ฉากสำคัญในสมบูรณาญาสิทธิราชย์ คือฉากไหนและเพราะเหตุใด?

ประเด็นแรกที่นักวิจารณ์มักวิเคราะห์กันคือเรื่องของอำนาจและความชอบธรรมของระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ โดยเฉพาะคำถามว่าอำนาจที่ไม่มีการตรวจสอบจะนำไปสู่การบริหารอย่างมีประสิทธิผลหรือทุจริตมากกว่า การอ้างสิทธิ์ทางประวัติศาสตร์และศีลธรรมของกษัตริย์มักถูกตั้งคำถามว่าพอจะมาแทนสถาบันการเมืองที่เปิดกว้างได้หรือไม่ ผมมักเห็นการยกตัวอย่างจากงานคลาสสิกอย่าง 'The Prince' มาใช้เป็นบรรทัดฐานในการตีความอำนาจแบบรวมศูนย์ นักวิจารณ์บางคนชี้ว่าระบบนี้สร้างเสถียรภาพในระยะสั้น แต่จะละเลยการมีส่วนร่วมของประชาชน ในขณะที่อีกฝ่ายเตือนถึงความเสี่ยงของการรวมศูนย์อำนาจจนเกิดการใช้อำนาจโดยไม่รับผิดชอบ ผลลัพธ์ของการถกเถียงนี้คือการโฟกัสไปที่สถาบันตรวจสอบ บทบาทของชนชั้นนำ และช่องทางในการเรียกร้องความยุติธรรม — เหล่านี้กลายเป็นแกนกลางของการประเมินความชอบธรรมของกษัตริย์

เราเป็นคนติดตามข่าววงการดัดแปลงงานอยู่พอสมควร ดังนั้นเรื่องนี้เลยทำให้คิดเยอะว่ามีอะไรเกิดขึ้นกับ 'สมบูรณาญาสิทธิราชย์' บ้างไหม ถ้าให้เล่าตามตรง ตอนนี้ยังไม่มีการประกาศอย่างเป็นทางการว่ามีการดัดแปลงเป็นอนิเมะหรือซีรีส์ทางโทรทัศน์ในวงกว้าง เห็นแต่แฟนอาร์ตและแฟนอธิบายโลกของเรื่องบนโซเชียลมีเดีย ส่วนใหญ่จะพูดถึงว่าจะเหมาะกับการทำเป็นซีรีส์ยาวที่เน้นการเมืองและตัวละครมากกว่าทำเป็นภาพยนตร์สั้น ๆ ในมุมของคนที่ชอบทั้งนิยายและซีรีส์ สิ่งที่ทำให้คิดว่าน่าดัดแปลงคือโครงเรื่องที่มีมิติทางการเมืองเหมือนที่เห็นใน 'The Crown' หรือความซับซ้อนของตัวละครที่ทำให้คนดูอยากติดตาม แต่การจะทำให้สำเร็จจริง ๆ ต้องมีทั้งงบประมาณและทีมเขียนบทที่เข้าใจโทนดั้งเดิม ถ้ายังไม่มีข่าวก็ไม่แปลก—งานแบบนี้มักต้องใช้เวลาในการต่อรองลิขสิทธิ์และเตรียมงานนาน ๆ แต่ก็ยังคงมีความหวังอยู่เสมอ

