โขนรามเกียรติ์แต่งกายและแต่งหน้ากันอย่างไร

แสงไฟในงานฉลองที่มีโขนมักทำให้เครื่องประดับทองและมุกเล็ก ๆ บนชุดสว่างวาบขึ้นมา สิ่งที่ชอบเป็นพิเศษคือความแตกต่างระหว่างการแต่งกายของตัวละครชายกับตัวละครหญิงในเรื่อง 'รามเกียรติ์' เมื่อมองใกล้ ๆ จะเห็นว่าการวางเครื่องประดับและโทนสีสื่อความเป็นเจ้าชาย ราชา หรือนางได้ชัดเจน
เมคอัพของตัวละครอย่างพระรามจะเน้นความเรียบร้อย ลายเส้นคิ้วสุภาพ และสีปากอ่อน ๆ เพื่อให้ภาพรวมออกมานิ่งสง่า ขณะที่นางสีดาจะมีการแต่งหน้าอ่อนหวานกว่า มีการทำผมเป็นมวยสูง ติดเครื่องประดับเล็ก ๆ ที่สะท้อนความอ่อนช้อย เครื่องแต่งกายของนางมักใช้ผ้าลายละเอียดและผ้าคล้องไหล่แบบนุ่มนวล การเลือกผ้าและเครื่องทองไม่ใช่แค่ความงาม แต่ยังช่วยบอกเล่าบทบาท เช่น ความเป็นราชา ความเป็นนางผู้ประเสริฐ
ในมุมของฉัน การแต่งกายและเมคอัพประสานกันจนกลายเป็นภาษาไม่พูด กล่าวคือ ผู้ชมไม่ต้องฟังบทพูดมาก แต่ก็รับรู้สถานะและอารมณ์ของตัวละครได้ทันที และนั่นแหละคือเสน่ห์ของโขนที่ทำให้ฉันติดตามมานาน

งานทำหน้ากากและชฎาเป็นงานช่างที่ละเอียดอ่อนและมีกระบวนการแบบดั้งเดิม จากที่ได้คุยกับคนทำงานเบื้องหลัง พบว่าชิ้นส่วนหลายอย่างถูกขึ้นรูปและลงสีด้วยมือ ใช้การเคลือบเงา ปะทอง และวาดลายทีละเส้นเพื่อให้รับกับแสงบนเวที
การเลือกสีและลวดลายมักมีความหมายเชิงสัญลักษณ์ ยักษ์ที่มีพละกำลังมักใช้สีและลายที่หนักแน่น ในขณะที่เทพหรือพระใช้สีอ่อนเงางาม ช่างมักจะทดลองผสมเนื้อสีเพื่อให้ดูสวยจากระยะไกลและทนต่อการแสดงซ้ำ ๆ ฉันได้เห็นการติดตาแก้วเล็ก ๆ บนหน้ากากของทศกัณฑ์ที่ช่วยให้แววตาดูมีชีวิต แม้จะเป็นรายละเอียดเล็ก ๆ แต่มีผลต่อการรับรู้ของผู้ชมอย่างมาก
สุดท้าย การเตรียมตัวก่อนขึ้นเวทีเป็นพิธีเล็ก ๆ อย่างหนึ่ง มีทั้งการแต่งหน้า การตั้งเครื่องทรง และการทบทวนท่า ฉันคิดว่าความพิถีพิถันเหล่านี้ไม่เพียงแต่ทำให้โขนงดงาม แต่ยังคงไว้ซึ่งงานฝีมือที่ส่งต่อกันมาหลายชั่วอายุคน

กลิ่นผ้าไหมและฝุ่นแป้งบนเวทีโขนพาให้จินตนาการไหลไปถึงโลกในวรรณคดีทันที ระหว่างชมการซ้อมมักจะเห็นรายละเอียดเล็ก ๆ น้อย ๆ ที่บอกเล่าประวัติศาสตร์และวิธีคิดของช่างเครื่องแต่งกายได้ชัดเจนกว่าแค่ภาพลักษณ์บนเวที

เครื่องแต่งกายของโขนใน 'รามเกียรติ์' จะเน้นผ้าไหมปักทอง สไบยาว เข็มขัดทองเครื่องประดับหนัก ชฎาสูงที่เรียกว่า 'ชฎา' เป็นจุดเด่นสุด ทุกชิ้นมีการปักเลื่อมและลวดลายที่บอกสถานะตัวละครได้ทันที นักรบหรือพระมีสีและลายที่เรียบขึ้น ขณะที่ยักษ์หรือทศกัณฑ์จะใส่ผ้าลายหนา สีเข้ม และชฎาที่ใหญ่หนากว่า

การแต่งหน้ากับหน้ากากก็เป็นศิลปะอีกแขนง หน้ากากของตัวละครอย่างหนุมานจะทำให้การเคลื่อนไหวของหน้าดูเด่นด้วยจมูกยาวหรือคิ้วหนา ส่วนตัวละครที่ไม่ได้ใส่หน้ากากจะได้รับการแต่งหน้าเน้นเส้นคมของคิ้ว ตา และแก้มให้เห็นได้จากระยะไกล แป้งที่ใช้ทำให้ผิวเวทีไม่สะท้อนจนเกินไป และเมคอัพจะถูกปรับให้เข้ากับแสง ฉันชอบดูช่างแต่งหน้าทำเส้นคิ้วทีละเส้นแล้วเห็นทุกอย่างรวมกันเป็นบุคลิกของตัวละคร ความหนักเบาของเครื่องทรงทำให้ท่ารำต้องปรับไปด้วย ทำให้เวทีโขนไม่ใช่แค่การสวมบท แต่เป็นการสวมประวัติศาสตร์ที่เคลื่อนไหวได้จริง