Paano Nakakaapekto Ang Macli Ing Dulag Sa Lokal Na Sining?

Ang pagsusulat ng macli ing dulag ay parang paglalakbay sa isang mundo na puno ng mga pagbabago at pagsubok. Isa sa mga pangunahing hamon ay ang pagbuo ng mga karakter na hindi lamang kapani-paniwala, kundi pati na rin nakaka-engganyo. Kailangan nilang may lalim na personalidad at magandang backstory na mag-uugnay sa mga manonood. Kunwari, sa isang kwento, gustong ipakita ang paglalakbay ng isang batang mandirigma. Kailangan ng masusing pagbabalangkas ng kanyang mga kakayahan at kung paano nagsimula ang kanyang laban upang bumangon mula sa mga pagkatalo. Bukod dito, dapat ring isipin ang mga emosyon at reaksyon ng ibang tauhan na nakapaligid sa kanya; paano sila magiging salamin ng kanyang pag-unlad. Kasama nito, ang pagbuo ng isang nakakaengganyang kwentong may magandang balangkas ay talagang matinding hamon. Kailangang tiyakin na ang mga pangyayari ay umuusad sa tamang takbo at nag-aabot ng mga mensahe sa mga tagapanood nang hindi nawawala ang kasiyahan at akit. Kung ang tema, halimbawa, ay ang pagkakaibigan, dapat ipakita ito sa mga totoong sitwasyon na madaling maiisip ng mga tagapanood. Ang hirap ay ang pagbalanse ng lahat ng ito – mula sa aksyon sa emosyonal na lalim. Isa pa, ang pananaliksik ay malaking bahagi din ng proseso. Dapat tayong maging maingat na ang mga detalye ay tumutugma sa tema at kuwento. Kung ang setting ay isang makalumang bayan, at ang tauhan ay may mga kasanayan sa pakikidigma, paano ito isinasama sa kwento? Lagyan natin ng context ang bawat pangyayari, dahil mahirap ang magpaka orihinal, lalo na sa panahong puno ng mga reference sa ibang kwento.

Minsan naiisip ko kung paano nagkaroon ng malalim na ugat ang konsepto ng macli ing dulag sa ating kultura. Kung susuriin, ang macli ing dulag ay tila nangangahulugang nakakulong sa isang estado ng maaaring pagiging hopeless o di kaya'y pag-aalala sa hinaharap. Isang makapangyarihang simbolo ito ng damdaming dulot ng mga hindi inaasahang pangyayari, tulad ng mga sakunang nagliyab sa ating mga buhay. Ang konseptong ito ay lumago sa mga salin ng mga kwento at alamat, mula pa sa mga banyagang kwento na naging bahagi ng ating tradisyon. Napakalawak ng paggalugad natin dito, karamihan sa mga tao ay nakaugnay na sa ganitong pakiramdam sa mga pagkakataon sa kanilang buhay. Sangkatutak na mga akdang pampanitikan at mga folktales ang nagbigay buhay sa ganitong konsepto, na kung saan ang mga tauhan ay nahaharap sa iba't ibang pagsubok at madalas na nagiging simbolo ng macli ing dulag. Halimbawa, sa mga kwento ng mga bayani, madalas silang nagdadala ng pakikibaka na puno ng takot at pag-aalinlangan ngunit sa huli ay nagiging inspirasyon sa bawat isa. Sa ganitong paraan, ipinapasa natin ang karanasang ito sa mga generasyon, at kahit sa mga modernong kwento, nagagawa pa rin nating balikan ang mga temang ito na kumakatawan sa ating dugong Pilipino. Kaya naman, sa bawat pagkakataon na masasalamin ang macli ing dulag, hindi ko maiwasang maisip na ito ay bahagi ng pagiging tao – isang pagsasanay na bumangon mula sa pagkakadurog. Kasama nito ang kanyang mga aral, nakikita natin ang halaga ng pakikiramay at pag-unawa sa nararamdaman ng iba. Ang konsepto ay naging daan para sa mga tao na magkuwento, makinig, at talakayin ang mga saloobing madalas na nakatago sa puso. Isang ugnayan ang nabuo, at sa bawat kwentong isinulat at sinalita, tila nagiging mas makulay ang ating kolektibong pagkatao.

