Saan Makakahanap Ng Mga Aklat Tungkol Sa Hiyas Ng Pilipinas?

Kakaibang pagtingin ang naisip ko sa dulaw sa kultura ng pop dito sa Pilipinas. Para sa akin, ito ay salamin ng ating yabang at iba’t ibang hikbi. Isipin mo na lang ang mga usapan sa kalye, kung saan ang mga tao ay naglalakas-loob na talakayin ang mga paborito nilang anime at komiks. Isang kulay na nakakaengganyo, ang dulaw ay tila isang daan patungo sa mga kwentong puno ng damdamin at pagkatao. Tila nasa likod nila ang mga kwento ng pag-asa at pagtagumpay laban sa mga pagsubok. Kapag nakita mo ang mga taong naka-dulaw na t-shirt ng kanilang paboritong karakter mula sa 'One Piece' o 'Naruto', parang makikita mo ang kanilang buong mundo, ang mga minamahal nilang adaptasyon na umaabot sa puso ng bawat tao. Ipinapakita nito na ang kultura ng pop ay hindi lang basta libangan kundi isang paraan din para makipag-ugnayan at makakuha ng inspirasyon mula sa mga kwento. Ang dulaw, para sa akin, ay isang matibay na simbolo ng pagkakaisa sa ating mga puso at isipan. Totoo rin na ang dulaw ay may ibang kahulugan kapag iniisip mo ang iba't ibang anyo ng sining. Halimbawa, sa mga palabas sa TV at pelikula, madalas na ginagamit ang kulay na ito upang iparating ang mga emosyon. Ang mga maliliwanag na eksena na may dulaw na ilaw ay kadalasang nagdadala sa akin sa mga paborito kong drama na puno ng mga aral at kwento ng mga karakter na pinagdaraanan ang tunay na buhay sa ating bansa. Isa itong paalala na kahit anuman ang ating pinagdaraanan, may mga tao pa ring handang makinig at makisama. Sa kabuuan, ang dulaw ay isang simbolo ng buhay at kalikasan sa ating kultura. Ang pagsasamasama ng mga karakter mula sa anime, mga kwento sa komiks, at mga palabas bakas ang kakaibang ugali ng mga Pilipino, na may pagmamahal at malasakit sa isa’t isa. Kaya naman, sa tuwing nakikita ko ang kulay na ito, hindi ko maiiwasan na mapaisip kung gaano kalalim ang koneksyon ng bawat isa sa atin sa mga kwentong bumubuo ng ating kulturang pop. Ang dulaw ay tila nagsisilbing ilaw na nagpapakita sa atin ng ating mga pinagmulan at kung ano ang bumubuo sa atin bilang mga tao.

Bagamat hindi ako eksperto sa mga tradisyon ng buhay na nunal sa Pilipinas, mahilig akong pagmasdan ang mga kwento at paniniwala na nakapaligid dito. Sa aking pagsasaliksik, natutunan kong may mga lokal na paniniwala na ang mga nunal ay may malalim na kahulugan. Isang halimbawa ay kapag ang isang tao ay may nunal sa mukha, ito raw ay maaaring magpahiwatig na siya ay magiging mapalad o dehado sa larangan ng pag-ibig. Isa pa, sa ilang kultura, ang nunal sa isang tiyak na bahagi ng katawan ay nagpapahiwatig din ng personalidad. Iyang mga paniniwalang ito ay tila nagkukuwento ng mas malawak na pananaw ukol sa ating pagkakakilanlan at kapalaran. Dito masusumpungan ang kagandahan ng pamana ng mga ninuno na nabubuhay sa ating mga kwentuhan at kultura. Isang kaibigan ko, may nunal siya sa kanyang noo, palagi niyang sinasabi na ito ay nagdadala sa kanya ng inspirasyon at tiwala sa sarili. Kaya’t hindi na ako magtataka kung bakit sa bawat pag-uusap namin, lagi niyang napapansin ang mga aspeto ng buhay na tila umaangat dahil dito. Ang mga ganitong pananaw ay hindi lamang nakatali sa pisikal na katangian kundi nagsisilbing simbolo rin ng mga alaala at karanasan na bumubuo sa ating pagkatao. Naging sâu din ito ng ating sosyedad at kwentuhan sa mga ganitong bagay. Sa mga tradisyonal na pamayanan, may mga ritwal ding galak at pagdiriwang na isinasagawa para sa mga taong may nunal sa kanilang mga katawan. Ang pagkakaroon ng espesyal na pagkilala at pagrespeto sa kanila ay tila isang paraan ng pagpapahalaga sa mga nakatagong kwento ng kanilang buhay. Isang magandang pagkakataon ito sa paghahanap ng mas malalim na kahulugan sa mga bagay na madalas ay siya nating di pinapansin o binabalewala. Malayo ito sa pangkaraniwang ideya, ngunit sa bawat nunal ay may kwentong natatangi at may kasaysayan na nais ipasa mula henerasyon patungo sa henerasyon.

