Ano Ang Kaugnayan Ng Lakandiwa Sa Mga Makabagong Alaala?

Sino nga ba ang hindi naiintriga sa mga tao na may isang malawak na imahinasyon at kakayahang ipahayag ang kanilang mga saloobin sa isang malikhaing paraan? Ang isang epektibong lakandiwa ay may mga katangian tulad ng husay sa pagsasalita at makinig. Nakakaengganyo sila, kaya’t nakatutok ang kanilang tagapakinig sa bawat salita. Mahalaga rin ang kanilang kakayahang sumalamin sa damdamin ng mga tao. Minsan mahirap ipakita ang mga emosyon sa isang simpleng usapan, ngunit ang isang mahusay na lakandiwa ay gumagamit ng tamang mga salita at epekto upang ipahayag ang mensahe nang buo. Isa pa, ang malalim na pang-unawa sa kanilang paksa ay nagiging susi upang mas mapalalim ang talakayan. Naalala ko noon, sa isang talakayan tungkol sa ‘Attack on Titan’, kung paano niya na-engganyo ang lahat sa kanyang impormasyon, mga pagsasanaliksik, at perspective. Dumami ang mga tanong at pananalita, dahilan kung bakit ang paksa ay naging mas masaya at mayaman. Hindi maikakaila na ang kakayahang humawak ng kanyang mga tagapakinig ay mahalaga. Kung gaano siya ka-kontento sa kanyang paksa, ganon din ka-convincing ang kaniyang paraan ng pagsasalita. Ang mga taong ito ang tipikal na nagpapalipat-lipat sa mga talakayan at nangangalap ng kaalaman, hindi lamang para makipag-usap kundi para din upang makinig at matuto. Sila rin ay madalas na mayroong natural na charisma, na hindi maiiwasan kapag tila namamalagi lamang sa isang komunidad. Sa aking pananaw, ang isang mahusay na lakandiwa ay hindi lamang uhaw sa kaalaman kundi kayang ipaloob ang kanilang natutunan sa mga interaksyon. Sila rin ang nagsisilbing mga tulay sa mga ideya. Tila parang isang sining—unawain ang mga isyu at humanap ng mga solusyon upang maipahayag ang mga tanong na madalas hindi naiisip. Tila napakalalim ng kanilang puso at isipan, na nagpapalagutok ng tunay na inspirasyon sa mga tao. Sa kabila ng lahat, hindi lang dapat magaling sa pagsasalita—kailangan ding maglaan ng oras upang marinig at ipatupad ang pagmamalasakit sa iba. Ang simpleng kakayahan na iyon ay tila napakahalaga sa proseso ng pagbuo ng mas malalim na koneksyon.

Sa mga panahong ito, marami talagang hamon ang kinahaharap ng mga lakandiwa. Una sa lahat, ang kakulangan sa suporta at pagkilala ay tila nananatiling malaking isyu. Kahit gaano pa tayo kagaling, madalas na ang ating mga kontribusyon ay hindi gaanong napapansin. Kapag nagsusumikap tayo upang lumikha ng mga bago at makabagbag-damdaming konsepto, ang mga hadlang sa pag-access sa mga platform na makapagpapaabot sa atin sa mas malawak na madla ay parang harang na ayaw nating lampasan. Isa pang malaking hamon ay ang pamimigay ng tamang impormasyon. Sa panahon ng mga fake news at misinformation, kinakailangan nating maging mapanuri sa mga isinusulat natin. Ang mga lakandiwa ay responsable para sa pagbibigay ng tumpak at wasto, ngunit sa takbo ng panahon, ang pagsasala ng tama sa mali ay hindi biro. Minsan, nagiging napakahirap na mahanap ang tiwala mula sa mga tao dahil sa mga maling balita na umiikot. Kung hindi tayo magiging maingat, maaari tayong magdulot ng maling interpretasyon sa ating mga tagasubaybay. Isa pa sa mga mahihirap na aspeto ay ang teknolohiya at pagbabagong-anyo ng mga platform. Ba't di ba’t napaka-exciting naman ay ang mga bagong tool at aplikasyon, pero isa ito sa mga pangunahing sanhi ng 'digital burnout' na pandaigdigang nararanasan ng maraming creator. Ang bilis ng pagbabago ng mga trend at algorithm ay nagpapahirap para sa mga lakandiwa na makasabay at mapanatili ang kanilang mga audience. Limitado ang oras at maraming bagay ang kailangang isaalang-alang. Alalahanin ang pagkakaiba-ibang karanasan ng bawat isa, at sana ay magpatuloy tayong sumuporta sa isa't isa sa ating mga paglalakbay.

