Sa patuloy na pagsulong at paglaki ng bayan ng San Lorenzo, hindi kataka-takang lumitaw ang mga taong maghahari-harian at hahawak ng renda ng kapangyarihan.
Sinu-sino ba ang mga ito?
Si Don Lorenzo, masasabing pinakamayaman sa San Lorenzo. Kanya ang pinakamalawak na lupain. Siya ang takbuhan ng mga taong nagigipit. May mababang-loob at hindi mahilig sa kapangyarihan. Siya ay iginagalang at hindi naman kinatatakutan. Sa kabila nito, siya ay hindi kabilang sa makapangyarihan ng San Lorenzo.
Si Gobernador Gregorio ay mayaman din. Nagkukusa nang sumasalubong sa kanya ang mga may utang at sila ay nagreregalo ng kung anu-ano sa hangad na magpalakas kay Goberanador Gregorio. Pinakamasarap na prutas ang inihahandog sa kanya. Kapag may nagustuhan si Gobernador Gregorio kahit ang magilas na kabayo, siya ay hindi nagdadalawang salita, tiyak na maipagkakaloob sa kanya. Sa kabila ng lahat, kung siya'y nakatalikod, siya ay pinagtatawanan at kung tawagin ay Sakristan Gregorio. Hindi rin siya kabilang sa makapangyarihan sa San Lorenzo.
Ang gobernadorsilyo o kapitan, magandang pakinggan ang posisyong ito. Ngunit halos ay walang katumbas na puwersa ang taguring ito. Ang kapitan, sa halip na mag-utos, kadalasa'y siyang nauutusan. Hindi siya nagagalit sa sinuman pero madalas siyanf kinagagalitan. Hindi rin naman siya binibigyan ng kapangyarihang makapagpasya ng mga nakatataas sa kanya. Obligasyon niyang sundin ang lahat ng utos ng Alkalde Mayor at gawin ang lahat ng ipinagagawa sa kanya. Sa ganitong mga kadahilanan, imposibleng maging isa siya sa makapangyarihan sa San Lorenzo.
Dalawa ang tanging maituturing na makapangyarihan sa San Lorenzo.
Isa rito si Padre Pedro, ang kasalukuyang kura. Siya ay isang Franciscano, tahimik at walang kibo. Payat, palaisip at kahit bata pa ay masasakitin na. Masigasig siya sa pagtupad sa kanyang tungkulin. Maingat sa kanyang mga kilos dahil ayaw niyang mabatikan ang malinis niyang pangalan. Iba-ibang siya kay Padre Ignacio, kapag may nagkakasala sa kanyang nasasakupan, madalas multa ang parusa. Samantalang kay Padre Ignacio, binibilangan ng palo ng tungkod o suntok. Mahinay siyang magpasiya samantalang si Padre Ignacio ay mapusok. Madalas ay nag-aayuno at hindi kumakain si Padre Pedro kaya payat at putlain siya. Sa kabilang dako naman magana at mahilig sa mga masasarap na pagkain si Padre Ignacio.
Ang isa pang makapangyarihan ay si Don Vito. Sinasabing may sariling kamalasan at ito'y pag-aasawa. Isang may edad na Pilipina ang kanyang asawa, kilala sa pangalang Doña Evelyn. Ayon kay Don Vito, ang pakikisama sa kanyang misis ay isang impyerno. Mas malimit ang mga araw ng pag-aaway ng mag-asawang ito kaysa mga araw ng pagkakasundo.
Karaniwan lang sa kanila ang bugbugan. Madalas ay naghahambalusan sila at naghahagaran sa kalye.
Dahil siguro sa kabiguan sa pag-aasawa, maraming ibang bagay ang napagbabalingan ni Don Vito. Madalas siyang nag-iinom o kaya'y inuutusan ang kanyang mga nasasakupang guwardiya sibil na magsanay sa gitna ng nagababagang araw samatalang siya'y nasa lilim.