Isang napaka-interesanteng pahayag ang tungkol sa hugot patama sa kultura ng pop sa Pilipinas. Isa ito sa mga dahilan kung bakit may mga tao na talagang nahuhumaling dito. Hindi ko maikakaila na ito ay isang anyo ng sining na puno ng emosyonal na lalim at matinding damdamin. Ang mga Pilipino ay may likas na kakayahang makarelate sa mga saloobin at karanasan ng iba. Madalas tayong nakararanas ng pagmamahal, pag-asa, at pagkabigo, kaya ang mga hugot lines—na kadalasang puno ng witty na pagbibiro—ay nagbibigay sa atin ng outlet para sa lahat ng emosyon na ito. Napakahusay nitong nakapatok dahil madalas tayong nakakaranas ng mga sitwasyong kinakaharap ng mga karakter sa mga paborito nating palabas o pelikula, at yun ang nagbibigay ng koneksyon na napakalalim. Bilang isang masugid na tagahanga ng mga kwento at drama sa telebisyon, nakakatuwang isipin na sa bawat hugot, may kasamang kwento na tiyak na pinagdaraanan ng maraming tao. Bawat linya ay parang isang salamin na nagpapakita ng ating sariling karanasan. Sa mga paligid ng mga talk show, social media, at mga meme, ang hugot patama ay parang default na anyo ng komunikasyon, at isa itong paraan ng pag-express ng damdamin na pinadali at pinabilis sa buong mundo ng digital. Kapag may nagsabing “Sa bawat alak na iniinom, alaala ka,” talagang halka ito sa puso ng mga nakaka-relate, at sa mga pagkakataon, lumalampas ito sa mga simpleng salita. Ang mga hugot ay nagbibigay ng pag-asa na hindi tayo nag-iisa at ang mga karanasan natin ay bahagi ng mas malaking kwento ng sambayanan. Ang mga hugot lines ay hindi lamang nagbibigay aliw, kundi nagdadala rin ng mga leksyon sa buhay na mahirap kalimutan. Halimbawa, ang mga pahayag na mula sa mga sikat na artista, komedyante, at kahit mga memes ay madalas ipinapakita ang mga totoong damdamin na nagiging bahagi ng ating araw-araw na diskusyon. Namumuhay kasi ang mga hugot sa kultural na diwa natin—kaya hindi sila mawawala, at sa katunayan, patuloy tayong maghahanap ng mga ito sa ating mga komunikasyon, bilang paraan ng pagkonekta sa isa't isa.

