Bakit Patuloy Na Kinagigiliwan Ang Mga Kwentong Aswang?

Sa mga nakaraang taon, tila bumabalik ang ligaya ng mga kwentong aswang sa mga modernong adaptasyon, na mas limitado na ngayon sa mga lokal na bersyon ng mga kwentong ito. Isang magandang halimbawa ay ang seryeng 'Dito at Doon', kung saan ipinakita ang mga katutubong pamahiin ng mga Pilipino sa isang bagong liwanag at konteksto. Ang mga artista ay abala sa pagbuo ng kanilang mga karakter na may likhang taong-walang-kahon na nagsisilibing aswang; talagang nakakaaliw at nakakapagbigay-kilabot! Osige, okay na tawagin akong fan ngayong parang in love na ako sa kwentong ito. Mukhang bihira akong makakita ng mga kwentong aswang na ganito kabutas-butas at nakakikilig sa mga bagong anyo ng kwento sa bawat eksena. Maliit na detalye, maarte ang mga kuwentong ito! Hindi lamang sa telebisyon kundi pati na rin sa mga palabas sa streaming, gaya ng ‘Aswang’. Sinasalamin nito ang takot at ang misteryo ng mga aswang, habang ipinapakita ang pagbabago ng pananaw ng mga tao sa mga nilalang ito. Nakakimistika, dahil sa pagtatampok ng aswang sa mga relasyong masalimuot, pati na rin ang mga temang pighati at pag-asa. Pinapaganda ng innovation na ito ang mga kwento, habang ang mga tradisyunal na elemento ay napananatili. Totoo talaga na may mga bagong kwentong tumutukoy sa mga klasikong aswang mula sa ating kultura. Minsan may mga pelikulang nangangarap na dalhin ang mga aswang sa ibang antas at isa na dito ang ‘Misis Kabayo’. Sinasalamin nito ang pagkakahiwalay ng personal na trahedya at ang imahinasyon ng mga tao. Sabi nga, ang kwento ay kaugnay sa lahat – nakikipaghuntahan sa balat ng isang nerd na mahilig sa mga ganitong kwento, at talagang nagawi ako sa pag-usapan ang mga adaptasyon nito!

Isang malaking usapin ang mga kwentong aswang sa kabataan ngayon, lalo na sa nagbabagong anyo ng mundo natin. Habang ang mga kwentong ito ay nagmula sa matandang tradisyon, tila may bagong buhay na nabubuhay sa mga batang henerasyon. Para sa mga kabataan, ang mga kwentong aswang ay hindi lamang upang matakot kundi nagsisilbing paraan upang mas mapalalim ang kanilang pagkakaunawa sa kultura. Sa aking karanasan, sa tuwing may mga kwentong aswang ang mga matatanda sa aming bayan, puno ng tawanan at atensyon ang paligid. Ang mga batang nakikinig ay tila may sariling imahinasyon na nag-uugat mula sa mga nangyayari sa kanilang paligid, at madalas nilang inilalarawan ang mga kwentong ito sa kanilang sariling paraan. Kung titignan, nakakaapekto ito sa kanilang pagbuo ng karakter at pag-intindi tungkol sa kabutihan at kasamaan. Ngunit hindi lang kaya takutin ang layunin ng mga kwentong ito. Malaking bahagi nito ang pagpapalalim sa relasyon ng mga tao sa isa’t isa, lalo na sa mga pamilya. Ang mga magulang na nagkukwento sa kanilang mga anak ng mga kwentong aswang ay nagbibigay ng pagkakataon upang makipag-usap sila tungkol sa takot, pag-asa, at ang mga sosyalan at moral na hamon na dala ng buhay. Sa kasalukuyan, may mga palabas at anime na gumagamit ng ganitong tema, at ang bawat henerasyon ay nagkakaroon ng sariwang pananaw sa mga tradisyunal na kwento. Kakaibang makita na ang mga kabataan ay gumagamit ng mga modernong teknolohiya upang muling buhayin ang mga kwentong ito, sa pamamagitan ng social media o mga online na laro. Isipin mo na lang, ang mga kabataan ngayon ay hindi lamang natatakot kundi nagtatanong, nag-uusisa, at nakikisangkot sa mga kwentong aswang. Na ang mga kwentong ito ay maaaring umusbong mula sa kabataan ngunit sa puso pa rin ay hinahawakan nila ang mga aral ng kanilang nakaraan. Ang takbo ng buhay ngayon ay mabilis, at ang mga kwentong aswang ay nagtuturo sa mga kabataan ng halaga ng pag-iingat at pag-unawa sa kanilang paligid, na nagiging mahalaga sa kanilang paglaki.

