Paano Nag-Ugat Ang Mga Bawal Sa Patay Sa Kasaysayan Ng Pilipinas?

Sa mga seremonya, ang mga bawal na patay ay may malalim na kahulugan at impluwensya. Isipin ang mga tradisyon na nakaugat sa ating kultura, lalo na sa mga ritwal ng paglilibing. Ang ilang mga bawal, tulad ng hindi pagbabayad ng pagkakautang, ay sinasagisag ng pagkakaroon ng hindi nalutas na mga isyu. Kaya naman, sa isang seremonya, ang mga ito ay nagiging dahilan ng paghiwa-hiwalay ng mga pamilya o mga komunidad. Aming pinaniniwalaan na ang mga patay na hindi nakatanggap ng tamang seremonya ay nakakaramdam ng galit na nag-uugat sa ating kinabukasan. Napakahalaga ng mga batas na ito sa pagkikita ng mga tao upang hindi maantala ang kanilang paglalakbay.

Kakaiba ang ating mga tradisyon pagdating sa mga patay, talagang puno ng kahulugan at paggalang. Isa sa mga bawal ay ang pagdikit o pag-reach out sa bangkay; ito ay isang simbolo ng paggalang na dapat itinataguyod. May mga tao na nag-iisip na kapag nakipag-ugnayan ka sa bangkay, parang binabalaan mo ang kanilang kaluluwa. Kaya naman, mahigpit ito na ipinagbabawal, at madalas itong sinusunod, lalo na sa mga libing. Minsan, may mga usapan tungkol sa pag-aalaga ng mga bagay na ginagamit ng pumanaw. Halimbawa, kaiba ang pananaw ukol sa mga personal niyang gamit. Ipinagbabawal ang pagkakaroon ng mga ito kahit sa mga tao na malapit sa kanya, dahil naniniwala ang ilan na maaaring magdala ito ng masamang kapalaran. Kaya, ang karaniwang ginagawa ay sinusunog o itinatago ang mga gamit na ito bago ang cremation o libing upang maiwasan ang pagkakataong bumalik ang kaluluwa sa mundo. Walang duda, may ilang tao ring naniniwala na ang pagkain ng mga bagay na sabay sa pagdadalamhati, gaya ng mga itlog o isda, ay masama. Dito, madalas nilang sinasabi na hindi ito kanais-nais, dahil maaaring dalhin ng mga ito ang di magandang pananaw sa mga buhay. Ito ay natutunan sa mga nakagawian, kaya't iwasan ng marami ang mga ganitong sitwasyon sa mga pahingahan ng mga mahal sa buhay.