Sa panahon ngayon, napakaraming nakakabighaning nobela ang patok sa mga Pilipino! Isang magandang halimbawa ay ang 'Ang Kaluluwa ng Batingaw' ni J. Brando. Talagang nahulog ako sa kanyang kwento tungkol sa mga samahan ng pamilya at ang mga pagsubok na kanilang dinaranas sa gitna ng mga sakripisyo at tradisyon. Ipinapakita nito ang lalim ng mga emosyon ng bawat karakter, at talagang nakaka-inspire ang paglalakbay nila. Bukod pa rito, ang estilo ng pagsulat ni Brando ay kaakit-akit, kaya’t nakakabighani talagang basahin at umindak sa kanyang mga salita. Isang espesyal na nabanggit din ay ang 'Dahil Sa Pag-ibig' ni Eliza Victoria. Ang kanyang pagsusulat ay puno ng damdamin, at ang tema ng pag-ibig ay umiikot sa mga hindi inaasahang kaganapan at pagbabago sa buhay. Larawan ito ng tunay na pag-ibig na may kasamang pagsasakripisyo at pakikibaka, na talagang nakaka-relate ang marami sa atin. Minsan, ang mga nobela tulad nito ay ang nagbibigay-diin sa tunay na kahulugan ng koneksyon sa isa’t isa, kahit sa mga pinakamasalimuot na pagkakataon. Huwag din nating kalimutan ang 'Buwan ng mga Huling Araw' ni R. Jose. Ang kwentong ito ay tila takbo ng isa sa mga sikat na urban fantasy tales, kung saan ang mga pagkakaibang lahi at kultura ay itinataguyod at pinagsama-sama. Napaka-creative ng pagkakabuo ng kanyang mundo, at ang pagkamakata niya ay tila nagdadala sa akin sa ibang dimensyon tuwing nagbabasa ako. Sa panahon ng apokalipsi, nakikita ang kagandahan ng pakikibaka para sa pag-asa at pag-ibig. Kakaiba talaga ang mga nobelang ito! Iba’t ibang tema, ngunit ang nag-uugnay sa kanila ay ang pagpapahayag ng damdamin at kwento ng buhay. Salungat man sa reyalidad, ang mga ito ay tila nagbibigay ng liwanag sa ating maraming dinaranas. Ang mga ganitong nobela ay tunay na nagbibigay-inspirasyon at nagtuturo ng mga aral na kadalasang naiwanan natin sa ating mga abala. Excited na akong makita ang mga susunod na obra na lalabas sa darating na mga buwan!

Ang 'Kusina ni Kambal' ay tila hindi lamang isang programa sa telebisyon o isang cooking show, kundi isa ring smorgasbord ng kultura at tradisyon ng mga Pilipino. Para sa akin, ang palabas na ito ay may karunungan na lumampas sa mga simpleng resipe. Kasama ng mga simpleng lutong pagkain, ipinapakita nito ang masalimuot na ugnayan ng pamilya, pagkakaibigan, at mga alaala na nakabunton sa pagkain. Sa bawat episode, minsan ay naiisip ko ang mga kwentong bumabalot sa mga sinaunang recipes na naipasa mula sa mga ninuno, nagdadala ng nostalgic na damdamin na tayo ay bahagi ng isang mas malaking kolektibong karanasan. Isang halimbawa nito ang mga lutuing tinatawag na 'lutong bahay'. Madalas na sa mga nakikita ko sa 'Kusina ni Kambal', mga simpleng sahog lamang ang kinakailangan, ngunit ang pagmamahal at atensyon sa bawat detalye hanggang sa huling patak ay ganap na nagbabago sa lasa at animo'y kwento ang hatid ng bawat plato. Ang mga ganitong uri ng pagkain ay nag-uugnay sa natin sa ating mga pamilya, mga kapatid, at kaibigan, na nagbibigay-diin sa halaga ng pagbabahagi sa isang hapag-kainan. Ang mga tips at tricks na ibinabahagi sa show ay tila nagbibigay-insight din sa mas modernong paraan ng pagluluto, na umaangkop sa mga bagong henerasyon habang pinapanatili pa rin ang respeto sa mga tradisyon. Ito ay isang magandang balanse sa pagitan ng lumang paraan at ang mga bagong teknolohiya, na sa palagay ko ay higit na nagpapayaman sa ating kultura. Kaya, sa bawat pagdalo ko sa mga episode, nagiging mas malapit ako sa mga ugat ng ating pagkain. Sa huli, ang 'Kusina ni Kambal' ay tunay na simbolo ng pagkakaisa ng kultura ng pagkain sa Pilipinas, pagiging sanhi ng kasiyahan at koneksyon habang nagtuturo din ng mga mahalagang aral mula sa ating mga nakaraan.

