หลากหลาย ฉันเห็นผลงานของเขาปรากฏทั้งในรูปแบบงานเขียนสั้น บทความตามนิตยสารอิสระ และงานอาร์ตเวิร์กสำหรับโปรเจ็กต์คอลลาบอเรชันของกลุ่มสร้างสรรค์เล็ก ๆ ซึ่งมักไม่ได้ขึ้นปกด้วยชื่อสำนักพิมพ์ที่คุ้นตา งานประเภทนี้มักเป็นงานที่ลงในซีนอิสระ เช่น ซีนซีนซับคัลเจอร์ โซเชียลมีเดียของกลุ่มนักเขียน หรือในฟอสเตอร์ของงานแฟนมีต/งานเทศกาลหนังสืออิสระ ฉันเคยเห็นเครดิตของเขาในงานรวมเล่มขนาดสั้น ๆ กับกลุ่มนักเขียนร่วม และในโปรเจ็กต์ที่ผลิตแบบสั่งทำหรือพิมพ์จำนวนจำกัด ซึ่งบ่งบอกว่าเขามีพอร์ตแบบฟรีแลนซ์ที่รับงานจากทั้งสำนักพิมพ์อิสระและค่ายสื่อเล็ก ๆ นอกเหนือจากนั้นยังมีผลงานที่เผยแพร่ผ่านแพลตฟอร์มออนไลน์ ซึ่งมีลักษณะคล้ายกับการร่วมงานกับ ‘ค่ายคอนเทนต์’ มากกว่าสำนักพิมพ์แบบดั้งเดิม ฉันมักชอบติดตามเครดิตท้ายเล่มหรือหน้าประกาศของโปรเจ็กต์เหล่านี้ เพราะบ่อยครั้งชื่อสำนักพิมพ์ที่แท้จริงจะปรากฏในส่วนนั้น ท้ายสุด ความร่วมมือของแทนไทมักสะท้อนตัวตนที่ไม่ยึดติดกับสำนักพิมพ์ใหญ่ เขาดูชอบงานที่ให้เสรีภาพและพื้นที่ทดลองมากกว่า ดังนั้นการพบชื่อเขาในผลงานของสำนักพิมพ์อิสระ โปรเจ็กต์รวมเล่ม และแพลตฟอร์มออนไลน์จึงไม่ใช่เรื่องแปลกสักเท่าไหร่ นี่เป็นมุมมองจากคนที่ติดตามผลงานแบบใกล้ชิดและชอบความหลากหลายของช่องทางเผยแพร่ มากกว่าจะเป็นการสรุปรายชื่อที่ตายตัว แต่ถ้าอยากเจอผลงานของเขาในบรรยากาศที่ครีเอทีฟและทดลองได้ง่าย ๆ งานจากวงอิสระและแพลตฟอร์มออนไลน์มักเป็นจุดเริ่มต้นที่ดี

เริ่มอ่านงานของแทนไทจากชิ้นสั้น ๆ ก่อนจะเป็นหนทางที่ทำให้รู้สึกไม่หนักเกินไปและเปิดประตูสู่สไตล์เขาได้ดี ผมชอบเริ่มจากคอลัมน์หรือบทความสั้นที่มักเป็นจุดเริ่มต้นของคนเขียนหลายคน เพราะความกระชับจะบอกได้ชัดว่าภาษา น้ำเสียง และมุมมองของผู้เขียนเดินไปทางไหน การอ่านชิ้นสั้น ๆ ช่วยให้จับโทนอารมณ์ได้เร็วโดยไม่ต้องทุ่มเวลาอ่านนวนิยายยาว ๆ ในมุมส่วนตัว ผมมองว่าการเก็บรวบรวมบทความหรือคอลัมน์หลายชิ้นมาอ่านต่อเนื่องจะเห็นพัฒนาการและธีมซ้ำ ๆ ของแทนไทได้ชัด เจอประโยคหนึ่งสองประโยคที่โดนใจก็กลับไปหาอีกครั้งได้ง่าย และยังเป็นฐานที่ดีเมื่อต้องตัดสินใจว่าอยากอ่านงานยาวหรือรวมเรื่องสั้นต่อ เหมาะมากสำหรับคนที่กำลังหาวิธีสัมผัสงานของเขาแบบค่อยเป็นค่อยไป