Anong Mga Teorya Ang Ginagamit Sa Panunuring Pampanitikan Ngayon?

Panunuring pampanitikan ay tila isang mahiwagang salamin na nagsasalamin sa mas malalim na kahulugan at katotohanan ng mga akda. Para sa akin, ito ay hindi lamang simpleng pagbasa; ito ay isang pagkakataon na lumubog at gumawa ng koneksyon sa pagitan ng mga ideya at tema na ibinabahagi ng mga may-akda. Halimbawa, sa akdang 'Noli Me Tangere' ni Jose Rizal, makikita ang pagsasalamin sa kalagayan ng lipunan at mga problema noong panahon ng Kolonyalismo. Sa pamamagitan ng panunuring pampanitikan, na-unravel ko ang mga simbolismo at karakter na nagsasalaysay ng mas malalim na mensahe na ang mga mambabasa ay dapat tuklasin. Ang ganitong pagsusuri ay nagbibigay liwanag sa mga dinamika at konteksto na bumabalot sa kwento, na nagbibigay-daan sa mas lalim na pag-unawa. Sa huli, ang panunuri ay nagiging tulay na nag-uugnay sa akin sa mundo ng mga salita, nagdadala ng mga ideya sa buhay sa mas makulay at masalimuot na paraan. Ang panunuring pampanitikan ay isang kasangkapan na maaaring magbigay-diin sa mga pananaw na maaaring hindi agad mapansin sa unang pagbabasa. Isang magandang halimbawa ay ang kwentong 'Huling Sulyap' ni Edgardo M. Reyes. Sa kanyang kwento, ang mga simbolo at stylo ng pagsulat ay nagbibigay-diin sa mga tema ng pag-asa at paglaban. Ang pagtuklas at pag-unawa sa mga aspeto na ito ay hindi lamang tungkol sa sining ng pagsulat kundi pati na rin sa mensahe ng buhay, na nag-aanyaya sa atin na pagnilayan ang ating sariling mga karanasan. Isipin mo na parang pag-aaral ng mga layer sa isang cake; bawat layer ay may sarili nitong lasa at pagkakaiba, ngunit kapag pinagsama-sama, nagiging isang mas masarap na karanasan. Sa ganitong konteksto, ang pagsusuri o panunuri ay lumilikha ng kahulugan at nagbibigay ng mas malalim na pagpapahalaga sa mga akda. Makikita mo ang mga koneksyon, ideya, at tema na lumalabas habang balikan ang mga detalye ng kwento. Isang bagay na hindi ko nga alam noon ay ang bigat na dala ng mga salitang binabasa ko. Minsan, ang mga akdang tila magaan ay may ibang kahulugan sa likod. Ang panunuring pampanitikan ang nagbibigay-daan para sa mga ganitong masustansyang talakayan. Ngayon, hindi na lang ako bumabasa -- nagkaisa na ako sa mga karakter, pati na rin sa mga ideyang nag-aalab sa kanilang mga kwento.

Nakangiti akong bumubuo ng listahan ng mga kwentong pampanitikan na umusbong noong 2023! Isa sa mga pinaka-kapansin-pansin ay ang 'Tomorrow, and Tomorrow, and Tomorrow' ni Gabrielle Zevin. Sa akdang ito, ang saloobin sa oras, pagkakaibigan, at mga laro ay nagtalaga ng isang napaka-engganyong paglalakbay ng emosyon. Ipinapakita nito ang masalimuot na ugnayan ng mga tauhan sa isang mundong puno ng mga digital na karanasan, na tila nauugnay talaga sa panahon natin ngayon. Katulad din ng tibok ng puso na hatid ng 'Lessons in Chemistry' ni Bonnie Garmus. Ang istorya ay nakatuon sa isang babaeng scientist sa 1960s na nagtangkang baguhin ang takbo ng kanyang kapalaran sa isang lipunan na puno ng mga hadlang. Ang kanyang determinasyon at talino ay tunay na nakaka-inspire, kaya't talagang hindi ko maiwasang mantikilyahin ang aking mga saloobin habang binabasa ko ang mga pahina! Pagdating sa mga nakakaaliw na detalye, ang 'The Last Word' ni Taylor Adams ay nagbigay ng malalim na pagsisiyasat sa paghahanap ng katarungan na may kasamang matinding suspense. Ang kwento ay puno ng mga twist na talagang nakakaengganyo, at sa bawat pagliko, nagtataas ito ng higit pang mga tanong tungkol sa moralidad at katotohanan. Talagang tumatak ito sa isip ko at nagpalalim sa aking pag-unawa sa mga kumplikadong isyu sa lipunan.