Sa bawat sulok ng ating bayan, may mga kuwento ng aswang na bumabalot sa ating kultura. Minsan naiisip ko, saan nga ba nag-ugat ang mga ganitong kwento? Ang mga kwentong aswang ay tila hindi lang basta alamat kundi pati na rin isang salamin ng ating kasaysayan at paniniwala. Sa mga lumang bayan, ang mga aswang ay karaniwang inilarawan na mga nilalang na may kakayahang magbago ng anyo mula sa tao patungo sa hayop. Halimbawa, may mga kwento tungkol sa mga aswang na nagiging aso o pusa sa kanilang pang-aatake. Isang magandang halimbawa ay ang mga kwentong naipasa mula sa ating mga ninuno, na ipinapasa sa mga bata sa tabi ng apoy sa ilalim ng mga bituin. Ang kwentong ito ay naglalaman ng mga aral tungkol sa kabutihan at masamang ugali, ginagampanan ang papel ng pagsasabi ng mga gawain ng tao na maaaring humantong sa masamang kapalaran. Nakakaloka rin isipin na ang aswang ay hindi lang isang simpleng karakter. Tinatalakay nito ang mga takot ng mga tao sa hindi kilalang bagay—ang takot sa labas ng ating mga tahanan noong mga panahong walang ilaw, at ang mga pag-aalala tungkol sa masamang loob ng ilan sa ating mga kapitbahay. Kaya't ang mga kwentong aswang ay nagbibigay-diin sa mga uri ng salungatan sa kanila, hindi lang tulad ng good versus evil kundi minsan ay ang pagkababag sa takot sa iba. Dagdag pa, ang bawat kwento ay nagmumula sa ibang bayan at ang mga bersyon ng aswang ay nag-iiba-iba. Iba’t ibang kultura ang lumilikha ng kani-kanilang bersyon, kaya ang aswang ay naging simbolo ng pagkakaiba-iba sa ating lahi. Hanggang ngayon, ang mga kwentong ito ay patuloy na umuusbong at umiiral sa mga bagong anyo ng media, tulad ng mga serye sa telebisyon at mga pelikula na tila nagbibigay buhay muli sa mga kwentong ito, na nagpapaisip sa atin kung paano ang ating kultura at ang mga kwento natin ay nakaugat sa ating pagkatao at pananaw sa mundo.

Isang hindi malilimutan na aspeto ng kulturang Pilipino ay ang mga kwentong aswang na nagbibigay-buhay sa mga lumang alamat at mga kasaysayan. Isa sa mga pinakasikat na kwento ay tungkol sa ‘aswang’ na kumakatawan sa mga nilalang na may kakayahang magbago ng anyo, kadalasang itinatampok na lumilipad sa gabi upang manghuthot ng dugo ng mga nakakatulog. Mahirap kalimutan ang kwento ng ‘aswang’ sa Balete Drive, kung saan sinasabing may mga tao na nakakaranas ng hindi maipaliwanag na takot habang nagmamaneho sa lugar na ito, na pinaniniwalaang tahanan ng isang aswang. Ang mga kwentong ito ay tila umaabot sa ating mga ugat, kasali ang mga pag-uusap sa mga kabataan na nagkukuwento sa mga gabi ng tag-init habang nakaupo sa ilalim ng mga bituin. Kailangan talagang maging maingat, lalo na kapag ang mga kwentong ito ay nagiging dahilan para magtakip ng mga ilaw sa gabi! Pagkatapos, meron din tayong ‘Manananggal,’ na kadalasang inilalarawan na isang babae na may kakayahang hatiin ang kanyang katawan sa itaas at ibaba. Talagang nakakabighani ang kanyang kwento sapagkat ito’y nagsilbing bantayog ng pambihirang takot. Ang kanyang pagkatao at ang kanyang sinisipsip na ugali ay nagpalalim lamang ng ating pagkatakot habang hindi natin namamalayan na tayo palang mga tao ay kadalasang nahuhumaling sa mga kwentong ganito. Palagi ko ring naiisip kung gaano kahirap makahanap ng pahinga sa kagandahan ng ilalim ng buwan sa harap ng mga kwentong ito sa ating pamumuhay. Ang mga kwentong ito ay patuloy na nagbibigay sa atin ng aral tungkol sa ating mga sariling takot at hangarin, kaya kahit pa ito’y tila kabaliwan, isang paraan ito upang maipahayag ang ating pagkamakatao. Kung titingnan ang mas matatandang salin kami sa ibang bahagi ng Pilipinas, tiyak na may mga ibang nilalang silang pinaniniwalaang mas kakaiba tulad ng ‘Tiyanak’ na pinalabas sa mga pelikula at shows noong nakaraan, isang nilalang na siyang nagbabalatkayo bilang isang sanggol na nagiging sanhi ng gulo. Ang mga kwentong ito ay talagang maganda para sa aking paboritong mga pelikula at kwento, dahil hindi lang ito nagahatid sa akin ng takot kundi isa rin itong paraan upang maunawaan ang ating kultura at mga pamana. Sa madaling salita, sa bawat kwento ng aswang ay isang pinto papunta sa ating nakaraan, isang paalala na tayo ay bahagi ng mas malawak na tradisyon, kaya't nakakatulong ito na pagsamahin ang mga tao sa isang mas masiglang komunidad.