หลายปัจจัยมารวมกันจนเป็นจุดชนวนให้ระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ล่มสลายได้เร็วกว่าที่คิดไว้ ฉันชอบคิดถึงเหตุการณ์แบบนี้เหมือนกับโครงเรื่องในนิยายยักษ์: มีแรงกดดันจากเศรษฐกิจ ความคิดใหม่ทางปรัชญา และความล้มเหลวของผู้นำที่รวมตัวกันเป็นปลายสุดของด้ายเส้นหนึ่ง เศรษฐกิจเป็นตัวจุดชนวนได้ชัดเจน เช่นในกรณีของฝรั่งเศสก่อนปี 1789 ที่หนี้สาธารณะ ภาษีที่ไม่เป็นธรรม และภาวะข้าวยากหมากแพงทำให้ชั้นล่างทนไม่ไหว ขณะเดียวกันแนวคิดจากยุคสมัยใหม่อย่างสิทธิของมนุษย์และความชอบธรรมของประชาชนก็ทำหน้าที่เหมือนเชื้อไฟ เมื่อราชสำนักเรียกประชุมสภาผู้แทน (Estates-General) เพื่อแก้ปัญหา แต่กลับสร้างความไม่พอใจอย่างหนักจนเกิดการลุกฮือต่อเนื่อง เช่นการยึดป้อมบาสตีย์และการประกาศสิทธิของมนุษย์ เหล่านี้ไม่ใช่เหตุการณ์เดี่ยว แต่เป็นผลลัพธ์ของระบบที่แตกหักทางสังคมและการเมือง ผมมักจะคิดถึงรายละเอียดที่เล็กกว่านั้นด้วย—ความล้มเหลวในการปฏิรูป การแบ่งชนชั้นที่ฝังรากลึก และการขาดเครือข่ายความไว้วางใจระหว่างราชวงศ์กับประชาชน รวมกันแล้วทำให้ระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ไม่สามารถปรับตัวได้ทัน ความรุนแรง การแย่งชิงอำนาจ และการสร้างระบอบใหม่ตามมาด้วยความไม่แน่นอน แต่นี่ก็เปิดทางให้แนวคิดเรื่องรัฐสมัยใหม่และสิทธิพลเมืองได้เกิดขึ้นในที่ต่างๆ อย่างน่าทึ่ง

หัวใจของแนวคิดเรื่องอำนาจเบ็ดเสร็จมักถูกยกขึ้นเมื่อพูดถึง 'Leviathan' ของโธมัส ฮอบส์ และนั่นคือเล่มแรกที่ผมนึกถึงเสมอในฐานะแหล่งคิดเชิงทฤษฎี ฮอบส์ไม่ได้เขียนแค่นามธรรม แต่เขาสร้างโมเดลที่ทำให้ผมมองเห็นว่าทำไมอำนาจรวมศูนย์จึงมีเสน่ห์ในยามวุ่นวาย: ความปรารถนาจะหลบวิกฤตและแลกเสรีภาพบางส่วนเพื่อความมั่นคงเป็นแรงขับเคลื่อนที่ชัดเจน ผมชอบวิธีที่ฮอบส์ตั้งคำถามเกี่ยวกับสัญญาทางสังคม เพราะมันทำให้มิติทางจิตวิทยาของอำนาจปรากฏชัดขึ้นและช่วยอธิบายว่าระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ไม่ได้เกิดจากแค่กำลังหรือกฎหมายเท่านั้น แต่เกิดจากการยอมรับร่วมกันของผู้คน อ่านแล้วผมมักจะคิดถึงฉากในงานประวัติศาสตร์ที่ผู้คนแลกการตัดสินใจส่วนตัวเพื่อความสงบเรียบร้อย และนั่นทำให้การวิเคราะห์ฮอบส์ยังทันสมัยอยู่มาก — ไม่ใช่แค่เป็นงานของศตวรรษที่สิบเจ็ด แต่มันเป็นเลนส์ที่ดีในการดูว่าความมั่นคงและอำนาจผสานกันอย่างไร

