Paano Malalaman Kung Bawal I-Stream Ang Bagong Serye Online?

Nakakatuwa na maraming pamahiin sa kasal ang napapasa-pasa pa rin, pero may ilan talaga na hindi na dapat pakinggan ng nobya—lalo na yung nagpapahirap o sumisira sa kalayaan niya. Halimbawa, ang pamahiin na bawal magsuot ng pearls dahil daw magiging malungkot ang asawa o laging iiyak ang may-ari—personal, hindi ako naniniwala. May kilala akong nobya na umasa sa pearls ng lola niya bilang family heirloom; isinuksok niya iyon at mas naging espesyal ang araw. Mas delikado kaysa sa anumang “masamang” simbolo ang ang pagkapilit sa nobya na huwag magsuot ng gusto niya dahil takot lang sa pamahiin. Pareho rin ang sa ideya na hindi dapat makita ng groom ang bride bago ang seremonya dahil magdadala raw ng malas; kung gusto ninyo ng private first look para kalma at mas maganda ang photos, sundin ninyo ang puso ninyo. Bawal ding sundin ang mga pamahiin na naglilimita sa pagdedesisyon ng nobya—halimbawa, pagbabawal sa pag-uwi ng personal na gamit o sa pag-uusap tungkol sa budget. Ang kasal ay tungkol sa dalawang tao; kapag ang mga pamahiin ay nagiging dahilan ng pag-aaway o anxiety, panahon na para iwanan ang mga iyon at gawin ang seremonya na may pagmamahal at respeto sa isa’t isa.

Kakaiba ang ating mga tradisyon pagdating sa mga patay, talagang puno ng kahulugan at paggalang. Isa sa mga bawal ay ang pagdikit o pag-reach out sa bangkay; ito ay isang simbolo ng paggalang na dapat itinataguyod. May mga tao na nag-iisip na kapag nakipag-ugnayan ka sa bangkay, parang binabalaan mo ang kanilang kaluluwa. Kaya naman, mahigpit ito na ipinagbabawal, at madalas itong sinusunod, lalo na sa mga libing. Minsan, may mga usapan tungkol sa pag-aalaga ng mga bagay na ginagamit ng pumanaw. Halimbawa, kaiba ang pananaw ukol sa mga personal niyang gamit. Ipinagbabawal ang pagkakaroon ng mga ito kahit sa mga tao na malapit sa kanya, dahil naniniwala ang ilan na maaaring magdala ito ng masamang kapalaran. Kaya, ang karaniwang ginagawa ay sinusunog o itinatago ang mga gamit na ito bago ang cremation o libing upang maiwasan ang pagkakataong bumalik ang kaluluwa sa mundo. Walang duda, may ilang tao ring naniniwala na ang pagkain ng mga bagay na sabay sa pagdadalamhati, gaya ng mga itlog o isda, ay masama. Dito, madalas nilang sinasabi na hindi ito kanais-nais, dahil maaaring dalhin ng mga ito ang di magandang pananaw sa mga buhay. Ito ay natutunan sa mga nakagawian, kaya't iwasan ng marami ang mga ganitong sitwasyon sa mga pahingahan ng mga mahal sa buhay.