Sa larangan ng makabagong dulang Pilipino, maraming kilalang awtor ang nag-iwan ng kanilang marka. Isang halimbawa ay si Luis D. Gatmaitan, na kilala sa kanyang mga kwento na puno ng makulay na karakter at kwento na bumabalot sa ating kultura. Ang kanyang ‘Kahapon, Ngayon, at Bukas’ ay isang makabagbag-damdaming dulang tumatalakay sa mga pananaw ng pagkakaibigan at pag-ibig ng mga kabataan na nahuhulog sa mga suliranin. Ang iba pang mga tao na hindi dapat kalimutan ay sina Rody Vera at Nick Joaquin, na nag-ambag ng maraming likhang-dula na nagbibigay-pansin sa mga isyung panlipunan at nagpapahayag ng ating kasaysayan. Kung tatanungin mo ako, ang mga akdang ito ay hindi lang basta mga istorya; sila ay salamin ng ating pagkatao at lipunan na punung-puno ng damdamin at aral na nakaugat sa ating kolektibong karanasan. Ang hinahangaan kong si Floy Quintos ay tiyak na hindi dapat kalimutan. Sa bawat dula na kanyang isinulat, makikita mo ang kanyang natatanging istilo at ang kanyang pakikipagsapalaran na bigyang-inspirasyon ang mga nakikinig. Ang mga obra niya, katulad ng ‘Ang mga Nawala sa Lupa’, ay nagbibigay-light sa mga paksang hindi gaanong napapansin, tulad ng mga hinaing ng marginalized na sektor ng lipunan. Kung hindi mo pa ito nababasa, imbitado ka na! Isa rin sa mga prominenteng pangalan ay si Liza Magtoto, na patuloy na lumilikha ng mga dula na puno ng matalinhagang mensahe at mga karakter na naglalarawan ng buhay Pilipino. Ang mga awtor na ito ay hindi lang ilan sa mga pipiliing makikita mo sa mga sikat na theater festivals; sila rin ay nagdadala ng mas malawak na pagsasaliksik sa ating kulturang Pilipino. Sa kanilang mga kwento, muli nating nadarama ang mga alalahanin, pag-asa, at pagnanasa na makilala. Para sa akin, ang impluwensiya ng mga awtor na ito ay lumalampas sa edad; ang kanilang mga dula ay hindi nagiging lipas at nagiging bahagi na ng ating identitad bilang mga Pilipino at ng masining na dulang ating pinapahalagahan. Sa kabuuan, ito ang mga pangalan na hindi natin dapat kalimutang banggitin sa sining ng makabagong dulang Pilipino. Habang tayo’y lumilipat-lipat mula sa isang henerasyon patungo sa susunod, mahalaga ang kanilang ambag. Para sa mga baguhan, ang pagkilala sa mga awtor na ito ay makapagbibigay inspirasyon hindi lamang sa paglikha ng mga bagong kwento kundi pati na rin sa mga bagong pananaw tungkol sa ating kultura at kasaysayan.

Unang-una, usapang macli ing dulag, hindi mo maikakaila na ang mga tao dito ay talagang mahilig sa maraming tanghalian na mayroon pang kaunting kakaibang twist. Kadalasan, ang mga paboritong macli ing dulag na naiisip ko ay ang 'lumpiang shanghai'—tama ang timpla ng lasa, crunchy sa labas, at tila may buhay ang mukha ng bawat piraso. Ang mga tao ay hindi masyadong nag-aalangan na tamang-tama ang asim at alat na lasa ng mga sawsawan gaya ng sweet chili sauce. Bukod pa rito, tiyak na sikat din ang ‘kwek-kwek’ na nagbibigay ng magandang puwang sa mga panlasa—ang crunchy batter at sipa ng itlog sa loob ay talagang nakakatuwang magkakasama! Ibang paborito rin ng mga Pilipino ang ‘fish balls’ at iba pang street food na kadalasang napapalibutan ng masayang usapan at tawanan. Sa mga pamilihan, makikita mo ang mga tao na naghihintay sa kanilang paboritong isaw at kwek-kwek, masayang nag-aabang sa kanilang mabangong ‘saw-sawan’. Paano ba naman, ang masarap na sos na may amoy ng sesame oil at chili ay lagi talagang nakakagigil! Lahat ng ito ay tila nagdadala ng damdamin ng bayan, isa itong pagkain hindi lang sa sikmura kundi sa puso. Kaya naman, ang mga macli ing dulag na ito ay higit pa sa pagkain; ito ay mga alaala at kwento na bumabalot sa ating pagkaPilipino!