Natapos na ako sa pagbabasa ng isang nobela kamakailan, at talagang naisip ko ang tungkol sa lakandiwa. Ang konsepto ng lakandiwa ay tila bumabalot sa kultura at tradisyon ng pagsasalaysay ng mga kwento, at sa katunayan, ito ay may malalim na ugat sa ating kasaysayan. Ang lakandiwa ay isang uri ng tagapagsalita o host na umaasa sa mga ritwal, tulad ng mga pagtitipon sa mga pista o pagdiriwang upang ipahayag ang mga kwento sa nakikinig na madla. Sinasalamin nito ang ating pagnanais na makipag-ugnayan, makipag-ambag, at makibahagi sa karanasan ng iba. Sa mga nobela, ang pagsasama ng mga lakandiwa ay nagbibigay-daan sa mga manunulat na makabuo ng mas masiglang mambabasa at madalas na nagiging isang makulay na bahagi ng kwento, na nagbibigay ng mga pananaw na hindi lang mula sa pangunahing tauhan kundi pati na rin sa mas malawak na konteksto ng lipunan. Sa mga klasikong akda, tiyak na makikita ang impluwensiya ng lakandiwa sa mga tauhan na nagkukuwento. Sinasalamin nito ang ating dumadaloy na tradisyon ng oral narrations, kung saan ang mga kwento ay umuusbong at lumalago sa bawat pag-uusap. Ang mga lakandiwa ay karaniwang nagpapalutang ng mga tema, bago mo pa man makilala ang mga natatanging tauhan sa kwento. Kaya naman, hindi lang ito isang estilo ng pagsasalaysay; ito ay isang pagdiriwang ng kultura at tradisyon na nagsisilbing tulay sa nakaraan at kasalukuyan. Isang magandang halimbawa nito ay matatagpuan sa panitikan ng mga Pilipino, kung saan ang mga kwento ay naipapasa sa mga pamana ng aming mga ninuno. Nakikita ang mga lakandiwa bilang tagapagsalita ng ating mga kwento, at ito ay tila isa sa mga dahilan kung bakit ang mga kwento ay patuloy na umaabot sa mga henerasyon. Sa pangkalahatan, ang tradisyon ng lakandiwa ay nagbibigay ruong sa mga nobela ng mas malalim na konteksto at tila patuloy na bumubuhay sa mga kwento, umaasa na hindi ito mawawala kahit sa makabagong panahon.