Pagdating sa mga tradisyon at paniniwala tungkol sa mga patay, isa sa mga pinaka-nababahala sa akin ay ang pag-alam kung ano ang mga bawal. Tuwing nag-uusap kami ng pamilya at mga kaibigan tungkol sa mga seremonya ng pammatay ng aming mga ninuno, lagi akong nakikinig ng mabuti sa mga tradisyunal na mga panuntunan. Halimbawa, ang pagsusuot ng pula sa mga seremonya ng burol ay kadalasang ipinagbabawal dahil sa simbolismo nito na maaaring sabihin na nagdiriwang ka sa halip na nagluluksa. Isa pang halimbawa ay ang pag-iwas sa pagkain sa mga ganitong okasyon, bilang palatandaan ng paggalang. Ang mga ito ay hindi simpleng tradisyon; ito’y may malalim na ugat sa kultura at espirituwal na paniniwala, kaya mahalagang lumalim sa mga kultural na ito upang maunawaan ang kahalagahan ng mga ito. Iba't ibang kultura, iba't ibang bawal! Sabihin na nating isang masayang pagkakataon sa isang kainan kasama ang mga kaibigan matapos ang isang mahalagang paglilibing. Agad na napansin ang hindi paglipat ng mga daliri sa mga pagkaing nahahawakan; isa itong hindi sinasadyang paglabag sa mga cultural norms. Sa tuwing nag-aanyaya ako ng mga kaibigan sa aming bahay, lagi akong maingat sa mga gawi. Kung ang isang taong nakakulong sa mga pamahiin ay nag-aalala, ang ganoong mga sensitibong sitwasyon ay kayamanan sa pag-unawa ng mga tradisyonal na halaga at aplikabong respeto. Sa isang halimbawa, isang kasamahan sa paaralan ang nagbahagi ng tungkol sa kanyang lolo na namatay. Nabanggit niya na ang kanyang pamilya ay hindi pinapayagang magsuot ng itim sa kanilang mga funeral. Ito ay dahil sa kanilang paniniwala na sa halip na maging mausok at malungkot, mas mainam na ipagdiwang ang buhay ng namatay. Ang mga ganitong paniniwala ay maaaring maging magkakaiba, ngunit sila’y nagbibigay ng liwanag sa ating mga relasyon at pag-unawa sa buhay. Para sa akin, ang pag-alam sa mga bawal sa patay ay hindi lamang nakatunghay na pagsunod sa mga tradisyon. Ito ay isang paraan para ipakita ang ating paggalang sa mga namatay at sa kanilang mga paborito. Sa mga seremonya, ang pag-unawa sa mga bawal at mga tradisyong ito ay nagiging mahalaga, dahil nagbibigay ito ng mas malalim na kabuluhan sa ating mga aksyon. Napagtanto ko na ang bawat kultura ay may kanya-kanyang istilo sa pagharap sa kamatayan, at ang mga bawal ay nagsisilbing tulay upang mas maging maayos ang pag-unawa at pakikisalamuha sa mga ito.

Sobrang kakaiba ang feeling kapag ako'y nakatapak sa isang pelikula set — parang nandiyan ka sa gitna ng magic, pero may mahigpit na mga patakaran na kailangang sundin tungkol sa pagkuha ng litrato. Karaniwan, bawal mag-picture-taking sa closed sets. Madalas may malinaw na signage at may security na agad mag-aalerto kapag may kumuha ng larawan nang walang permiso. Bakit? Kasi privacy ng cast at crew, safety reasons (baka makasagabal ang flash o tripod sa trabaho), at confidentiality — ayaw ng producers na makatakas ang spoilers o behind-the-scenes na pwedeng magdulot ng problema sa marketing. May mga pagkakataon ding protected ang materyal dahil sa intellectual property; kahit simpleng snap ng prop o set design technically maaaring may limitasyon sa pag-upload at paggamit. Kung may permit o press pass ka, siguradong may guidelines: hindi ka lalapit sa aktor habang nag-aaksiyon, kailangan i-disable ang flash, at kadalasan bawal ang professional gear kung hindi authorized. Sa outdoor public taping, minsan okay ang casual snapshots kung walang malinaw na 'no photography' sign, pero mas safe pa rin magtanong sa location manager o sa taong may hawak ng permiso. Ako personal, kapag nakakita ng nakapaskil na "No Photos" o may nag-babala, agad akong sumusunod — mas maganda ang respeto kaysa sa anumang viral na larawan.

Ang indie film na ‘Bawal Mamatay May Tumawid na Rito’ ay puno ng mga underrated na talento na nagdala ng eksenang puno ng emosyon! Si Alex Medina ang bumida bilang si Ben, at grabe, ang galing niyang magpakita ng internal conflict gamit lang ang mga subtle expressions. Kasama rin si Shamaine Buencamino bilang ang matriarch—ang lakas ng presence niya kahit tahimik lang siya sa ilang scenes. Si Jake Macapagal din, na kilala sa ‘Metro Manila’, ay nagpakita ng solidong supporting role. Pero para sa akin, ang standout talaga ay si Dido dela Paz bilang misteryosong karakter na nag-uugnay ng lahat. Sila yung tipong artista na kahit walang dialogue, ramdam mo pa rin yung weight ng performance.

Sa mga seremonya, ang mga bawal na patay ay may malalim na kahulugan at impluwensya. Isipin ang mga tradisyon na nakaugat sa ating kultura, lalo na sa mga ritwal ng paglilibing. Ang ilang mga bawal, tulad ng hindi pagbabayad ng pagkakautang, ay sinasagisag ng pagkakaroon ng hindi nalutas na mga isyu. Kaya naman, sa isang seremonya, ang mga ito ay nagiging dahilan ng paghiwa-hiwalay ng mga pamilya o mga komunidad. Aming pinaniniwalaan na ang mga patay na hindi nakatanggap ng tamang seremonya ay nakakaramdam ng galit na nag-uugat sa ating kinabukasan. Napakahalaga ng mga batas na ito sa pagkikita ng mga tao upang hindi maantala ang kanilang paglalakbay.

