ความแตกต่างระหว่างยุคเอโดะกับยุคเมจิคืออะไร

อย่างแรกเลยที่ต้องนึกถึงคือ 'The Last Samurai' แม้จะไม่ใช่เรื่องราวในยุคเอโดะโดยตรง แต่ก็สะท้อนบรรยากาศการเปลี่ยนผ่านสู่ยุคเมจิได้อย่างน่าประทับใจ หนังเรื่องนี้ไม่เพียงแต่ถ่ายทอดความขัดแย้งระหว่างซามูไรกับกองทัพสมัยใหม่ แต่ยังให้มุมมองเกี่ยวกับจิตวิญญาณของบูชิโดผ่านตัวละครหลักที่ปรับตัวเข้ากับวัฒนธรรมญี่ปุ่น ฉากต่อสู้กับดาบที่เร้าใจประกอบกับบทเพลงอันทรงพลังของฮันส์ ซิมเมอร์ ทำให้รู้สึกเหมือนถูกพาย้อนกลับไปในอดีต สิ่งที่ชอบเป็นพิเศษคือการแสดงของเคน วาตานาเบะในบทกัปตันซากาโมโตะ ซึ่งให้ความรู้สึกถึงความทรหดและศักดิ์ศรีของนักรบโบราณอย่างแท้จริง หนังสอนให้เห็นว่าการเปลี่ยนแปลงไม่ใช่เรื่องง่ายสำหรับทุกคน โดยเฉพาะเมื่อมันมาพร้อมกับการสูญเสียอัตลักษณ์ทางวัฒนธรรม

ย้อนกลับไปในยุคเอโดะแล้วมองจากมุมมองของคนที่ชอบอ่านประวัติศาสตร์แบบเล่าเรื่อง ผมเห็นว่าเหตุผลที่โชกุนมีอำนาจมากกว่าเจ้าผู้ครองไม่ใช่เพียงเพราะตำแหน่ง แต่เพราะระบบที่ถูกออกแบบมาเพื่อควบคุมและทำให้ความเป็นอำนาจรวมศูนย์ ระบบการสลับประจำศาลา 'ซังคินโคไต' เป็นหนึ่งในเครื่องมือสำคัญ: ข้าราชบริพารของโชกุนบังคับให้ไดเมียวต้องมาอยู่อาศัยที่เอโดะเป็นระยะเวลาหนึ่งและทิ้งครอบครัวไว้เป็นประกัน นโยบายนี้ทำให้ไดเมียวไม่สามารถสะสมอิทธิพลในท้องถิ่นอย่างอิสระ นอกจากนี้โชกุนยังถือครองที่ดินโดยตรงจำนวนมาก (เทนเรียว) และควบคุมหน่วยงานบริหาร เช่น ระบบภาษี การนับที่ดิน และการแต่งตั้งขุนนาง ทำให้มีรายได้และกำลังทางเศรษฐกิจเหนือกว่าไดเมียวหลายต่อหลายคน ในฐานะคนที่ชอบดูภาพยนตร์ยุคสงครามซามูไร เสมือนเห็นกลยุทธ์การเมืองถูกเล่นในฉากต่าง ๆ อย่างในนิยายประวัติศาสตร์อย่าง 'Shogun' ความรู้สึกที่ได้คือโชกุนไม่ได้แค่ชนะในสนามรบ แต่ชนะในเกมการเมือง เหตุผลสุดท้ายคือความชอบธรรมทางทหาร: แม้จักรพรรดิจะมีตำแหน่งสูงสุดเชิงพิธีกรรม แต่โชกุนมีการควบคุมกองกำลังซามูไรจริง ๆ และสามารถบังคับใช้คำสั่งได้ทันที ผลสุดท้ายคืออำนาจเชิงปฏิบัติทั้งหมดรวมอยู่ที่เอโดะ ซึ่งเป็นที่ตั้งของโชกุนนั่นเอง

บ่อยครั้งที่แฟนอนิเมะอย่างเราหลงรักบรรยากาศย้อนยุค โดยเฉพาะยุคเอโดะที่เต็มไปด้วยเสน่ห์ของซามูไรและเกอิชา 'Rurouni Kenshin' เป็นหนึ่งในเรื่องที่ถ่ายทอดยุคนี้ได้อย่างยอดเยี่ยม ตัวเอกฮิโมนะ เคนชินทำให้เราติดตามทั้งเรื่องราวชีวิตและปรัชญาการใช้ดาบ นอกจากนี้ยังมีฉากในเมืองหลวงที่คึกคัก ทำให้เห็นภาพสังคมญี่ปุ่นช่วงเปลี่ยนผ่านสู่สมัยใหม่ได้ชัดเจน แน่นอนว่าความขัดแย้งระหว่างวัฒนธรรมเก่าใหม่ก็ถูกนำเสนออย่างน่าสนใจ รู้สึกเหมือนได้เดินทางข้ามเวลาไปสัมผัสยุคเอโดะจริงๆ