Sa hindi malilimutang mundo ng pelikulang Pilipino, may ilang mga lakandiwa na tunay na naging simbolo ng bayanihan, pag-ibig, at pagkakaisa. Isang halimbawa rito ay si Dolphy, ang Hari ng Komedya, na sa kanyang mga pelikula, lalo na sa mga serye ng 'Home Along da Riles', ay nagbigay ng huwaran ng pagiging masaya sa kabila ng mga pagsubok. Sa bawat tawa at luha, pinakita niya ang tunay na diwa ng mga tao sa mahihirap na sitwasyon. Ang mga karakter na kanyang ginampanan, mula sa isang simpleng ama hanggang sa mga makulit na tauhan, ay nagbigay kulay sa ating kabataan. Talaga namang umaabot ang kanyang impluwensya sa maraming henerasyon. Hindi maikakaila na isa rin sa mga pinakamamahal na lakandiwa ay si Nora Aunor, ang Superstar. Sa kanyang mga makabagbag-damdaming pagtatanghal sa pelikula tulad ng 'Hapag ng Haping' at 'Himala', pinakita niya ang kabutihan at kahirapan ng mga tao. Ang kanyang kakayahan sa pagganap ay hindi lamang umantig sa puso ng mga tao kundi nagbigay din siya ng boses sa mga damdaming madalas ay hindi natin naipapahayag. Hindi mo maiiwasan ang mag-isip na sa bawat luha na naluluhang karakter ay may kwento ng tunay na buhay na bumabalot sa atin. Tiyak na malapit din ang puso ng mga Pilipino kay John Lloyd Cruz, na sa mga pelikulang 'One More Chance' at 'A Very Special Love', ay matagumpay na nailarawan ang mga pagmamahal at hinanakit ng millennials. Hindi lamang siya kilala sa kanyang kahusayan sa pag-arte kundi pati na rin sa mga charming na mga banter na talagang nagpapasaya at umuungot sa puso. Kakaibang at King's reasoning ang kayang ipakita ng mga actor na katulad ni Lloyd. Talaga namang possible ang pag sardinas ng damdamin at lambing sa isang iisang frame. Syempre, hindi rin mga juliets ang dapat kalimutan, lalo na si Bea Alonzo na nagbigay liwanag sa literal at metaporikal na mundo ng mga kabataan na may mga expectation sa buhay. Ang kanyang pagganap sa mga romantic-comedy films ay tila nagbigay sa atin ng pag-asa na ang pag-ibig ay magkakaroon sa bawat sulok ng mundo. Ang kanyang mga dialogues ay parang mga piraso ng tadhana na naglalaman ng mga leksyon sa pag-ibig na tila baga'y umaabot pa sa ating mga isip. Samakatuwid, ang mga pangunahing tagaganap na ito ay hindi lamang kilala; sila rin ay mga kwentong umaabot sa ating mga puso at paningin.

Laging nagbibigay-diin ang mga lakandiwa sa ating kultura, at talagang nagpapakita ito ng galing ng mga Pilipino sa pagpapahayag ng kwento at damdamin. Para sa akin, ang mga lakandiwa ay hindi lamang basta isang sining, kundi isang salamin ng ating kasaysayan, pag-uugali, at pananaw. Sa bawat tulang binibigkas, naroon ang hininga ng ating mga ninuno; ang kanilang mga hinanakit, pag-asa, at mga tagumpay ay buhay na buhay. Napaka-espesyal ng mga pagt gathering kung saan ang mga lakandiwa ay may pangunahing papel, tulad ng sa mga piyesta, kasalan, at kahit sa mga simpleng salu-salo. Nakakaengganyo talaga ang makinig sa mga magagandang tula na ipinapasa mula sa isang henerasyon patungo sa isa pa. Ang sining na ito ay nagbibigay-galang sa ating mga tradisyon at sumasalamin hindi lamang sa ating kasaysayan kundi pati na rin sa ating pagkatao bilang mga Pilipino. Palaging may puwang ang mga lakandiwa sa puso ng bawat Pilipino, lalo na sa mga pagdiriwang. Sa pagbigkas ng mga tula, nadadala natin ang mga alaala ng ating mga ninuno at ang kanilang mga kwento. Sa bawat pagbigkas, binibigyang-buhay natin ang ating kultura—ang ating mga kaugalian at pananaw. Kaya naman, napakahalaga ng mga ito hindi lamang bilang isang sining kundi bilang isang paraan ng pagkilala sa ating mga ugat at pinagmulan. Kailangan din nating tandaan na sa kabila ng pag-unlad ng teknolohiya, may mga tao pa ring umaakit sa sining ng lakandiwa. Masaya akong makita ang mga kabataan na unti-unting bumabalik sa ganitong klaseng sining, nakikipag-ugnayan at nakikilahok sa mga aktibidad na nagpo-promote ng ating mga tula at awitin. Mas nakakatuwa pa na matutunan nila ang mga klasikal na berso na naglalaman ng mga aral mula sa ating mga ninuno, kaya’t hindi natin dapat kalimutan ang ganda at kabuluhan ng lakandiwa. Bilang isang tagahanga ng sining at kultura, tuwang-tuwa ako sa tuwing may mga lakandiwa na ipinapakita sa mga lokal na festival. Isang magandang pagkakataon ito upang ipakita ang ating mga talent at kasanayan, at talagang nakakabighani ang mga makikinig. Ang bawat boses na nag-uugnay sa ating mga kwento ay nagdadala ng init at saya na nagpapalakas ng ating samahan bilang isang komunidad. Kaya, ang lakandiwa ay higit pa sa isang sosyal na aktibidad; ito’y tahanan ng ating pagkakaisa at kulturang Pinoy na dapat ipagmalaki at ipasa sa mga susunod na henerasyon.

