หมอ งู ใช้ยาชนิดใดรักษาผู้ถูกงูพิษกัด

ยาหลักที่แพทย์ใช้รักษาผู้ถูกงูพิษกัดก็คือเซรุ่มต่อต้านพิษงู (antivenom) — นี่คือสิ่งที่ผมจะพูดถึงเป็นเรื่องแรกเพราะมันเป็นหัวใจของการรักษาในหลายกรณี เซรุ่มเหล่านี้มักทำมาจากแอนติบอดีของสัตว์ เช่น ม้า หรือแพะ ที่ได้รับพิษงูแล้วนำมาฝěkปรุงจนเหลือเป็นสารที่ช่วยกลางหรือลบพิษโดยตรง

ระบบการเลือกใช้เซรุ่มแบ่งเป็นสองแบบหลัก ๆ: แบบมอนโอว่าเลนท์ (monovalent) ที่ออกแบบเฉพาะกับพิษของงูชนิดใดชนิดหนึ่ง และแบบโพลีวัลเลนท์ (polyvalent) ที่ครอบคลุมงูหลายชนิดในภูมิภาคเดียวกัน ในสถานการณ์จริง แพทย์มักตัดสินใจจากอาการของผู้ป่วย (เช่น อาการทางระบบประสาท เลือดแข็งตัวผิดปกติ หรือภาวะช็อก) บวกกับข้อมูลงูถ้าทราบ เช่น กัดโดยงูเห่าใหญ่อย่าง 'king cobra' จะเน้นการให้เซรุ่มชนิดที่ออกฤทธิ์ต้าน neurotoxin ขณะที่การถูกงูเขียวหรืองูเขี้ยวครั่งที่ทำให้เลือดออกมากจะต้องใช้เซรุ่มที่ครอบคลุมพิษประเภททำลายเลือด

ผมมักย้ำกับตัวเองว่าเซรุ่มไม่ใช่ยาวิเศษเดียวที่ต้องมีการดูแลรองรับตามมา เช่น การดูแลการหายใจเมื่อพิษออกฤทธิ์ต่อกล้ามเนื้อหายใจ การให้ของเหลวและเลือดเมื่อมี coagulopathy การติดตามผลข้างเคียงของเซรุ่ม (เช่น anaphylaxis หรือ serum sickness) และการดูแลแผลท้องถิ่นที่อาจต้องผ่าตัดในกรณีเนื้อเน่ารุนแรง ทุกกรณีต้องอยู่ภายใต้การดูแลของทีมที่มีความชำนาญ แต่ในภาพรวม ถ้ามีการให้เซรุ่มอย่างถูกชนิดและตามความจำเป็น ผู้ป่วยมีโอกาสรอดและฟื้นตัวได้ดี

การให้เซรุ่มต่อต้านพิษงูเป็นกุญแจสำคัญ ผมอยากอธิบายแบบสั้น ๆ และเป็นข้อ ๆ เพื่อให้ชัดเจนว่ามียาและการดูแลอะไรบ้าง

- เซรุ่ม (antivenom): ประเภทมอนโอว่าเลนท์สำหรับงูชนิดเดียวหรือโพลีวัลเลนท์สำหรับหลายชนิด การเลือกขึ้นกับชนิดงูและอาการของคนไข้
- การดูแลระบบทางเดินหายใจ: ในพิษชนิด neurotoxic เช่นการถูกงูกะปะหรือ 'krait' อาจต้องใช้เครื่องช่วยหายใจ พร้อมการให้เซรุ่ม
- การจัดการเลือดและการแข็งตัว: ถ้าพิษทำให้เลือดออกหรือเกิด coagulopathy จะให้ของเหลว ผลิตภัณฑ์เลือด หรือ fresh frozen plasma ตามความจำเป็น
- ยาระงับปวดและการป้องกันบาดแผลติดเชื้อ: ให้พาราเซตามอลเป็นหลัก หลีกเลี่ยงยาที่ทำให้เลือดออกเพิ่ม เช่น NSAIDs/aspirin พร้อมให้ tetanus prophylaxis
- ยาเสริมบางอย่าง: ในบางกรณีของพิษชนิดที่เป็น postsynaptic neuromuscular blockade อาจใช้ anticholinesterase (เช่น neostigmine) เป็นตัวช่วย แต่ผลขึ้นกับชนิดพิษและต้องอยู่ในการตัดสินของแพทย์

โครงสร้างการรักษาจึงเป็นทั้งการให้เซรุ่มและการดูแลรองรับโดยทีม อย่างที่ผมเคยเห็น หลายครั้งการตัดสินใจให้หรือไม่ให้เซรุ่มขึ้นกับภาวะแทรกซ้อนและผลตรวจที่ชัดเจน

เหตุการณ์หนึ่งที่ทำให้ผมสนใจเรื่องนี้มากคือเคสของคนที่ถูกงูกัดแล้วมีอาการกล้ามเนื้ออ่อนแรงเฉียบพลัน เรื่องเล่านี้ทำให้ผมเข้าใจว่าการรักษาไม่ได้มีเพียงยาเดียว แต่เป็นการผสมผสานกันระหว่างเซรุ่มและการดูแลชีวิต

จากมุมผม เซรุ่มยังคงเป็นหัวใจ แต่รายละเอียดเล็ก ๆ ทำให้ผลต่างกัน เช่น การประเมินว่าเป็นพิษแบบ presynaptic หรือ postsynaptic มีผลต่อการเลือกใช้ยาร่วมบางตัว ตัวอย่างเช่นงูในกลุ่ม rattlesnake ที่พบในต่างประเทศมักทำให้เกิดภาวะเนื้อเยื่อเน่าและ coagulopathy จึงต้องใช้เซรุ่มควบคู่กับการดูแลเนื้อเยื่อและการรักษาเลือด ในขณะที่งูบางชนิดที่ทำให้กล้ามเนื้ออ่อนแรงมากอาจต้องให้การช่วยหายใจก่อนแล้วค่อยให้เซรุ่ม

ท้ายสุดความประทับใจส่วนตัวคือการรักษางูพิษเป็นทั้งศาสตร์และศิลป์ ต้องอ่านอาการ ตัดสินใจเร็ว และมีความเข้าใจในยาที่ใช้ เพราะแม้เซรุ่มจะสำคัญ แต่การดูแลทั้งระบบต่างหากที่มักเป็นตัวตัดสินว่าผู้ป่วยจะผ่านเหตุการณ์นั้นไปได้หรือไม่