Nagsimula ang kasaysayan ng mga bawal sa patay sa Pilipinas mula pa noong mga sinaunang panahon. Sa mga katutubo, ang mga ritwal at paniniwala kaugnay ng mga namatay ay malaking bahagi ng kanilang kultura. Isang magandang halimbawa dito ang 'paniniwala' na nagsasaad na ang mga patay ay dapat bigyang galang upang hindi sila magdulot ng kamalasan sa mga buhay. Sa mga akdang katulad ng 'Noli Me Tangere' ni Rizal, makikita rin ang mga ideya tungkol sa paggalang sa mga namatay. Ang mga pamahiin at ritwal na ito ay naging ugat ng mga bawal sa patay, na nagpatuloy hanggang sa kasalukuyan. Ito ay nag-ugat hindi lamang sa mga tradisyon kundi pati na rin sa mga paniniwala ng mga bayaning nakilala sa kasaysayan, na nag-ambag sa pagbuo ng mga alituntunin na patuloy nating isinasagawa hangang ngayon. Samantalang ang mga bawal na ito ay nagkakaiba-iba sa bawat rehiyon, isa sa mga madalas na pag-uusapan ay ang pagbabawal na hawakan ang mga gamit ng isang namatay. Ito ay tila simboliko ng paghatid ng 'tingin' at pag-unawa sa mga bagay na posibleng maiwan – isang senyales na ang mga buhay ay dapat magpatuloy at respetuhin ang mga alaala ng mga namatay. Sa madaling salita, ang mga bawal sa patay ay nag-ugat mula sa malalim na paggalang sa mga kaluluwa pati na rin sa ating mga ninuno na patuloy ang ugnayan sa atin, kahit na sa kanilang pag-alis. Dahil sa mga paniniwalang ito, ang mga gawaing tulad ng pagdadalamhati at koleksyon ng mga tradisyon pagkatapos ng isang pagkamatay ay lumitaw. Itinaguyod ng mga lokal na tradisyon ang pagbuo ng mga seremonya na nakatuon sa pagbigay pugay, na nagresulta ng paglikha ng mga bawal bilang palatandaan ng respeto. Ang mga ito ay hindi lamang ipinapasa sa susunod na henerasyon kundi nahahalo na sa mga modernong pagdiriwang. Kailangan natin talagang pahalagahan ang mga subok na tradisyon sapagkat nagbibigay ito ng koneksyon hindi lamang sa ating kasaysayan kundi pati na rin sa ating kultura bilang mga Pilipino.

Habang inaayos ko ang vlog intro ngayong umaga, naisip kong magandang ilatag nang malinaw ang lahat tungkol sa OST at YouTube — kasi medyo komplikado talaga ito pero importante malaman para hindi ka mawalan ng kita o ma-block ang video mo. Una, technically bawal gamitin ang copyrighted OST nang walang permiso. May automated system ang YouTube (Content ID) na nagma-match kaagad ng audio; kapag naka-match, usually may tatlong resulta: maaaring i-monetize ng may-ari (kita nila, video mo nakikita pa), i-block sa ilang bansa o i-mute ang audio. Minsan wala kang strike, pero puwedeng mawala ang monetization na dapat sana para sa’yo. Kung talagang may permiso ka (sync license + master use license), pwede mong i-dispute—pero dapat may solid proof. Huwag basta-basta magdi-dispute kung wala kang papeles dahil pwede kang magka-DMCA issue. Praktikal na approach na ginagamit ko: kung emotional attachment ako sa isang OST at gusto talaga gamitin sa vlog, humihingi ako ng permiso sa label o publisher, o bumibili ng sync license mula sa mga site/representative nila. Kung ayaw o mahirap makipag-ayos, gumagamit na lang ako ng licensed music services tulad ng Epidemic Sound o Artlist, o libre pero safe na 'YouTube Audio Library'. Mas mababang sakit ng ulo kaysa sa pagharap sa claim. Sa huli, balance ng creative vision at kung paano mo protektahan ang channel mo — personal na mas pipiliin ko ang legal na route kaysa umasa sa “fair use” kapag puro OST ang usapan.