Ang madalas niyang pagbuntunan ng galit ay ang kurang si Padre Pedro. At nasisiyahan siyang siraan ang kura sa kapwa Kastila.
"Pupunta ba kayo sa kumbento ng kurang mukhang patay na langaw? Mag-iingat kayo. Lalo na kung paiinumin kayo ng tsokolate. Pero hindi ko naman tiyak kung hahainan kayo ng tsokolate."
"Bakit po?" itatanong ng kausap.
"Kung bibigyan nga kayo ng tsokolate, makiramdam kayo. Pag tinawag ng kura ang kanyang utusan at sinabi: 'Hoy, magtimpla ka ng isang tasang tsokolate, e.' Pag ganito ang narinig ninyo, huwag kayong matakot at huwag aalis. Pero pag ganito ang utos: 'Hoy, magtimpla ka ng isang tsokolate, a' Kaagad ay umalis na kayo."
"Bakit Don Vito? Nanlalason ba ang kura?"
"Hindi naman ganoon"
"E, bakit po?"
Nagpaliwanag si Don Vito, "Pag sinabing tsokolate, e...... ibig sabihin ay malapot, pag sinabing tsokolate, a...... ibig sabihin malabnaw!"
Nakaisip naman ng ganti ang kura. Oras na makita niyang nasa loob na ng simbahan si Don Vito, uutusan ang mga sakristan na isarado ang pinto, aakyatnna ang pari sa pulpito at magsesermon ng napakahaba, halos antukin na pati ang mga santo.
Paglabas ng simbahan, magmumura si Don Vito at ang kura, akala mo ay kay sarao ng kanilang pagmamahalan. Nagkakamay sila, nagbabatian at tila gusto pang magyakap sa pananabik sa isa't isa.
Silang dalawa mapagkunwari ang mga makapangyarihan ng San Lorenzo.
-kapangyarihan mong taglay huwag mong paglaruan.
Tuwing unang araw ng Nobyembre, ipinagdiriwang ng sambayanang Pilipino ang Araw ng mga Patay o Todo Los Santos sa Espanyol. Ang kaugaliang paggalang at pagalala sa mga yumao ay atin nang nakagisnan.Sa gawing kanluran ng bayan ng San Lorenzo matatagpuan ang sementeryo. Ito ay nababakuran ng bato at kawayan. Ang landas patungo rito ay maalikabok kung tag-araw at matubig kung tag-ulan. Malaki ang loob ng sementeryo na may panandang isang malaking krus na kahoy na makikita sa pinakagitna ng libingan. Nakasulat ang hindi na halos mabasang INRI sa isang yerong niyupi ng bagyo sa pinakatuktok ng krus.Ang loob ng libingan ay nagsisilbing galaan ng mga alagang hayop tulad ng manok, bibe, baboy o kalabawa. Pero nang araw na iyon ang mga galang hayop ay binulabog ng dalawang lalaki. Ang isa sa mga lalaki ay hindi mapalagay. Tumatagaktak ang kanyang pawis, walang tigil ang paghithit sa kangang sigarilyo habang dura nang dura. Binabantayan niya ang kanyang kasama na k
Huminto ang isang karwahe sa tapat ng libingan, bumaba si Francisco kasama ang kanyang utusan. Lumakas sila patungi sa loob ng libingan. "Nagkasakit po ako, hindi ko masyadong nagpapasyalan ang libing. Ang sabi po ni Gobernador Gregorio, ipagpapagawa niya ng isang nitso. Pero bago ako nagkasakit, natamnan ko ang libing ng mga bulaklaking halaman. Nilagyan ko rin ng krus na ako mismo ang gumawa." Hindi sumagot si Francisco sa mga sinabi ng utusan. Muling nagsalita ang utusan, "Naroon po ang krus sa dakong iyon," may itinuturong sulok ang utusan. Maingat sa paglalakad si Francisco at ang utusan, iningatan at iniiwasan na matapakan ang mga puntod. Hinahanap nila ang puntod ng mga magulang ni Francisco. Natanaw nila ang sepulturero bilang pagbibigay galang. "Saan po, ginoong sepulturero, ang libing na may isang krus doon?" "Isang krus po bang malaki?" tanong ng bantay ng libingan. "Opo, malaki nga po," parang nabuhayan ng loob an