Sana ay hindi ako nag-iisa kapag sinasabi kong may kamangha-manghang misteryo ang bumabalot sa mga paniniwala tungkol sa mga taon na ang nakalipas. Kapag ang usapan ay bumabagsak sa mga bawal na kaugnay ng mga patay, ramdam ko ang mga lokal na kwentong ikinukuwento ng mga lolo at lola. Halimbawa, sa ilang bahagi ng Pilipinas, may paniniwala na ang mga patay ay dapat na walang kakainin na masarap, tulad ng kanin o mga prutas. Ang dahilan daw dito ay maaaring magdala ito ng 'pagsisisi' o masamang kapalaran sa mga kakain. Minsan, iniisip ko ang tungkol sa mga rituals na isinasagawa sa mga burol - paano kaya kung naglalaro lamang ang imahinasyon ng tao? Pero sa likod ng mga superstisyon na ito, lumalabas ang mas malalim na paggalang sa mga namayapa at ang pagnanais na ipagpatuloy ang kanilang alaala. Kadalasan, noong bata ako, ipinapahayag sa akin na dapat talagang umiwas sa pag-uusap tungkol sa mga patay sa harap ng pagkain. Naniniwala ang ilan na maaari iyong akitin ang masamang espiritu na tila minamasdan ang iyong bawat kagat. Minsan, naiisip ko kung gaano karaming mga ritwal ang umiiral na hindi nasusulat na nag-aangat sa ating mga alaala sa mga pumanaw, na naririyan palagi sa paligid. Sa tulong ng ating mga paniniwala sa mga bawal, tila nagbibigay ito ng mas malalim na pagkakabit sa ating kultura at tradisyon. Kung ako ay may kaibigan na kamakailan ay nawala ang magulang, tiyak na magiging mas maingat ako sa mga salitang aking bibitawan. Laging may kwento ang mga tao tungkol sa mga usaping ito na tila walang katapusan. Iba't ibang bahagi ng bansa ang may kani-kanilang uri ng mga superstitions. Halimbawa, sa mga tagalog na komunidad, madalas may paniniwala na dapat iwasan ang mga itim na bagay sa bahay kung hindi mo nais na dalhin ang malupit na kapalaran ng mga darating. Lahat ito ay tulad ng isang malaking laro ng mga simbolo at kahulugan na nagbibigay liwanag sa ating pag-uugali. Ang mga babala tungkol sa mga dapat iwasan, para sa akin, ay nagsilbing bahagi ng ating pagkakakilanlan bilang mga Pilipino, tulad ng mga ritwal sa kasal o mga seremonya sa kapistahan. Isang bagay na labis kong pinahahalagahan ay kung paano ang mga paniniwala na ito ay nagsisilbing tulay para maipasa ang kaalaman at aral mula sa isang henerasyon patungo sa isa pa. Sa huli, hindi lamang ito tungkol sa mga bawal kundi sa pag-alala at paggalang sa mga may buhay na. Sa bawat pagkakataon na dumadaan ako sa mga burol, palaging naaalala ko rin ang mga kwento ng mga pumanaw na kasama sa mga alaalang ito. Kaya, may mga oras na sinusubukan kong maipakita ang respeto sa kanilang yumaong alaala sa kahit anong paraan na kaya ko, mula sa mga simpleng panalangin hanggang sa mga munting seremonya.

Sa iba't ibang kultura, ang mga simbolo na nauugnay sa bawal sa patay ay madalas na ginagamit upang ipakita ang paggalang at pagbibigay-pansin sa mga yumaong. Isang halimbawa ay ang puti o itin na kulay, na kadalasang ginagamit sa mga lamay upang ipakita ang kalinisan at kapayapaan. Bukod pa rito, ang mga bulaklak, tulad ng puting bulaklak o chrysanthemum, ay simbolo ng alaala. Sa Japan, ang mga lantern sa mga sementeryo ay nagbibigay ng gabay sa mga espiritu, na nagpapakita ng balanse sa pagitan ng buhay at kamatayan. Ang pag-iwas sa mga bagay na nagbibigay ng saya o kasiyahan, gaya ng malalakas na tunog o masayang kasal, ay isang tanda rin ng pagrespeto sa mga patay. Tuwing nagdadalamhati, mahalaga ang mga katangiang ito dahil nagdadala ito ng katahimikan at pagninilay-nilay sa mga nabaon na.