Ang lakandiwa ay tila isang tagapamagitan na nagbibigay ng buhay at kulay sa mga kwentong bayan ng mga Pilipino. Sa napakaraming kwento, siya ang nagsasalaysay, tila isang asong itinaga sa bato na tumatayo at nagbibigay ng boses sa mga tauhan at tema. Sa halip na magpakatatag lamang sa pagkukuwento, ang lakandiwa ay madalas na nagiging karakter din, kumikilos na parang isang makakalikasang nilalang na kumikilos sa oras ng kwento. Bawat kwento ay may kanya-kanyang lakandiwa; may mga tahimik lang na bumubulong, at may mga malalakas at puno ng buhay na nag-aanyaya sa mga tagapakinig na makipag-ugnayan. Hindi maikakaila na ang pag-iisa ng elementong ito sa kwentong bayan ay nagdadala ng unifying effect na hindi lang nagtatampok ng mga aral, kundi pati na rin ng mga lokal na tradisyon, paniniwala, at kultura. Nagsisilbi itong tulay sa pagitan ng nakaraan at kasalukuyan. Gumagawa ng paraan ang lakandiwa upang ang mga kwentong ito ay maging accessible sa iba’t ibang henerasyon, sumisipsip ng mga bagong ideya habang pinapangalagaan ang pagka-espesyal ng mga lokal na narrative. Isang pagpapatuloy na pag-uugnay sa diwa ng ating mga ninuno, na maipasa sa mga susunod na henerasyon ang kanilang mga kwento. Sama-sama, ang mga katangian ng lakandiwa ay nagtuturo sa atin na sa kabila ng mga pagbabago, ang kwentong bayan ay may kakayahang maging mas maganda at mas makahulugan habang lumilipas ang panahon. Saksi ako sa mga pamana ng ating lahi na nakaugat sa ating mga kwento, kaya’t ang papel ng lakandiwa sa bawat kwento ay hindi lampas sa pagpapakita ng ating pagkatao bilang mga Pilipino. Mahalaga ang kanilang pag-iral sa mga kwentong ito sapagkat sila ang nagdadala ng halaga, ng pagkakaugnay-ugnay, at higit sa lahat, ng kasiyahan sa ating bawat pagdinig sa kwento. Ang lakandiwa ay higit pa sa isang narrador; siya rin ay repleksyon ng atin mismong kultura at pananaw. Ang kanyang kontribusyon ay patuloy na nararamdaman at pinahahalagahan, hindi lamang sa mga kwentong bayan, kundi pati na rin sa pang-araw-araw na buhay sa Pilipinas.