Si Don Julio ay kinikilalang siyang pinakamatalino sa San Lorenzo. Siya ay dating mag-aaral ng pilosopiya. Pero, hindi siya nakatapos. Pinahinto siya sa pag-aaral ng kanyang ina hindi sa dahilang wala silang gagastusin. Sa katunayan ay mayaman amg kanyang ina. Ang kayamanang iyon ang isang dahilan ng kanyang angking katalinuhan.Dahil nga matalino, pinangambahan ng kanyang ina ang anak ay makalimot sa Diyos. Kaya isang araw sinabi ng ina sa anak, "Mamili ka anak, magpapari ka o hihinto ka sa pag-aaral sa Kolehiyo de San Jose?" Mas pinili ng anak ang tumigil sa pag-aaral.Hindi nagtagal, ang lalaki ay nag-asawa. Pero, malas yata sa pag-aasawa dahil pagkaraan ng isang taon, siya ay nabalo.Kailangan niyang maglibang upang makalimot sa kanyang pangungulila. Nahilig siya sa pagbabasa ng aklat hanggang napabayaan niya ang kanyang kayamanan at unti-unting naghirap.Nang hapong iyon ay nagbabadya ang pagkakaroon ng masamang panahon. May m
Patuloy ang pagsungit ng panahon, bubuhos ang malakas na ulan at sinasabayan ng matinding kulog at kidlat. Sa kabila nito, patuloy ang tunog ng batingaw, parang dumaraing ang tunog ng kampanaryo. Ang dalawang batang nakasalubong ni Don Julio ay nasa ikalawang palapag ng kampanaryo. Magkatabing nakaupo at kapwa hawak ang lubid na ang dulo ay nakatali sa batingaw na nasa ikatlong palapag. Gulanit ang kanilang damit, larawan ng karalitaan. Ang matanda ay si Manuel at ang nakababata ay si Miguel. "Batakin mo ang lubid mo, Miguel," utos ni Manuel. "Natatakot ako kuya. Kung nasa bahay tayo hindi ako matatakot," sinabi ni Miguel. "Sa atin, hindi ako mapagbibintangang magnanakaw. Hindi papayag ang nanay, kung malalamang ako'y pinalo nila!" Dugtong pa ni Miguel, "Sana magkasakit ako para maalagaan ako ng nanay at hindi na makabalik sa kumbento at hindi nila ako mapalo, sana pati ikaw kuya, sabay na tayong magkasakit." "Wag, Mi
Madilim ang gabi. Himbing na himbing na at di masalimuot nang natutulog ang mga mag-anak na nag-ukol ng paggunita sa kanilang mga yumao. Ang ina nina Manuel at Miguel ay naninirahan sa labas ng bayan na may isang oras lakarin. Ang asawa ni Catalina na si Frederick ay isang lalaking walang puso at gahaman. Wala itonh inatupag kundi amg kanyang bisyo at pagsasabaong. Si Catalina naman ay nagmamalasakit buhayin ang kanilang mga anak. Bihira lang kung ito'y umuwi at kung magkita man ang mag-asawa lalong sakit ng kalooban ang dinaranas ni Catalina. Nang may maitustos sa masamang bisyo ng asawa, ibinenta nito ang kaunting alahas. Nang si Catalina ay wala nang maibigay siya ay pinagbuhatan na nito ng kamay. Dala ng malaking pagmamahal ay kahinaan ng loob, walang nagawa si Catalina kundi umiyak ay magtiis. Para sa kanya, ang lalaking ito ay ang kanyang Diyos at ang kanyang mga anak ay ang kanyang mga anghel. Lalo namang naghari-harian ang lalaki nang kanyang matalos ang malaki
