ภูมิอากาศของไทยได้รับผลจาก 23.5 องศาที่โลกเอียง อย่างไร?

ลองจินตนาการว่าท้องฟ้าไม่ได้นิ่งอยู่กับที่ แต่หมุนเปลี่ยนตำแหน่งการส่องแสงของดวงอาทิตย์ตามมุมเอียงของโลกซึ่งอยู่ที่ประมาณ 23.5 องศา นี่แหละคือจุดเริ่มต้นของฤดูกาลและความแตกต่างของสภาพอากาศที่เราเผชิญในประเทศไทย การเอียงของแกนโลกทำให้เส้นทรงดิ่งของดวงอาทิตย์ (solar declination) เคลื่อนที่ไปมาระหว่างเส้นละติจูด 23.5° เหนือและใต้ตลอดปี ผลลัพธ์คือพื้นที่ซีกโลกเหนือจะได้แสงแดดตรงมากขึ้นในช่วงซีกโลกเหนือเอียงเข้าหาดวงอาทิตย์ (กลางปี) และได้น้อยลงเมื่อตรงกันข้าม (ปลายปี) สำหรับไทยซึ่งอยู่ระหว่างประมาณ 5° ถึง 20° เหนือ ผลกระทบแบบตรงคือช่วงเวลาที่ดวงอาทิตย์โคจรผ่านศีรษะหรือใกล้เคียงในหน้าแล้งและร้อน ทำให้อุณหภูมิสูงสุดในหน้าร้อน และในอีกด้านมุมของการเอียงนั้นเองก็เป็นตัวขับให้มีการเปลี่ยนแปลงของระบบลมมรสุม

ในมุมมองของผม การเอียง 23.5 องศาไม่เพียงแต่เปลี่ยนมุมตกกระทบของแสงเท่านั้น แต่มันเปลี่ยนตำแหน่งของการให้ความร้อนพื้นผิวโลก ซึ่งส่งผลต่อการเคลื่อนตัวของโซนความกดอากาศและวงจรลมใหญ่ เช่น การย้ายตำแหน่งของ ITCZ (Intertropical Convergence Zone) และการขยาย-หดตัวของเซลล์ฮัดลีย์ ในฤดูร้อนของซีกโลกเหนือเมื่อแสงแดดลงมามากกว่า บนแผ่นดินเอเชียก็จะร้อนขึ้นกว่าทะเล ทำให้เกิดบริเวณความกดอากาศต่ำบนทวีป ลมจากทะเลอินเดียจึงพัดนำไอน้ำเข้าไทยเป็นมรสุมตะวันตกเฉียงใต้ ส่งผลให้ฝนตกชุกตั้งแต่ประมาณมิถุนายนถึงตุลาคม ส่วนเมื่อซีกโลกเหนือเอียงห่างดวงอาทิตย์ในช่วงปลายปี แผ่นดินเอเชียเย็นลง กลายเป็นความกดอากาศสูง ลมจากจีนและมองโกเลียพัดพาอากาศแห้งและเย็นลงมาทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือ ของไทย นี่คือที่มาของหน้าหนาวและฝนที่ลดลงในตอนบน แต่ฝั่งอันดามันหรืออ่าวไทยก็มีความต่างกันเพราะรูปร่างของชายฝั่งและกระแสน้ำ

รายละเอียดเล็กๆ ที่ผมชอบสังเกตก็คือผลต่างของความยาววันในเมืองไทยไม่มากเท่าพวกยุโรปหรือญี่ปุ่น แต่ความต่างของมุมตกกระทบแสงในแต่ละฤดูก็เพียงพอจะเปลี่ยนพฤติกรรมระบบนิเวศและการเกษตรอย่างมาก เช่น ช่วงหน้าฝนที่ไอน้ำและเมฆบังแสงทำให้อุณหภูมิกลางวันลดลงบ้าง แต่ความชื้นสูงนำไปสู่การปลูกข้าวที่ขึ้นกับมรสุม การที่ดวงอาทิตย์เกือบจะตั้งฉากกับบางพื้นที่ในช่วงปลายฤดูร้อนยังอธิบายได้ว่าทำไมเมษายนมักอากาศร้อนสุด (ก่อนพายุฝนจะมา) และการที่บางพื้นที่ของไทยมีฝนมากกว่าอีกฝั่งหนึ่งก็เกี่ยวข้องกับตำแหน่งเทือกเขาและลักษณะชายฝั่งร่วมกับการเปลี่ยนแปลงที่ขับเคลื่อนโดยมุมเอียงของโลก สรุปแล้ว มุมเอียง 23.5 องศาเป็นเหมือนตัวกำหนดจังหวะการให้ความร้อนของโลก ซึ่งผมคิดว่าเป็นเรื่องมหัศจรรย์ที่ทำให้ไทยมีทั้งหน้าร้อน ร้อนชื้น ฝน และหนาวเล็กๆ ในแต่ละปี—มันทำให้ฤดูกาลของเรามีชีวิตและยังเป็นตัวตั้งต้นของวิถีชีวิตของคนในพื้นที่ด้วย