ในฐานะคนที่ชอบอ่านประวัติศาสตร์แล้วเอามาคิดเล่นบ่อย ๆ ฉันชอบนึกถึงภาพราชาในวังสูงที่มีอำนาจเบ็ดเสร็จเทียบกับกษัตริย์ที่อยู่แค่บนแสตมป์ของรัฐจักรวรรดิ แบบที่ชัดเจนที่สุดคือเรื่องของแหล่งที่มาของอำนาจและข้อจำกัด ระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ (absolute monarchy) หมายถึงระบบที่อำนาจการปกครองรวมอยู่ที่พระมหากษัตริย์เป็นหลัก พระองค์สามารถตรากฎหมาย กำหนดนโยบายและลงโทษโดยไม่ต้องได้รับความยินยอมจากสถาบันอื่น ความชอบธรรมมักมาจากประเพณี ศาสนา หรือแนวคิดว่าพระมหากษัตริย์เป็นตัวแทนของพระเจ้า ตัวอย่างคลาสสิกคือลุยส์ที่ 14 ของฝรั่งเศสที่กล่าวว่า 'รัฐก็คือตัวข้า' ซึ่งสะท้อนอำนาจรวมศูนย์ ในทางกลับกัน ราชาธิปไตยแบบรัฐธรรมนูญ (constitutional monarchy) มีกรอบกฎหมายหรือรัฐธรรมนูญที่จำกัดอำนาจของพระมหากษัตริย์ ฉันเห็นว่านี่เป็นการแยกบทบาทระหว่างสัญลักษณ์กับการปกครองจริง: พระมหากษัตริย์อาจยังมีสถานะเป็นสัญลักษณ์หน่วยรวมของชาติ แต่การตัดสินใจเชิงนโยบายและการจัดงบประมาณเป็นของสภาและนายกรัฐมนตรีที่มาจากการเลือกตั้ง ความต่อเนื่องและความยืดหยุ่นของระบบนี้ช่วยให้สังคมปรับตัวเข้ากับการเปลี่ยนแปลงโดยยังคงไว้ซึ่งสถาบันเดิม

มองจากมุมประวัติศาสตร์ ความเบ็ดเสร็จของพระมหากษัตริย์มักแปลว่าอำนาจรวมศูนย์ที่ไม่ขึ้นกับการตรวจสอบจากสถาบันอื่น ๆ ซึ่งส่งผลโดยตรงต่อสิทธิมนุษยชนหลายด้าน ทั้งการจำกัดเสรีภาพในการแสดงออก การจับกุมแบบอำมหิตโดยไม่ต้องมีการพิจารณาที่เป็นธรรม และการขาดสภาพแวดล้อมที่เอื้อให้ประชาชนมีส่วนร่วมทางการเมือง ผมเห็นว่าตัวกลไกที่ทำให้สิทธิถูกบั่นทอนมักเป็นเรื่องพื้นฐาน เช่น การไม่มีระบบตุลาการอิสระ การที่กฎหมายถูกตีความตามอำเภอใจของผู้ถืออำนาจ และการใช้กฎหมายพิเศษเพื่อคุมขังหรือยึดทรัพย์สินผู้เห็นต่าง ประวัติศาสตร์อย่างในยุคของพระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แสดงให้เห็นว่าการรวมอำนาจเข้ากับสถาบันศาสนาหรือขุนนางทำให้เสรีภาพขั้นพื้นฐานอย่างการชุมนุมและการพูดถูกกลั่นกรองอย่างเข้มงวด ผลระยะยาวก็คือช่องว่างทางสังคมที่ฝังรากลึก การลดโอกาสทางเศรษฐกิจสำหรับคนที่ไม่ได้รับความโปรดปราน และการบรรเทาอิทธิพลของกฎหมายที่เป็นกลาง การเปลี่ยนผ่านไปสู่ระบบที่ให้ความเคารพสิทธิมนุษยชนมักต้องใช้เวลาและการปฏิรูปเชิงสถาบัน ถ้าจะพูดแบบตรงไปตรงมา มันเป็นการเตือนให้เห็นว่าการกระจายอำนาจและการคุ้มครองสิทธิเบื้องต้นเป็นพื้นฐานของสังคมที่มีความเป็นมนุษย์จริง ๆ