Isipin mo na lang ang mga kapana-panabik na laban sa mga anime at manga, tulad ng sa 'Naruto' o 'One Piece'. Madalas na makikita ang mga lakandiwa, na nagbibigay diin sa mga labanan at nakatutulong sa pag-usad ng kwento. Ang isang halimbawa ay si Roronoa Zoro mula sa 'One Piece', na laging may mga prinsipyo at pangarap na nag-uudyok sa kanya na lumaban. Ang mga ito ay maaaring ituring na lakandiwa nang sa gayon ay maipakita ang tamang halaga ng kanilang laban. Ang bawat ginagawa at sinasabi ng mga tauhan ay may epekto sa kanilang mga pagkilos at sa kabuuang kwento. Kaya't hindi lamang ito pansamantalang pumukaw; ito ay bahagi ng sinegang nagbibigay ng lalim sa naratibo! Minsan, talagang nakakaramdam ako ng lalim ng koneksyon sa mga tauhan dahil sa kanilang mga lakandiwa. Halimbawa, sa 'Attack on Titan', si Eren Yeager ay sobrang puno ng emosyon sa kanyang mga desisyon na nagiging dahilan ng kanyang mga aksyon. Ang mga bahagi na ito ay nagpapakita kung paano ang kanilang mga lakandiwa ay hindi lamang mga salitang binitiwan kundi mga gabay mula sa kanilang mga puso. Nakaka-engganyo talaga!

Sa bawat kwento, ang lakandiwa ay tila isang mahika na nagbibigay-buhay sa mga tauhan at mga pangyayari. Para sa akin, isa itong napakahalagang elemento na nag-uugnay sa mambabasa at sa mga karakter. Ang lakandiwa, sa simpleng paraan, ay naging daan upang mas makilala natin ang mga emosyon at bawat labanan, kaya mas immersive ang ating karanasan. Sa mga anime tulad ng 'Attack on Titan', ang lakandiwa ay nagbibigay ng context na talagang nagpapataas ng tensyon at nagbibigay-diin sa mga pangunahing tema. Hindi lang ito basta naglalarawan; ito rin ay nagsisilibing mata na nagdadala sa atin sa mundo ng kwento. Nararamdaman natin ang sakit at ligaya ng mga karakter, na tila tayo mismo ang nakakaranas nito. Isa itong kumplikadong sining na kapag nagawa ng tama, bumubuo ng damdamin at pagkakaunawaan sa kwento na nagbibigay inspirasyon sa ating lahat. Pumapasok din ang lakandiwa sa mas malalamang tema, gaya ng pagkakahiwalay ng mga tao o ang paglalakbay ng isa sa kanyang pagtuklas sa mundo. Ang mga pagkilos ng mga tauhan, na naipapahayag nang mas maliwanag dahil sa lakandiwa, ay nagiging tulay sa kanilang mga karanasan. Sa ganitong paraan, tinutulungan tayo ng lakandiwa na makadhan o masaktan sa mga pangyayari. Kung walang lakandiwa, maraming mga emosyon ang maaari nating hindi maunawaan. Ang bitbit na saloobin nito ay talagang mahalaga, tulad ng kung paano natin pinaninindigan ang mga kwento ng pag-ibig, pag-asa, at pakikibaka. Ang nakakahalina sa lakandiwa ay its ability to bridge the gap between the fictional world and our reality. Isang halimbawa ang 'One Piece' na puno ng pakikipagsapalaran; ang lakandiwa dito ay nagsisilbing gabay na nagtutulong sa atin na maunawaan ang mga nakatagong mensahe ng pagkakaibigan at tiyaga. Ang kanyang mga insight ay hindi lamang binibigyang-diin ang kwento kundi nagbubukas din ng marami pang posibilidad sa ating isipan. Kaya naman, ang mga lakandiwa ay hindi lamang mga tagapagsalaysay; sila rin ay mga kasama natin sa ating sariling mga paglalakbay. Kapag pinag-uusapan ang nilalaman, ang epekto ng lakandiwa ay nadarama sa mga detalye. Wala akong duda na walang ibang elemento sa kwento ang kasinghalaga ng lakandiwa pagdating sa pagbuo ng isang tunay na koneksyon sa mga tao sa likod ng kwento. Minsan, sa mga kwento ng pamilya o sa mga drama, ang mga salita ng lakandiwa ay talagang nagpapausbong ng emosyon na sumasalamin sa ating sariling mga karanasan, na nagbibigay-diin na kahit pala sa likhang-isip, may mga bagay tayong pwedeng ma-translate sa ating totoong buhay.