หน่วยงานท้องถิ่นเก็บค่าเข้าชมอนุสาวรีย์ท้าวสุรนารี หรือไม่?

บรรยากาศที่ลานอนุสาวรีย์ท้าวสุรนารีคึกคักและเป็นเสมือนหัวใจของเมืองโคราช มักจะเริ่มวันเที่ยวของผมจากตรงนั้น เพราะอนุสาวรีย์ตั้งอยู่ใจกลางเมืองนครราชสีมา ใกล้ศาลากลางจังหวัดและถนนสายหลักของเมือง ทำให้สะดวกมากต่อการเดินทางไม่ว่าจะมาด้วยรถทัวร์ รถไฟ หรือรถยนต์ส่วนตัว เส้นทางที่คนท้องถิ่นพูดถึงมักจะพาไปลงที่ใจกลางเมืองแล้วเดินต่อไม่ไกลก็ถึง 'ย่าโม' ซึ่งเป็นชื่อที่คนโคราชเรียกกันติดปาก ในมุมมองผู้ที่ชอบเก็บภาพการเดินทาง จุดนี้มีมุมเก็บแสงเช้าและเชิงค่ำที่สวยมาก เสาไฟ โคม และร้านกาแฟรอบ ๆ ทำให้บรรยากาศเปลี่ยนไปตามช่วงเวลา งานพิธีหรือกิจกรรมสำคัญของจังหวัดมักจัดขึ้นที่ลานนี้ จึงได้เห็นทั้งนักท่องเที่ยวและชาวบ้านมารวมตัวกันเป็นประจำ สรุปแล้วการมาเยือนอนุสาวรีย์ท้าวสุรนารีไม่ได้มีแค่การยืนดูรูปปั้น แต่ยังได้สัมผัสชีวิตเมือง ทั้งการเดินเล่น หาอะไรอร่อย ๆ กิน และถ่ายรูปบันทึกการเดินทาง นี่เป็นจุดที่ชวนให้ทำความเข้าใจความผูกพันของคนโคราชกับประวัติศาสตร์ได้ดีมาก พอใจทุกครั้งที่ได้ยืนดูคนเดินผ่านไปมาแล้วนึกถึงเรื่องราวที่อยู่เบื้องหลังรูปปั้นนี้

การเดินทางไปยัง 'อนุสาวรีย์ท้าวสุรนารี' ง่ายกว่าที่คิดมากกว่าตอนแรกที่เคยกลัวว่าจะหลงทางหน่อย เมื่อมาถึงนครราชสีมาแล้ว ผมมักเลือกขับรถมาตามถนนมิตรภาพ (ถนนสายหลักจากกรุงเทพ) เพราะความยืดหยุ่นเรื่องเวลาและของที่จะขนติดรถไปด้วยได้สะดวก พอเข้าเขตตัวเมือง จะมีป้ายบอกทางไปวงเวียนย่าโมชัดเจน และที่จอดรถสาธารณะรอบ ๆ ลานอนุสาวรีย์ก็มีให้เลือกพอสมควร ผมมักจอดใกล้ห้างหรือสำนักงานราชการแล้วเดินเพลิน ๆ เข้าสู่ลานอนุสาวรีย์ ถ้าไม่สะดวกขับเองก็เรียกแท็กซี่หรือแอปเรียกรถ (ซึ่งสะดวกมากช่วงเย็น) อีกตัวเลือกสนุกหน่อยคือมอเตอร์ไซค์รับจ้างหรือรถตุ๊กตุ๊กที่เห็นเกลื่อนเมือง ใครชอบความชิลล์และมีเวลาเดินชมเมือง การเดินจากถนนราชดำเนินและถ่ายรูปมุมต่าง ๆ รอบอนุสาวรีย์ก็เป็นกิจกรรมที่ผมชอบทำ สรุปคือจะเลือกตามความสะดวกใจ แต่ไม่ว่าจะมาแบบไหน 'ย่าโม' ต้อนรับด้วยบรรยากาศศรัทธาของคนโคราชที่อบอุ่นเสมอ