Isang nakakaengganyang paglalakbay sa mga lokal na kwentong pampanitikan ang naghihintay sayo sa mga nakatagong sulok ng ating bansa. Ang mga kwentong ito ay hindi lamang nakaugat sa ating kultura kundi sumasalamin din sa buhay at karanasan ng mga tao sa paligid natin. Isuggest ko na bisitahin ang mga lokal na aklatan o bookstore. Madalas, may mga seksyon sila para sa mga lokal na may-akda at mga kwentong nakatuon sa ating bayan. Minsan, may mga book signing events pa na nag-aalok ng pagkakataon para makausap ang mga may-akda nang personal. Hindi lang ito nagbibigay ng pagkakataon na makilala ang mga kwentong isinusulat, kundi nakakapagbigay din ito ng mas malalim na pag-unawa sa kanilang mga kwento.

Tila ang sining ng masining na pagpapahayag ay isang misteryosong pinto na lawang mas maraming kahulugan kaysa sa maaaring isipin ng iba. Sa mga akdang pampanitikan, tulad ng mga nobela o tula, ang masining na pagpapahayag ay nagiging sining na nagbibigay-diin sa mga damdamin at karanasan ng tauhan. Isipin mo ang isang tunggalian sa isang kwento, kung saan gamit ang masining na wika, nailalarawan ang mga pag-igting sa emosyon at mga sikolohikal na aspeto ng mga tauhan. Sa halip na banggitin lamang ang isang sitwasyon, ipinaabot ito sa mambabasa sa pamamagitan ng mga detalyadong paglalarawan na nag-uugnay sa ating mga alaala at damdamin. Kapag nagbabasa tayo, sorpresa tayong nararamdaman ang pagkakaroon ng koneksyon sa mga tauhan dahil sa kanilang masining na pagsasalaysay. Ang pagbabawas ng agwat sa pagitan ng manunulat at mambabasa ay isang hamon na kayang lampasan gamit ang talas ng isip sa pagsulat. Mahalaga rin ang mga tayutay at simbolismo na nakatago sa mga simpleng taludtod o talata na tila umuusad nang may lalim—ito na ang esensya niya. Sa tingin ko, sa pamamagitan ng mga elementong ito, ang masining na pagpapahayag ay nagiging paraan ng pag-unawa sa ating sariling pagkatao na nagiging kaugnay sa mas malawak na konteksto. Sa mga pagkakataong nakabasa ako ng mga akdang tulad ng ‘Noli Me Tangere’ o even in contemporary works, napansin kong ang bawat linya ay parang hinaharap ang ating mga damdamin upang maunawaan ang mas komplikadong realidad. Sinasalamin nito ang ating mga personal na laban at tagumpay, kaya't naiisip ko na ang masining na pagpapahayag ay hindi lamang alat ng mga manunulat kundi pati na rin ng mga tao sa pang-araw-araw na buhay.

Bakit hindi simulan ang talakayan sa paglikha ng isang sining na nagpapahayag ng mas malalim na damdamin? Si Marcelo Adonay, bilang isang tanyag na manunulat, ay kilala sa kanyang mga likha na naglalaman ng mga elementong pampanitikan na tumatalakay sa makabayan, sosyal, at makatawid na mga tema. Ang kanyang mga kwento, hindi lamang nagbibigay ng aliw, kundi nagsisilbing salamin ng mga pagsubok at tagumpay ng ating bayan. Sa kanyang mga sinulat, makikita ang pagkakahabi ng katotohanan sa pagbuo ng mga karakter at situwasyon na tila bumabalot sa ating sariling karanasan. Sa mga kwento niya, ang tema ng pakikibaka ng mga karakter tungo sa mas magandang kinabukasan ay palaging nangingibabaw. Walang duda, ang kanyang pagkagiliw sa mga tradisyon at kulturang Pilipino ay nagbibigay-diin sa kahalagahan ng pagkakaisa at pagmamalaki sa ating lahi. Tulad ng sa 'Ang Magandang Nayon', pinapakita niya ang sigalot ng mga tao at ang kanilang espiritu ng pag-asa. Talagang nagbibigay siya ng tinig sa mga isyung panlipunan. Mula sa kanyang mga akda, hindi maikakaila na ang mga genre tulad ng nasyonalisimong panitikan, sosyal na realismo, at makasining na tula ay ang mga haligi na nagbibigay-linaw sa kanyang pagiging isa sa mga pinakamahusay na manunulat sa ating henerasyon. Ibig sabihin, may kakaibang sining at pensadong madalas ay taglay niya na nagbibigay-inspirasyon sa mga mambabasa. Ang pag-aral ng mga kwentong isinulat ni Adonay ay tila paglalakbay sa kasaysayan ng ating bansa, na puno ng pag-asa, pagsasakripisyo, at pag-ibig sa bayan. Kakaibang pagsasakatawan ito sa ating kulturang Pilipino, kaya't wala na dapat isipin kundi ang mangyari sa susunod na panahon.