Sa mga kwentong bayan na bumabalot sa aswang, kay rami talagang mga nakakaengganyong detalye na tumutukoy sa kanilang mga pag-uugali. Ang aswang, na karaniwang inilalarawan bilang isang nilalang na may masamang layunin, kadalasang nahuhulog sa mga kategoryang ito: nahuhumaling sa dugo, nagiging hayop, at may kakayahang magbago ng anyo. Napansin ko na kadalasang natutukoy ang kanilang pag-ugali sa mga simbolismo na nagpapahayag ng takot sa mga bagay na hindi natin lubos na nauunawaan. Halimbawa, sa isang kwentong bayan, ang aswang ay kumakatawan sa takot ng mga komunidad sa mga sakit at kapinsalaan, na tila nangangailangan na maging masasamang tagasubaybay sa ating paligid. Isang sikat na kwento ang nakapokus sa isang aswang na nagiging isang malaking aso sa gabi, at ang kanyang pag-uugali ay nagiging mas masinsinan. Siya ay laging parang nagmamasid, tila nag-aabang sa mga taong hindi nag-iingat. Ang kanyang paglalakad ay tahimik at hindi mapapansin, at natukua ako noong nabasa ko na madalas itong nag-aanyong kaibig-ibig sa araw, maski nakikisalamuha sa mga tao, bago ito umalis sa kanilang tahanan at umakyat sa mga bubong sa gabi para manghuli. Sa mga ganitong kwento, nagiging malinaw ang mensahe tungkol sa mga panganib sa ating paligid na hindi natin nakikita, at nagbibigay ito ng malalim na pagkakataon upang pagnilayan kung paano tayo nakikipag-interact sa mga tao at kung ano ang mga tila lumikha ng mga ulap ng takot sa ating mga komunidad. Ang isa pang bahagi ng pag-uugali ng aswang ay ang kanilang kagustuhang kumain ng mga bata, na talagang nakakapangilabot! Mapapansin mong madalas itong tema sa mga kwento, isa itong paraan ng mga nakatatanda upang ipaalala ang mga bata na huwag malayo sa bahay o sa mga bakuran. Sa kabila ng masamang reputasyon ng aswang, may ilang kwento na nagsasabi na may awing nagbibigay panoorin at mga nakakalibang na pangkaraniwang mga sitwasyon, pinagsasama-sama ang katatawanan sa mga kakaibang pangyayari. Sa aking pananaw, ang mga pag-uugaling ito ng aswang ay hindi lamang nagpapakita ng takot, kundi nagdadala rin sa atin ng mga aral na mahalaga sa ating buhay. Kalaunan, naging paborito ko ang mga kwentong bayan na nagbibigay ilaw sa mga mitolohiya ng aswang, dahil pinapagaan nito ang mga takot at nagbibigay-diin sa mga aral na dapat nating dalhin sa ating pang-araw-araw na buhay.

Isang kamangha-manghang aspekto ng kulturang Pilipino ang mga kwentong aswang. Sa mga kwentong ito, ang aswang ay hindi lamang isang simpleng nilalang; ito ay simbolo ng takot, misteryo, at mga hinanakit ng mga tao. Ang aswang, na karaniwang inilalarawan bilang isang nilalang na umiinom ng dugo o kumakain ng laman, ay naglalarawan ng mga panganib na dulot ng mga hindi nakikitang elemento sa ating lipunan. Sinasalamin nila ang mga pag-aalala sa pamilya, kalikasan, at kabuhayan ng mga tao. Habang nagiging popular na ang mga moderno at kung ano ang itinuturing na mas kasalukuyang kwento, mukhang ang mga kwentong aswang ay patuloy na nagbibigay-diin sa mga lokal na paniniwala at pamumuhay. Aking natutunan na ang mga kwentong aswang ay madalas na pumapalit sa mga alat na ito sa ating sariling karanasan. Nakakakita ako ng mga aswang sa mga kwentong nakatago sa mga sulok ng baryo, na kumakatawan sa mga namamayani at hindi magandang sitwasyon. Ang bawat kwento ay may kanya-kanyang mensahe—maaaring ito man ay takot sa mga tao o pagsasalamin ng mga problema tulad ng katiwalian at mga maling ginawang desisyon. Sa mga kabataan ngayon, ang mga kwentong aswang ay maaaring sabayang gampanan ng tradisyonal na mga horror tales at makabagong salin ng masasamang karakter mula sa mga pelikula. Sa ganitong konteksto, ang aswang ay hindi lamang isang karakter kundi isang mahalagang bahagi ng ating kultura na nagbibigay aral at pagninilay sa mga tao. Higit sa lahat, ang mga kwentong ito ay nagtuturo sa atin kung paano tayo dapat maging mapanuri sa ating paligid at mga tao, dahil may mga bagay na madalas nating hindi nakikita. Sa ganang akin, ang mga kwentong aswang ay hindi lamang nakakaaliw na salin ng mga nilalang; sila rin ay ugat ng ating pagkakaunawaan sa nakaraan at hinaharap. Napakahalaga nito lalo na kung isasaalang-alang natin ang mga pagbabago sa ating lipunan. Sa huli, ang mga kwentong aswang ay nagsisilbing paalala na ang takot, kung ito man ay batay sa realidad o kathang-isip, ay bahagi ng ating pagkatao na dapat nating yakapin at pag-aralan.