ความกล้าหาญของท้าวสุรนารีเป็นเรื่องเล่าที่ฉันได้ยินตั้งแต่ยังเด็กในโคราช และมันซึมเข้าไปในความรู้สึกของคนท้องถิ่นจนกลายเป็นสัญลักษณ์ของเมืองไปโดยปริยาย ฉันมองประวัติของท้าวสุรนารีผ่านกรอบเหตุการณ์ใหญ่ของยุคสมัย นั่นคือการกบฏของเจ้ากรุงเวียงจันทน์ (การกบฏของเจ้าอนุวงศ์) ซึ่งส่งกองทัพเข้ามารุกรานพื้นที่รอบเมืองหลวงมะเขือเผาในต้นศตวรรษที่ 19 เรื่องเล่าบอกว่าเธอจับมือชาวเมืองรวบรวมกำลังต้านทาน ส่งผลให้นครราชสีมารอดพ้นจากการถูกยึด แม้รายละเอียดเชิงเหตุการณ์บางส่วนจะมีการเติมแต่งตามกาลเวลา แต่แก่นของเรื่อง—ความกล้าหาญและการรวมตัวของชุมชน—ยังคงแข็งแรง รูปปั้นและอนุสาวรีย์ที่ตั้งอยู่กลางเมืองจึงไม่ได้เป็นแค่หินทองสัมฤทธิ์ แต่มันกลายเป็นพื้นที่ประกอบพิธี กล่าวคำสาบาน และเป็นเครื่องเตือนใจถึงบทบาทของผู้หญิงในการปกป้องท้องถิ่น งานรำลึก ประเพณี และการกราบไหว้ที่เกิดขึ้นรอบอนุสาวรีย์สะท้อนการเปลี่ยนเรื่องเล่าทางประวัติศาสตร์ให้กลายเป็นสัญลักษณ์ทางวัฒนธรรมที่มีพลังในชีวิตคนโคราชจนถึงทุกวันนี้

ตั้งแต่เดินผ่านลานกว้างตรงใจกลางเมือง โคราช ความรู้สึกแรกคือความหนักแน่นของรูปปั้นผู้หญิงคนหนึ่งที่ไม่ใช่แค่ศิลปะประดับเมือง แต่คือสัญลักษณ์ของความกล้าและการรวมตัวของคนท้องถิ่น ผมมักเล่าต่อ ๆ กันว่าเรื่องราวเบื้องหลังอนุสาวรีย์นี้เกี่ยวพันกับเหตุการณ์ช่วงต้นศตวรรษที่ 19 เมื่อนครโคราชตกอยู่ภายใต้ภัยคุกคามจากกองกำลังที่มาจากทางตอนเหนือของลุ่มแม่น้ำโขง หญิงคนหนึ่ง—ที่คนท้องถิ่นเรียกกันว่า 'ท้าวสุรนารี'—มีบทบาทนำชาวบ้านและหญิงสาวออกมาต่อสู้หรือเตรียมป้องกันเมือง ทำให้สุดท้ายผู้รุกรานต้องยุติการครอบครอง อนุสาวรีย์ที่ตั้งอยู่จึงไม่ใช่แค่องค์เดียว แต่กลายเป็นศูนย์รวมพิธีกรรม การวางพวงมาลัย และกิจกรรมรำลึกหลายอย่างสำหรับคนโคราช ผมเองเวลาไปเห็นคนมาวางดอกไม้ เห็นทหารนักเรียนมาถ่ายรูป หรือครอบครัวมาเดินเล่น มันทำให้เข้าใจว่าประวัติศาสตร์บางเรื่องถูกยึดถือจนกลายเป็นชีวิตประจำวันของเมืองไปแล้ว

ยืนอยู่กลางเมืองโคราช ใครผ่านมาก็ต้องสะดุดตากับอนุสาวรีย์ท้าวสุรนารีที่ตั้งเด่นเป็นสง่าในเขตอำเภอเมืองนครราชสีมา เราเล่าจากความทรงจำแบบคนที่ชอบเดินเล่นรอบเมือง: อนุสาวรีย์อยู่ในบริเวณสวนสาธารณะใจกลางตัวเมืองนครราชสีมา (อำเภอเมือง) ซึ่งมักเรียกกันสั้น ๆ ว่า 'ลานอนุสาวรีย์ท้าวสุรนารี' จุดนี้เป็นทั้งสัญลักษณ์ของจังหวัดและจุดนัดพบของชาวโคราช ระหว่างเดินเล่นจะเห็นคนมาถวายพวงมาลัยในวันสำคัญ นักท่องเที่ยวและกลุ่มนักเรียนก็มักมาถ่ายรูปเป็นที่ระลึก ถ้าต้องอธิบายแบบง่าย ๆ คือมันอยู่ในตัวเมือง ตรงพื้นที่สวนสาธารณะที่คนท้องถิ่นใช้ทำกิจกรรมประจำวัน หาไม่ยากและเข้าถึงได้สะดวก ไม่ไกลจากย่านการค้าและสำนักงานต่าง ๆ รอบเมือง เป็นจุดที่ถ้าใครมาเยือนจังหวัดนี้แล้วไม่ได้แวะถือว่าพลาดบรรยากาศแบบโคราชจริง ๆ