Pagdating sa mga tradisyon at paniniwala tungkol sa mga patay, isa sa mga pinaka-nababahala sa akin ay ang pag-alam kung ano ang mga bawal. Tuwing nag-uusap kami ng pamilya at mga kaibigan tungkol sa mga seremonya ng pammatay ng aming mga ninuno, lagi akong nakikinig ng mabuti sa mga tradisyunal na mga panuntunan. Halimbawa, ang pagsusuot ng pula sa mga seremonya ng burol ay kadalasang ipinagbabawal dahil sa simbolismo nito na maaaring sabihin na nagdiriwang ka sa halip na nagluluksa. Isa pang halimbawa ay ang pag-iwas sa pagkain sa mga ganitong okasyon, bilang palatandaan ng paggalang. Ang mga ito ay hindi simpleng tradisyon; ito’y may malalim na ugat sa kultura at espirituwal na paniniwala, kaya mahalagang lumalim sa mga kultural na ito upang maunawaan ang kahalagahan ng mga ito. Iba't ibang kultura, iba't ibang bawal! Sabihin na nating isang masayang pagkakataon sa isang kainan kasama ang mga kaibigan matapos ang isang mahalagang paglilibing. Agad na napansin ang hindi paglipat ng mga daliri sa mga pagkaing nahahawakan; isa itong hindi sinasadyang paglabag sa mga cultural norms. Sa tuwing nag-aanyaya ako ng mga kaibigan sa aming bahay, lagi akong maingat sa mga gawi. Kung ang isang taong nakakulong sa mga pamahiin ay nag-aalala, ang ganoong mga sensitibong sitwasyon ay kayamanan sa pag-unawa ng mga tradisyonal na halaga at aplikabong respeto. Sa isang halimbawa, isang kasamahan sa paaralan ang nagbahagi ng tungkol sa kanyang lolo na namatay. Nabanggit niya na ang kanyang pamilya ay hindi pinapayagang magsuot ng itim sa kanilang mga funeral. Ito ay dahil sa kanilang paniniwala na sa halip na maging mausok at malungkot, mas mainam na ipagdiwang ang buhay ng namatay. Ang mga ganitong paniniwala ay maaaring maging magkakaiba, ngunit sila’y nagbibigay ng liwanag sa ating mga relasyon at pag-unawa sa buhay. Para sa akin, ang pag-alam sa mga bawal sa patay ay hindi lamang nakatunghay na pagsunod sa mga tradisyon. Ito ay isang paraan para ipakita ang ating paggalang sa mga namatay at sa kanilang mga paborito. Sa mga seremonya, ang pag-unawa sa mga bawal at mga tradisyong ito ay nagiging mahalaga, dahil nagbibigay ito ng mas malalim na kabuluhan sa ating mga aksyon. Napagtanto ko na ang bawat kultura ay may kanya-kanyang istilo sa pagharap sa kamatayan, at ang mga bawal ay nagsisilbing tulay upang mas maging maayos ang pag-unawa at pakikisalamuha sa mga ito.

Sa kultura ng mga Pilipino, ang mga kaugalian at tradisyon tungkol sa patay ay puno ng kahulugan at simbolismo. Halimbawa, maaaring hindi ka makakakita ng mga pagdiriwang o malalakas na tunog sa paligid ng mga burol ng patay, dahil ang mga tao ay naniniwala na ito ay nagpapakita ng kawalang-galang sa namatay. Sa isang libing, kadalasang nakasuot ng itim ang mga tao bilang paggalang, at mayroong mga ritwal na isinasagawa para sa kaluluwa ng yumaong kaibigan o kamag-anak. Minsan, may mga espesyal na pagkain na inihahanda, at ang ilang mga pamilya ay nag-aalaga ng mga bulaklak sa paligid ng libingan upang ipakita ang kanilang pagmamahal. Nariyan din ang mga paniniwala na ang mga espiritu ng namatay ay naglilibot sa paligid, kaya’t may mga ritwal na naglalayon na ma-engganyo ang mga ito o kaya’y maipagdasal ang mga kaluluwa upang hindi na sila bumalik. Karaniwan din sa mga Pilipino ang pag-iwas sa mga bagay na maaaring makatawag pansin sa mga espiritu, tulad ng mga kasangkapan na gawa sa kahoy, lalo na kung ito ay bago. Sa mga ganitong pagkakataon, ang mga alalahanin sa mga espiritu ay nagiging bahagi ng paniniwala at tradisyon ng pamilya. Minsan, nagkakaroon din ng takot ang marami sa mga bagay na nagkakaroon ng koneksyon sa nahulog na mga tao. Hindi ito basta-basta nauunawaan ng iba, ngunit ang mga nakaranas ng mga ganitong sitwasyon ay nakakausap ng bukas ng mga saloobin at nakakapagbigay liwanag sa mga takot at pagdududa sa mga nawawalang mahal sa buhay. Ang mga sangay ng mga tradisyon na ito ay nagbibigay-buhay at nagpapayabong sa mga alaala ng mga yumaong, na nag-iiwan ng marka sa mga nakaramdam ng kanilang pagkawala.