Tulad ng maraming tanyag na personalidad sa kasaysayan ng Pilipinas, ang bantog na bayani na si Jose Rizal ay inilarawan sa iba't ibang akda na tumatalakay sa kanyang buhay at kamatayan. Unang-una na rito ang akdang 'Noli Me Tangere' at 'El Filibusterismo', kung saan tahasang isinisiwalat ni Rizal ang kanyang mga pananaw sa lipunan at mga hidwaan ng kanyang panahon. Sa mga akdang ito, hindi lamang ang kanyang intelektwal na pag-iisip ang ipinahayag kundi pati na rin ang malalim na damdaming nag-uudyok sa kanya na lumaban para sa kalayaan. Pinarangalan si Rizal hindi lamang bilang isang manunulat kundi bilang isang simbolo ng paglaban para sa karapatan. Kung papansinin mo ang mga karakter sa kanyang mga nobela, makikita ang pagninilay sa kanyang sariling kalagayan at pananaw sa buhay, na nagbigay ng mas maliwanag na konteksto kung bakit siya naging isa sa mga pangunahing bayani ng ating bansa. Hindi lamang siya nakilala sa kanyang mga nobela, kundi pati na rin sa mga tula. 'A La Patria', halimbawa, ay isang makapangyarihang tula na naglalaman ng kanyang damdamin sa kanyang pagmamahal sa bayan, na tila isang paanyaya sa kanyang mga kababayan na gisingin ang kanilang kamalayan ukol sa mga pangyayari sa kanilang paligid. Dito, nailarawan ang hangarin ni Rizal na ipaglaban ang kalayaan, isang pahayag na tila hinuhugot mula sa kanyang sariling karanasan na huli niyang pinagdaraanan. Isang mainit na paksa rin ang kanyang pagbitay na talagang nagmarka sa kasaysayan ng Pilipinas. Maraming akdang pampanitikan at makabayang tula ang lumitaw upang ipaglaban ang kanyang alaala, at isa sa mga makapangyarihang akda ay ang 'Himagsik ng 1896', na umugit ng damdaming makabayan at pagkilos ng mga Pilipino para sa kanilang karapatan. Ang mga pangyayari ukol sa kanyang kamatayan ay naging inspirasyon para sa mga artisan, mamamahayag, at manunulat na ipahayag ang kanilang mga saloobin, dahilan upang ang kanyang mga ideya ay buhay pa rin sa puso ng mga tao hanggang sa kasalukuyan. Hanggang ngayon, may mga isinagawang sining ukol sa kanyang buhay, at ito rin ang nagbibigay ng inspirasyon sa mga susunod na henerasyon para pagyamanin ang mga aral na iniwan niya. Ang kanyang pagkamatay ay hindi lamang isang trahedya kundi isang simula para sa pagbabago sa lipunan. Sa katotohanan, ang kanyang alingawngaw ay patuloy na naririnig hindi lamang sa mga akdang pampanitikan kundi pati na rin sa araw-araw na buhay ng bawat Pilipino, na umaasa sa pagkakaisa at pagbabago. Ating ipagpatuloy ang pag-alala kay Rizal, ang ating bayani! Iba-iba ang mga paraan ng pagpapakita at pagtalakay sa kanyang buhay at kamatayan sa mga akdang pampanitikan; tila bawat akda ay nagdadala ng sariling damdamin at interpretasyon. Ipinapakita nito ang hindi mabilang na epekto ni Rizal sa ating kultura at kasaysayan, isang patunay na ang mga ideya niya ay patuloy pa ring umaagos sa kamalayan ng mga tao.

