Ano Ang Mga Karaniwang Setting Sa Mga Nobela Ni Liwayway Arceo?

May pagka-malikot ang aking isipan kapag iniisip ko ang mga pader at bakuran na paulit-ulit na tinatahak ni Liwayway Arceo sa kanyang mga nobela. Madalas, ang sentro ng kanyang mga kuwento ay ang tahanan — hindi lang bilang pisikal na espasyo kundi bilang tindig at salamin ng mga relasyong pamilyar: kusina, sala, maliit na hardin, at ang puwet ng sopa na pinag-uusapan ang mga lihim ng mga magulang at anak. Sa bahay umiikot ang moralidad, kahinaan, at mga desisyong nakakabit sa tradisyon at modernisasyon; ramdam mo ang alinsangan ng sambahayan, ang amoy ng sabaw, at ang tahimik na pag-iglas ng mga puso.

Bukod sa loob ng bahay, madalas ding tumambay ang kanyang imahinasyon sa mga baryo at maliliit na bayan kung saan ang komunidad ay buhay — simbahan, palengke, at eskinita na may mga tindahan na tila may sariling kuwento. Minsan, gumagalaw ang kwento patungo sa lunsod: lumalabas ang masalimuot na mukha ng Manila, lalo na sa mga nobelang nagpapakita ng hindi pagkakapantay-pantay, urbanisasyon, at mga kanal o ilog na nagiging simbolo ng polusyon at kalungkutan. Halimbawa, sa 'Canal de la Reina' ramdam mo agad ang kontrast ng may-ari at manggagawa, at kung paano nagiging espasyo ang lungsod para sa komentaryong panlipunan.

Hindi mawawala sa mga akda niya ang malinaw na pagtukoy ng panahon at siklo ng buhay — kapistahan, tag-ulan, anihan — na nagbibigay ritmo sa naratibo. Sa huli, ang mga setting ni Liwayway Arceo ay malalim na nakaukit sa pang-araw-araw: mga pader na may lumang wallpaper, alikabok sa silya, at mga alon ng tsismis na dumadaloy kasabay ng oras. Palagi kong nararamdaman na buhay ang mga lugar na iyon, at hindi basta backdrop kundi karibal at kaalyado ng mga tauhan.

Madaling makita ang esensya: ang mga setting sa mga nobela ni Liwayway Arceo ay nakapokus sa mga tahanan at komunidad, at palaging naglalarawan ng personal na buhay na naka-tie sa mas malawak na lipunan. Ako mismo, kapag naglalakad sa lumang kalye o pumasok sa isang bahay na may bakuran, naiisip ko agad ang mga eksenang maaari niyang likhain — mga bintanang nagbubulong ng alaala, hagdanang may mantsang tinta, at mga mesa kung saan nauuwi ang mahahalagang pag-uusap.

Mahalaga rin ang panahon at ritwal: pista, misa, tag-ulan — nagbibigay ito ng ritmo sa naratibo at naglalagay ng tauhan sa kontekstong sosyal at moral. Sa pagkuha ng ganoong uri ng setting, nagagawa niyang palabasin ang maliliit na detalye ng kultura at halaga na madalas hindi napapansin pero nagtatak sa ating pagkakakilanlan. Para sa akin, iyon ang nagiging buhay sa kanyang mga akda — ang pook ay hindi simpleng lokasyon, kundi kaluluwa ng kuwento.

Habang binabasa ko ang kanyang mga nobela, agad kong napapansin na ang kapaligiran ay madalas isang karakter din. Hindi lang lugar ang inilalarawan ni Liwayway Arceo; binibigyan niya ito ng personalidad — ang baryo ay mapagmatyag, ang lunsod ay matalim at malupit, ang bahay naman ay puno ng mga hindi nabibigkas na pangako at pagkukulang. Sa maraming pagkakataon, ang mga kwento niya ay nakaukit sa panahon ng paglipat mula sa tradisyonal tungo sa modernong Pilipinas, kaya makikita mo ang mga lumang bahay na humahamon sa bagong gusali, at ang mga pamilyang natutunaw sa pagitan ng dalawa.

Mas gusto ko ang kanyang mga detalyadong paglalarawan ng espasyong panlipunan: eskinita, palengke, simbahan, at kusina — lahat ay may simbolikong gampanin. Minsan, ginagamit niya ang mga lugar na ito para ipakita ang tensyon sa pagitan ng lalaki at babae, ng magulang at anak, at ng mayaman at mahirap. Ang resulta ay isang masalimuot ngunit madaling lapitan na mundo kung saan ang setting ay hindi lamang background kundi nagbibigay ng tono, himig, at dahilan sa bawat kilos ng tauhan. Nabibighani ako sa kung paano niya pinapakinggan ang kapitbahay, pinapasa ang amoy ng kanin, at pinapayagan ang ulan na magdikta ng takbo ng emosyon.