Isang magandang halimbawa ng pagkakaiba-iba ng mga bawal sa patay ay ang pagpapahalaga ng iba't ibang kulturang pang-relihiyon sa buhay pagkatapos ng kamatayan. Sa mga Hindu, ang cremate ang tradisyon na isinasagawa upang mapadali ang paglipat ng kaluluwa patungo sa susunod na yugto ng buhay. Para sa kanila, ang paglimot sa katawan, na tinuturing na isang pansamantalang tahanan para sa kaluluwa, ay isang mahalagang bahagi ng proseso. Sa kabilang banda, ang mga Kristiyano, kadalasang itinataguyod ang tradisyon ng pagbuburial, kung saan ang katawan ay inaalagaan at inilalagay sa isang libingan, bilang paggalang sa katawan bilang isang likha ng Diyos. Ang pagnanais na ma-preserve ang katawan ay nagmumula sa kanilang pananampalataya sa muling pagkabuhay sa hinaharap. Benepisyo ng ganitong pagkakaiba-iba ay nagiging pagkakataon ito upang mas mapalalim ang pag-unawa natin sa ating sariling katanungan sa buhay. Kung hindi man tayo direktang kasapi ng isang partikular na kultura, ang pag-alam sa kanilang pananaw ay nagbigay-diin sa mga halaga at tradisyong bumubuo sa ating pagkatao. Bukod pa rito, ang ganitong klaseng kaalaman ay nagbibigay ng mas malalim na pag-unawa sa ating ispiritwal na pananaw, na nakakaapekto rin sa ating sariling mga masalimuot na katanungan at opciones sa buhay. Maari rin nating ituring na ang mga bawal sa patay ay nagiging simbolo ng ating nasyonalidad at pagkakakilanlan, gaya ng pagbabahagi ng mga tradisyon ng mga lokal na pamayanan mula sa iba’t ibang dako ng mundo. Halimbawa, sa mga Muslim, ang kanilang mga ritwal sa paglilibing ay mas detalyado at mahigpit, batay sa Qur'an, kung saan ang paglilibing sa katimugang bahagi ng katawan ay isang pangunahing pamantayan. Natutunan ko na bawat ritwal, kahit gaano man ito kasimpleng tunog, ay nagdadala ng malalim na kahulugan na mahirap sukatin, kaya nakikilala ang yaman ng ating pagkakaiba-iba. Minsan, nakakalimutan natin ang halaga ng mga tradisyon na ito; ang mga ito ay dyamante sa aming espirituwal na pananaw. Kaya, sa bawat cardiovascular na dibisyon ng isang tradisyong nakaugalian sa mga patay, nabubuo ang ating pagkakaunawaan at pakikisalamuha sa mas malawak na lipunan. Ang mga progresibong pag-iisip na ito ay higit na nagiging huwaran para sa pagbubukas ng mga diskurso at pananaliksik sa mga tema ng buhay, pagkamatay, at muling pagsilang.

Bagong pananaw na nag-uusbong tungkol sa mga bawal sa patay sa modernong panahon ay tiyak na nakakaengganyo. Isipin mo, ang mga tradisyon at kaugalian na naipasa mula sa ating mga ninuno ay may malalim na ugat sa ating kultura, ngunit sa pagbabago ng mundo, nagiging mahalaga ang pagtatanong kung ang mga ito ay angkop pa rin. Halimbawa, sa maraming komunidad, ang pagbibigay ng tamang karangalan sa mga namatay ay maaaring mas maluwag kaysa dati. Maaaring tingnan ito bilang pagbibigay-diin sa pag-unawa sa sakit at pagkawala sa halip na dahil sa matinding takot sa mga kinakailangan na paniniwala. Sa bahagi ng mga kabataan ngayon, tila mas bukas sila sa mga diskusyon tungkol sa kamatayan, at ang iba pa ay tinatangkilik ang mga mas modernong ritwal na nakatuon sa pagdiriwang ng buhay. Ang mga social media platforms ay nagbibigay-daan sa mas malawak na espasyo para sa mga ganitong usapan, kung saan ang mga tao ay nagbabahagi ng kanilang mga saloobin sa mga bagong paraan.