โดจิน Blue Archive เวอร์ชันภาษาไทยมีลิขสิทธิ์ถูกกฎหมายหรือไม่?

เอาจริงๆเราไม่ได้อยากเป็นคนเน้นกฎหมายตลอดเวลาแต่เรื่องนี้ส่งผลจริงจังต่อชุมชนแฟนพันธุ์แท้

สำหรับมุมมองที่ค่อนข้างตรงไปตรงมา ถ้ามีเอกสารหรือสัญญาการแปลจากเจ้าของผลงาน นั่นคือเวอร์ชันที่ถูกต้องตามกฎหมาย แต่ถ้าเป็นแฟนทรานส์ที่แปลแล้วแจกฟรีในกลุ่มหรือเว็บบิท โดยทั่วไปก็ยังเป็นการทำงานอนุพันธ์โดยไม่ได้รับอนุญาต แม้หลายครั้งผู้ถือสิทธิจะไม่ไล่จับทันที แต่นั่นไม่เท่ากับว่าเป็นถูกกฎหมาย

ลองคิดเปรียบเทียบกับเกมมือถือชื่อดังอย่าง 'Genshin Impact' ที่มีการแปลและปล่อยอย่างเป็นทางการให้หลายภาษา เหตุการณ์นี้ชัดเจนว่าเจ้าของสิทธิควบคุมการเผยแพร่และแปลอย่างเคร่งครัด งานแฟนเมดที่คล้ายกันแต่ไม่มีใบอนุญาตอาจถูกถอดหรือโดนบล็อกได้เมื่อเจ้าของลิขสิทธิ์ตัดสินใจดำเนินการ และสำหรับคอนเทนต์ที่มีเนื้อหา 18+ อย่างโดจินก็ยิ่งควรระวัง เพราะประเด็นทางกฎหมายและสังคมอาจซับซ้อนกว่าเรื่องแฟนอาร์ตธรรมดา

มุมมองของเราคือให้พิจารณาทั้งความเคารพต่อผู้สร้างและผลกระทบต่อชุมชน ถ้าอยากสนับสนุนจริงๆ หาเวอร์ชันที่ได้รับอนุญาตหรือซัพพอร์ตของแท้จะปลอดภัยกว่า

ขอตั้งเรื่องไว้ชัดๆก่อนว่าเรื่องนี้มีความซับซ้อนกว่าที่คนทั่วไปคิดและไม่ได้มีคำตอบเดียวชัดเจนเสมอไป

ผมมองว่าโดยหลักการแล้วงานแปลไทยของโดจินที่อ้างอิงจากเกมอย่าง 'blue archive' จะต้องมีการอนุญาตจากเจ้าของลิขสิทธิ์ก่อนถึงจะถือว่าถูกกฎหมาย การแปลคือการสร้างผลงานอนุพันธ์ ซึ่งสิทธิในการคัดลอก แปล และเผยแพร่ยังคงเป็นของผู้ถือสิทธิ (ค่ายพัฒนา/ผู้จัดจำหน่าย) ดังนั้นถ้ามีคนเอาโดจินภาษาเกาหลีหรือภาษาญี่ปุ่นมาแปลเป็นไทยแล้วโพสต์แจกหรือขายโดยไม่ได้รับอนุญาต ก็มีโอกาสเข้าข่ายละเมิดลิขสิทธิ์ได้

ในทางปฏิบัติ วัฒนธรรมโดจินในญี่ปุ่นเองมีความทนทานและผู้สร้างมักปล่อยให้แฟนๆ ทำงานอนุพันธ์แบบไม่เป็นทางการบ่อยครั้ง เช่นกรณีของ 'Touhou Project' ที่ผู้กองทุนหลายรายยอมรับผลงานแฟน แต่สิ่งที่ได้จากการยอมรับไม่ได้แปลว่าเป็นการให้สิทธิแบบเป็นลายลักษณ์อักษรหรือให้สิทธิ์แปลเป็นภาษาอื่นอย่างเสรี ดังนั้นถ้าเห็นข้อความว่าเป็น "เวอร์ชันภาษาไทย" แล้วไม่มีประกาศจากผู้ถือสิทธิหรือผู้จัดจำหน่ายรายทางการ ก็มีโอกาสสูงที่จะเป็นงานที่ไม่ได้รับอนุญาต

สรุปสั้นๆคือผมชอบสนับสนุนผลงานอย่างเป็นทางการ เพราะนอกจากได้คุณภาพในการแปลที่ดีกว่าแล้ว ยังเป็นการสนับสนุนทีมงานต้นฉบับ แต่ถาใครเจอเวอร์ชันไทยของโดจิน 'Blue Archive' แล้วอยากรู้ว่าเป็นทางการจริงหรือไม่ ให้มองหาการประกาศจากผู้ถือสิทธิหรือร้านค้าที่ได้รับอนุญาตเป็นหลัก เพราะรายละเอียดเล็กๆ น้อยๆ มักเป็นตัวตัดสินความถูกต้องทางกฎหมายได้

ทางกฎหมายแล้วผมคิดว่าประเด็นหลักคือตัวสิทธิของเจ้าของผลงาน—การแปลและแจกจ่ายงานนั้นเป็นสิทธิที่เจ้าของสามารถควบคุมได้

ถ้าพูดแบบเป็นกรณี กฎหมายลิขสิทธิ์ของไทยให้สิทธิ์ในการแปลและจำหน่ายไว้กับเจ้าของผลงาน การแปลโดจินที่อ้างอิงจาก 'Blue Archive' โดยไม่มีใบอนุญาตจึงมีความเสี่ยงจะเข้าข่ายละเมิด แม้ว่าบางบริษัทจะมีท่าทีผ่อนปรนกับงานแฟนเมดในบางกรณี แต่การไม่ถูกดำเนินคดีไม่ได้แปลว่าการกระทำนั้นถูกกฎหมายโดยอัตโนมัติ

ยกตัวอย่างผู้จัดจำหน่ายงานลิขสิทธิ์แบบคลาสสิกเช่น 'Sailor Moon' ที่มีการแปลอย่างเป็นทางการในหลายประเทศ—ความเป็นทางการนั้นมาจากสัญญาและการมอบสิทธิ์ที่ชัดเจน ต่างจากแฟนทรานส์ที่ไม่มีการมอบสิทธิ์ใดๆ การคาดหวังว่าชุมชนจะรักษาความสมดุลระหว่างการสร้างและเคารพสิทธิ์ต้นฉบับเป็นเรื่องสำคัญ และสำหรับผมแล้ว ความชัดเจนของสิทธิ์คือสิ่งที่ทำให้ทั้งผู้สร้างและแฟนๆ อยู่ร่วมกันได้อย่างยั่งยืน