Narating ni Manuel ang kanilang dampa. Laking gulat ni Catalina nang makita ang anak. May sugat sa noo si Manuel at hindi kasama si Miguel."Nasaan ang kapatid mo?" tanong ni Catalina."Naiwan po sa kumbento si Miguel," sagot ni Manuel."Naiwan? Bakit? Buhay ba siya? Buhay ba si Miguel?" ulit-ulit na tanong ni Catalina. Tumango lang si Manuel."Bakit ka may sugat sa ulo? Nahulog kaba?" Niyakap at hinagkan-hagkan ni Catalina si Manuel.Nagpaliwang si Manuel. "Kinuha ng sakristan mayor si Miguel. Sinabihan ako na hindi ako puwedeng umuwi kundi alas-diyes ng gabi. Dahil natatakot akong masyadong gabihin, tumakas ako sa kampanaryo sa pamamagitan ng lubid. Sinigawan ako ng guwardiya sibil ngunit hindi ako lunapit sa halip tumakbo ako upang makatakas. Binaril ako at nadaplisan sa noo.""Diyos ko," naibulong ni Catalina padasal, "Salamat at iniligtas ninyo ang anak ko."Kumuha siya ng tubig, suka at basahan upang maga
Tatlo ang misang karaniwang iniaalay sa mga kaluluwa ng mga yumao. Mag-iikapito ng umaga nang si Padre Pedro ay makatapos ng kanyanv huling misa. Kapansin-pansin ang kanyang pananamlay."Ang kura ay maysakit," ang puna ng mga manang. "Siya'y walang sigla di-tulad ng dati."Naghubad siya ng kanyang damit pangmisa nang walang imik. Lumabas ng sakristiya at saka umakyat sa kumbento. Naraan niya bago umakyat ng kumbento ang pito o walang babae at isang lalaki na nangakupo sa bangko. Ang mga manang at manong na ito ay naghihintay sa kanya para humalik ngunit hindi niya pinansin.May mahalagang sadya ang mga taong naghihintay na ito sa kanya. Gusto nilang ipaalam kay Padre Pedro kung sino ang nais nilang magsermon sa araw ng kapistahan ng San Lorenzo. Tatlo ang pinagpipilian nila: Sina Padre Ignacio, Padre Victor o si Padre Pedro.Nagpaparamihan sila ng mga nakamit na indulgencia. Nagpapaligsahan kung sino ang may mabisang paraan para makamit ito. Para sa
Si Francisco at ang guro ay nasa ibabaw ng isang talampas sa lawa nang sila ay magkita at mapag-usapan ang mga problema ng isang guro sa bayan ng San Lorenzo."Diyan po sa lawang iyan itinapon ang bangkay ng inyong ama na inanod ng tubig sa lakas ng ulan! Kami ni Tenyente Angeles ay dinala rito ng sepulturero.""Marami pong salamat," kinamayan ni Francisco ang guro."Wala po kayong dapat ipasalamat sa akin," sabi ng guro. "Ang nagawa ko lamang po ay makipaglibing samantalang napakalaki ng utang na loob ko sa inyonv ama," dugtong pa ng guro."Napakabait po ng inyong ama, napakalaki ng naitulong niya para sa ikasusulong ng edukasyon. Bukod sa mga gamit sa paaralan, binibigyan pa niya ng pera ang mahihirap na mag-aaral.Nag-alis ng sambalilo si Francisco, bahagyang tumingala sa pormang nagdarasal. "Sabi po ninyo tumutulong ang aking ama sa mga mag aaral ngayon po paano na ang mga bata?""Ginagawa po ng mga bata ang kanilang ma