การขับรถไปยังอนุสาวรีย์ท้าวสุรนารีคือวิธีที่ฉันมักเลือกเมื่ออยากได้ความยืดหยุ่นเต็มที่และจอดพักตามใจได้ การเดินทางจากกรุงเทพฯ มาทางถนนมิตรภาพให้ความรู้สึกเหมือนออกทริปไปต่างจังหวัดจริง ๆ — ระหว่างทางมีร้านอาหารพื้นถิ่นและจุดพักรถให้หยุดถ่ายรูป ฉันมักออกแต่เช้าเพื่อเลี่ยงความร้อนและหาที่จอดใกล้อนุสาวรีย์ได้ง่ายขึ้น พอถึงตัวเมืองปุ๊บ จะมีที่จอดรถรอบ ๆ บริเวณศาลากลางหรือถนนรอบวงเวียนที่สามารถเลือกจอดแล้วเดินเข้ามาได้ สิ่งที่ชอบคือความคล่องตัว: แวะตลาดเช้า แวะร้านกาแฟท้องถิ่น แล้วกลับมาตอนเย็นเพื่อชมแสงไฟบนรูปปั้น บางครั้งก็รวมทริปไปแหล่งท่องเที่ยวใกล้เคียงเช่นประตูเมืองเก่าหรือถนนคนเดิน ทำให้วันเดียวได้ทั้งวัฒนธรรม อาหาร และวิวเมืองแบบเต็ม ๆ

แสงเช้าของโคราชมีเสน่ห์แบบที่หาไม่ได้ง่ายๆ — มันนุ่มและอ่อนโยนพอที่จะเก็บรายละเอียดของอนุสาวรีย์ท้าวสุรนารีโดยไม่ต้องพยายามมาก เช้าตรู่คือเวลาที่ฉันมักจะเลือกไปถ่ายรูปมากที่สุด เพราะทั้งแสงและคนอยู่ในสภาพที่เอื้ออำนวย: แสงทองอ่อนๆ โผล่ขึ้นมาแบบด้านข้าง เหล็กและทองของรูปปั้นให้มิติที่ดี และพื้นที่รอบๆ ยังโล่งทำให้จัดเฟรมได้สบาย เราใช้มุมต่ำเพื่อเน้นความยิ่งใหญ่ของหุ่น และลองดึงองค์ประกอบของถนนหรือต้นไม้เข้ามาเป็นกรอบกลางภาพด้วย การใช้ขาตั้งช่วยให้ฉากนิ่งขึ้นเมื่อถ่ายช่วงเช้าที่แสงน้อย และถ้าฟ้าเปิดจะได้สีส้มพาสเทลที่น่าประทับใจ เย็นก็มีเสน่ห์อีกแบบหนึ่ง แสงอบอุ่น ท้องฟ้าผสมกับไฟถนนและรถทำให้ได้ภาพที่มีบรรยากาศเมือง แต่ต้องคำนึงถึงผู้คนและการจราจรมากขึ้น เรามักจะกลับมาดูรูปตอนพระอาทิตย์ตกเพื่อเลือกมุมที่แสงตัดรูปปั้นดีที่สุด แล้วค่อยกลับมาถ่ายซ้ำในวันถัดไปถ้าจังหวะแสงยังไม่ลงตัว — นี่แหละความสนุกของการถ่ายอนุสาวรีย์ใหญ่ๆ

ตั้งแต่ครั้งแรกที่ได้ยืนอยู่หน้ารูปปั้นท้าวสุรนารี ฉันก็ชอบจินตนาการว่าเรื่องราวของท่านถูกเก็บรักษาอย่างไรบ้างในเนื้องานพิพิธภัณฑ์ ในมุมมองของคนที่เติบโตในโคราช ผมมักนึกถึง 'พิพิธภัณฑ์ท้าวสุรนารี' ซึ่งเป็นอาคารจัดแสดงที่ตั้งอยู่ใกล้กับอนุสาวรีย์จริงๆ ที่นั่นมีการจัดแสดงภาพถ่ายเก่า เอกสารสำคัญ และโมเดลงำราบเหตุการณ์ที่เล่าเรื่องราวการสู้รบและบทบาทของท้าวสุรนารีในท้องถิ่น ผมชอบบรรยากาศที่ทำให้เห็นความละเอียดของเหตุการณ์ในมุมมนุษย์ ไม่ใช่แค่เป็นสัญลักษณ์บนลานกว้าง มักจะแนะนำให้คนไปเริ่มจากตัวพิพิธภัณฑ์นี้ก่อน แล้วค่อยเดินขึ้นไปไหว้อนุสาวรีย์ เพราะการได้อ่านและเห็นของจริงก่อนจะทำให้การยืนอยู่หน้าอนุสาวรีย์มีน้ำหนักขึ้นมากกว่าการมองเพียงภาพเดียว