Tumitili ako kapag naaalala ko ang gabi-gabing kwento sa baryo namin sa Bicol — ang mga matatanda na bumubulong habang nag-iilaw lang ang parol at ang mga bata na nagtatabing kamay. May iisang uri ng aswang na palagi naming naririnig: hindi ito puro anyong paningin lang kundi may mga senyales — usok sa kisame, tunog na parang pagaspas ng pakpak, at ang kakaibang tunog ng dila na kumakain sa dilim. Madalas sinasabi ng mga lolo at lola na ang aswang ay maaaring mukhaing tao sa araw at magbago sa gabi, umaalis sa katawan para maghanap ng mga buntis o sanggol. Sa amin, ang proteksyon ay simpleng ritual: bawang sa pintuan, asin sa mga sulok, at ang pag-ilaw ng kandila sa bintana. May mga kwento ring ang kaluluwa ng namatay na ina ang nagbabantay at tinutulungan ang mga magulang. Nakakapanibago na kahit lumaki na ako, may kaba pa rin kapag may kakaibang kalapati o kuliglig sa gitna ng gabi. Ang aswang sa Bicol para sa akin ay hindi lang nilalang ng takot—ito ay paalala ng pagiging maingat at ng mga lumang paraan ng baryo na nagbubuklod sa amin.

Nakakatuwang isipin na noong bata pa ako, ang 'gabunan aswang' ang palaging pinakamasalimuot na bersyon ng aswang sa bayan namin — hindi kasing dramatiko ng mga aswang sa sine, pero mas nakakatakot dahil malapit sa araw-araw na buhay ng mga tao. Lumaki akong nakikinig sa mga kuwento ng lola habang nagbabantay kami sa palayan: sinasabi niyang iba ang galaw ng gabunan aswang kumpara sa karaniwang aswang. Hindi ito basta naglalabas ng pakpak o nagiging hayop sa harap ng mga tao; sa halip, tahimik itong kumikilos sa gabi, pumapasok sa mga sanglaang bodega at nagpapawala ng manok, baboy, o minsan ay sanggol — ayon sa kwento, parang naghahanap ito ng sustansya sa loob ng bahay at bukid. Sa paliwanag ko, ang pinaka-malinaw na pagkakaiba ay ang modus operandi. Ang manananggal, halimbawa, kilala sa paghati ng katawan at paghahanap ng laman-loob ng mga buntis; ang tiyanak ay isang nilalang na nagkukunwaring sanggol at umaakit ng mga malulungkot o walang malay; samantalang ang gabunan aswang ay mas 'practical' — pumapasok sa buhay ng tao sa paraang malagim pero tahimik: pagnanakaw ng alagang hayop, pagpapadala ng sakit, o pag-aalis ng pagkain sa bodega. Kadalasan, sinasabing hindi ito agad nakikilala dahil nag-aappear bilang kapitbahay na tahimik at may ngiting hindi mawari. Mahilig ako magtanong sa matatanda, at madalas bumabalik ang tema na ang gabunan aswang ay representasyon ng takot sa pagkawala ng kabuhayan — parang alamat na nagsisilbing babala na bantayan ang ani at mga anak. Para sa akin, iyon ang nagbibigay ng tunay na bigat sa karakter nito: hindi lang siya simpleng halimaw sa dilim, kundi simbolo ng kawalan ng seguridad sa komunidad. Sa huli, mas creepy para sa akin ang aswang na alam mong nasa loob ng baryo kaysa yung malayong halimaw sa kagubatan; kaya ang gabunan, sa kanyang pagiging malapit at pasimula, ay talagang nakakatakot sa ibang level.