ในมุมมองของผม การเปลี่ยนผ่านจากสมบูรณาญาสิทธิราชย์สู่ประชาธิปไตยต้องมีเงื่อนไขที่ครอบคลุมทั้งความชอบธรรมทางการเมืองและโครงสร้างสถาบันที่รองรับการเปลี่ยนแปลง การเจรจาแบ่งอำนาจระหว่างกลุ่มเก่าและกลุ่มใหม่เป็นสิ่งจำเป็น เพราะถ้าไม่มีการประนีประนอม นักปฏิรูปอาจถูกกดกลับหรือเกิดความรุนแรงตามมา ผมชอบยกตัวอย่างสเปนหลังฟรังโกที่มีการตกลงอย่างเงียบๆ ระหว่างชนชั้นนำ ทำให้การเปลี่ยนผ่านค่อนข้างราบรื่นแม้จะต้องแลกมาด้วยการไม่เปิดเผยอดีตทั้งหมด นอกจากนี้การสร้างกฎหมายและกระบวนการยุติธรรมที่น่าเชื่อถือเป็นหัวใจสำคัญ หากกองกำลังความมั่นคงยังคงมีอำนาจมากเกินไปหรือศาลไม่มีความเป็นอิสระ การเลือกตั้งอย่างอิสระก็อาจกลายเป็นพิธีกรรม ความมั่นคงทางเศรษฐกิจก็สำคัญไม่แพ้กัน เพราะความไม่แน่นอนทางเศรษฐกิจจะทำให้ประชาชนและชนชั้นนำเลือกทางอนุรักษ์มากกว่าเสี่ยงกับการเปลี่ยนแปลง ผมเห็นด้วยว่าการมีภาคประชาสังคมที่เข้มแข็งและสื่อที่เสรีช่วยตรวจสอบอำนาจและสร้างวัฒนธรรมการเมืองใหม่ การออกแบบรัฐธรรมนูญที่ถี่ถ้วน การปฏิรูปการศึกษาเพื่อสร้างค่านิยมพลเมือง และการมีแผนการรักษาความยุติธรรมหลังการละเมิดสิทธิมนุษยชนเป็นองค์ประกอบเชิงปฏิบัติที่ช่วยให้การเปลี่ยนผ่านไม่ย้อนกลับ เป็นไปได้ และยั่งยืน มากกว่าการพึ่งพาการเปลี่ยนผ่านแบบปฏิวัติครั้งเดียวแล้วทิ้งไว้ให้ฟื้นฟูเอง

แฟนสายสะสมที่ติดตาม 'สมบูรณาญาสิทธิราชย์' มาเรื่อย ๆ จะรู้สึกว่าของที่ออกมาตอบโจทย์หลายสไตล์ ทั้งของตั้งโชว์ ของใช้ และสื่อบันทึกความทรงจำ ไอเท็มหลัก ๆ ที่มักจะมีออกมาเป็นลิขสิทธิ์ก็คือหนังสือทางการ เช่น เล่มรวมฉากภาพประกอบหรืออาร์ตบุ๊กขนาดหนา ที่รวบรวมงานภาพคอนเซปต์กับสเก็ตช์ที่หาดูยาก รวมถึงซาวด์แทร็กแบบซีดีที่บันทึกเพลงธีม เนื้อหาไลท์โนเวลหรือรวมเรื่องสั้นบางครั้งก็มีเวอร์ชันพิเศษพร้อมปกแข็งหรือกล่องสะสม นอกจากนั้นจะมีสแตนด์อะคริลิกสำหรับตั้งโต๊ะ พวงกุญแจโลหะ และแผ่นโปสเตอร์แบบมีลายเซ็นศิลปินในจำนวนจำกัด สิ่งที่ชอบเป็นการส่วนตัวคืออาร์ตบุ๊กกับแผ่นเสียงหรือซีดีแยกเพลงธีม เพราะได้เห็นงานศิลป์ขยายใหญ่และได้ฟังเพลงในเวอร์ชันที่ตัดต่อพิเศษ บางชุดพรีออร์เดอร์จะมีของแถมเป็นการ์ดลายพิเศษหรือโปสการ์ด ซึ่งทำให้ชุดนั้นมีความหมายมากขึ้นสำหรับคนที่ชอบสะสมโดยเฉพาะ