Sa tuwing binabasa ko ang isang akdang pampanitikan, hindi ko maiwasang mapansin kung gaano kahalaga ang banghay sa pagbuo ng kanyang kabuuan. Ang banghay ay parang balangkas o estruktura na nag-uugnay sa mga pangyayari, tauhan, at mga tema sa kwento. Sa mga kuwentong mukhang talagang nakakaakit, ang maayos na pagkakaayos ng mga kaganapan ay nagbibigay ng lohikal at emosyonal na daloy na nagpapadama sa atin ng koneksyon sa kwento. Para sa akin, ang magandang banghay ay nagiging puso ng kwento, kung saan dito nakasalalay ang buong karanasan ng mambabasa. Isipin mo ang mga klasikal na akda gaya ng 'Noli Me Tangere' ni Jose Rizal. Ang mahuhusay na pagbuo ng banghay dito ay hindi lamang nag-iwan ng malalim na mensahe ukol sa kalagayan ng lipunan noon, kundi pati na rin sa emosyon ng mga tauhan. Mula sa mga suliranin at kontradiksyon sa buhay ni Ibarra hanggang sa kanyang mga paglalakbay, bawat bahagi ng kwento ay nakatulong na bumuo sa huli nitong epekto sa mga mambabasa. Sa ganitong halimbawa, makikita ang halaga ng banghay sa pagbibigay-diin sa tema ng pakikipaglaban para sa katarungan at pagmamahal sa bayan. Sa kabilang dako, ang mga mas modernong kwento, tulad ng mga anime tulad ng 'Attack on Titan', ay nagpapakita rin ng pagkakapintas ng kanilang banghay. Sa bawat episode, nakikita natin ang pag-unlad ng mga tauhan at ang kanilang pakikilahok sa masalimuot na mundo. Ang twist at turns sa kwento ay nagbibigay ng tensyon at kasiyahan sa mga manonood. Ang mga ito ay nagpapalitaw ng mga tanong na nag-uudyok sa ating mga isipan. Bakit kaya sila ganito? Ano ang susunod na mangyayari? Ang mga katanungang ito ay nagiging bahagi ng ating pang-araw-araw na pag-iisip habang tayo ay naaakit sa mga kaganapan sa kwento, na higit pang nagpapakita kung gaano kahalaga ang banghay. Paggiging masigasig sa pag-unawa sa banghay ay nakatutulong hindi lamang sa ating mga karanasan bilang mga mambabasa o manonood kundi pati na rin bilang mga tao. Natututo tayong yumakap sa pagkakaibang perspektibo at emosyon ng iba. Ang pagbabalik tanaw sa mga kwento at ang kanilang mga estruktura ay nag-aanyaya sa atin na mas maging mapanuri sa ating sariling mga kwento sa buhay. Sa mga sandaling iyon, napagtatanto natin na ang banghay hindi lang basta-basta ang pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari; ito ay isang sining ng pagsasalaysay na nagbibigay daan sa mga bagay na mahalagang matutunan at maranasan. Sa bawat pag-ikot at talon ng kwento, natututo tayong lumipad ng mas mataas.

Tila nagiging mas masalimuot ang mundo ng iba’t ibang uri ng akdang pampanitikan at mga genre. Ang mga akdang pampanitikan, tulad ng mga nobela at tula, ay kadalasang nakatuon sa sining ng pagsasalaysay at pagpapahayag ng mga damdamin, ideya, at karanasan sa mas malalim na antas. Walang duda, dito mo makikita ang kalaunan at masusing pagkakaunawa sa psyche ng tao. Sabihin na natin na ang mga akdang ito ay nagbibigay ng inspirasyon, nagsasaliksik ng mga kondisyong panlipunan, at nakapagpapabago sa mga pananaw. Kaya, kung ilalagay mo ito sa balat ng mga genre tulad ng sci-fi o fantasy, mas marami silang mga elemento ng entertainment na iminungkahi. Ang mga genre na ito ay kadalasang nagtatampok ng mga katangiang mas aliw at madaling maengganyo, na bumubuo sa mga kwentong maaaring tumutok sa mga kakaibang karanasan ng buhay, bagamat may mga pagkakataon silang nagiging pampanitikang mga akda rin. Halimbawa, sa mga akdang pampanitikan tulad ng 'Noli Me Tangere', makikita mo ang simbolismo at malalim na pagsusuri sa lipunang Pilipino noong panahon ng mga Kastila. Sa kabilang banda, ang mga sci-fi na akda gaya ng 'Dune' ay nag-eexplore ng mga ideyal na teknolohiya at hinaharap. Ang pagkakaiba dito ay nalalapat sa kanilang mga layunin—ang akdang pampanitikan ay nakatuon sa mas malalim na temas at mas personal na deskripsyon, samantalang ang genre ay nagtutok sa kasiyahan at imahinasyon. Ang mga akdang pampanitikan at mga genre ay parang magkaibang mundo; may mga kahawig ngunit may kanya-kanyang daan. Napag-iisipan ko rin na walang masama kung minsan ay nagiging molecular ang mga binubuong kwento, kasi sa huli, lahat tayo ay patuloy na naglalakbay sa mas malawak na pag-unawa sa ating mga sarili at sa mundong ginagalawan natin. Ang sining ng salita ay talagang isang kayamanan!