Nakakatuwa talaga kung pag-usapan ang 'Ibalon' dahil iba ang dating niya kumpara sa ibang epikong Pilipino — ramdam ko agad ang lupa at bulkan sa bawat linya. Sa personal kong pakikinig at pagbabasa, napansin ko na ang tatlong bayani — si Baltog, Handyong, at Bantong — ay hindi puro magiting na naglalakbay para sa sarili nilang kapalaran; mas marami silang ginagawang pakikipaglaban para sa komunidad at kalikasan. Iba ito sa tono ng 'Biag ni Lam-ang' na medyo personal at puno ng romantikong pakikipagsapalaran, o sa 'Hinilawod' na mas mahaba at mabigat sa kasaysayan at paglalakbay ng isang angkan. Bukod pa riyan, may practical na aspeto ang 'Ibalon' — maraming kuwento ng paglinang ng lupa, pagtigil sa mga halimaw na sumisira sa ani, at pag-aayos ng pamumuhay. Mas halata rin ang lokal na topograpiya: bundok, bulkan, at mga ilog na parang bida rin sa kuwento. Para sa akin, nagiging mas makatotohanan at relatable ang epiko dahil hindi lang ito tungkol sa hiwaga, kundi sa pakikibaka para mabuhay at umunlad bilang isang komunidad.

Gumising ako sa Legazpi at agad na napukaw ng kulay ng pader sa kahabaan ng kalsada — malalaking bayani mula sa epikong 'Ibalon' naka-ukit sa mural na puno ng kilos at apoy. Nakita ko itong una habang naglalakad papunta sa baywalk; hindi lang ito dekorasyon kundi sining na nagkukuwento ng pinagmulan ng Bikol. Madalas ang mga ganitong mural ay nasa public spaces: plaza, parke, pader ng city hall, o sa mga barangay na may aktibong artists' group. Tuwing 'Ibalong Festival' lalo na, dumadami ang temporary murals at street art na idinisenyo ng magkakaibang artistang lokal at bisita. Mas malalim pa, may mga cultural centers at maliit na museo sa rehiyon na nagpapakita ng visual interpretations ng mga tauhan tulad nina Baltog, Handiong, at Bantong. Hindi lang sa Albay — makakakita ka rin ng murals o community art projects na may temang 'Ibalon' sa Sorsogon at Masbate, pati na sa mga paaralan at unibersidad na nagtuturo ng lokal na kasaysayan. Para sa akin, ang pinakamagandang bahagi ay kapag napapansin mong ang sining ay nagiging daluyan para magturo at magdiwang ng kultura; bawat pader parang pahina ng isang buhay na alamat na puwedeng lakaran.

Aba, kapag tinitingnan ko ang kasaysayan ng Pilipinas, palaging lumilitaw sa isip ko ang pangalang Zóbel de Ayala bilang isa sa pinakamatagal na pamilya ng yaman dito. May linya sila nang pagmamay-ari ng lupa at negosyo mula pa noong kolonyal na panahon—mga hacienda, lupa sa Maynila, at kalaunan ay ang pag-usbong ng 'Ayala Corporation' na nagpatakbo ng real estate sa Makati, infrastructure, banking, at telekomunikasyon. Naalala kong habang naglalakad ako sa Makati, kitang-kita ang imprint nila sa skyline at sa mga lumang pamilyang nagbuo ng modernong sentrong pinansyal. Hindi ibig sabihin nito na sila palaging numero unong may pinakamaraming liquid na pera sa bawat dekada—nagbabago ang sukatan ng yaman. Pero sa haba ng panahon at sistematikong impluwensya sa ekonomiya at lupa, para sa akin sila ang pinaka-matagal na umiiral at may malakas na presensya sa ekonomiya ng bansa.