Ano Ang Mga Tema Ng Identidad Sa Mga Pelikula?

Tuwing binubuksan ko ang lumang kuwaderno ng lola ko, parang naglalaro ang panahon sa mukha ko—may mga salita roon na hindi na uso pero buhay pa rin sa amoy at ritmo ng pamilya namin. Ang wika ang unang sinapian ng ating pagkakakilanlan: mula sa mga tawag ng ama at ina hanggang sa mga birong nauunawaan lang ng magkakapatid, doon nabubuo ang isang panimulang hugis ng sarili. Sa mga lokal na kwento at panitikan, nakikita ko kung paano naisasalamin ang mga pinagdadaanan ng isang komunidad—mga salita para sa sakuna, pag-ibig, kahihiyan, pag-asa—lahat ay nagsasalaysay ng kung sino kami at bakit kami umiindak sa ganitong paraan. Higit pa rito, ang pagbabasa ng mga nobela at tula—mga paborito kong muling-basa like ‘Florante at Laura’ o mga modernong koleksyon ng mga kabataan—ay nagbubukas ng mga iba’t ibang boses na makakatulong sa akin mag-ayos ng sarili kong boses. Nakita ko rin ang kapangyarihan ng code-switching sa mga usapan sa kanto at social media; hindi ito kahinaan kundi malikhaing tugon sa magkakaibang mundong kinabibilangan natin. Sa simpleng halimbawa: kapag nagsasalita ako ng wikang Filipino na may halong Batangas o Bisaya, nagiging mas malapit ang mga tao, nagkakaroon ng instant na koneksyon—iyon ang identity scaffolding na binubuo ng wika at panitikan. Sa huli, hindi lamang natin binibigkas ang mga salita—binubuo natin ang ating sarili sa bawat linya at taludtod, at iyon ang nagbibigay sa akin ng malalim na aliw at direksyon.

Kuwento sa ilaw ng parol: tuwing gabi sa probinsiya, parang may palihim na sinehan sa likod ng bawat kubo — mga alamat ang palabas. Nang una akong nakinig sa 'Ibong Adarna' at sa 'Alamat ng Pinya' mula sa lola ko, hindi lang ito mga nakakaaliw na pantasya; naging paraan nila para ilahad ang mga panuntunan at hangganan ng komunidad. Ang alamat ay parang mapa na may emosyon: tinuro nito kung saan dapat igalang ang bundok, bakit may pag-iingat sa ilog, at anong mga asal ang pinahahalagahan. Sa bawat pag-uulit, nagiging mas malinaw sa akin na ang mga pangalan ng lugar, ritwal, at kahit ang mga tanging salita ay mga palatandaan ng pagkakakilanlan namin. Minsan, hindi linear ang impluwensya nila — hindi laging 'noong una... pagkatapos... ngayon.' Halimbawa, makikita mo ang isang alamat na ginawang piyesta: may sayawan, may misyong relihiyoso, at may paligsahan ng kuwentuhan. Sa pagdiriwang na iyon, nagtatagpo ang mga lola, kabataan, at mga bagong dating; ang alamat ang nagiging tulay na nag-uugnay sa iba't ibang henerasyon. Nakita ko rin kung paanong ang lokal na turo mula sa alamat ay nagiging batayan ng malikhaing reinterpretasyon: may mga komiks at indie films na kumukuha ng motif mula sa 'Maria Makiling' at binibigyan ng bagong mukha para sa kabataan, pero nananatili ang esensya — ang halaga ng respeto sa kalikasan at pagkakaisa. Hindi perpekto ang alamat; pwede silang ma-misinterpret o gamitin para sa komersiyo. Pero personal, naniniwala ako na mahalaga sila dahil nagbibigay sila ng historical depth at emosyonal na sanggunian na hindi madaling mapalitan ng mga generic na kwento. Sa paglalakad ko sa lumang daan, nakikilala ko ang lugar hindi lang dahil sa tanawin kundi dahil sa mga kwento na bumabalot dito. At kapag may bagong kaibigan mula sa ibang rehiyon, palaging napapansin ko kung paano nag-iiba ang tingin nila kapag nalaman ang alamat ng lugar — para bang may lihim na ipinapamana sa atin ang ating mga ninuno. Sa huli, ang mga alamat ang nagpapaalala na ang identidad ay hindi lamang nakasulat sa mapa kundi nakatala rin sa bibig at puso ng mga tao.

Nakakatuwang isipin na ang tanong na 'Sino ako?' ay hindi lang sentimental—ito rin ay popular na tema sa siyensya at literatura. Sa mas akademikong dako, mahuhugot ko agad ang mga titulo tulad ng 'Being No One' ni Thomas Metzinger at 'Consciousness Explained' ni Daniel Dennett: may bigat sila sa pilosopiya ng isip at talagang magpapalalim ng pananaw mo kung paano nabubuo ang 'self' mula sa proseso ng utak. Para naman sa neurobiological na pananaw, gustung-gusto ko ang 'Self Comes to Mind' at 'The Feeling of What Happens' ni Antonio Damasio; malinaw at puno ng kaso ng pag-aaral na nagpapakita kung paano naka-ugat ang damdamin sa ating kamalayan. Hindi mawawala ang mas madaling basahin na mga aklat na naglalarawan ng ideya nang may metapora—tulad ng 'I Am a Strange Loop' ni Douglas Hofstadter at 'The Self Illusion' ni Bruce Hood—na swak kapag nagsisimula ka pa lang magtanong tungkol sa identity. At kung gusto mo ng pampalakas ng imahinasyon, maraming nobela at sci-fi ang humahaplos sa temang ito: 'Never Let Me Go' ni Kazuo Ishiguro, 'Do Androids Dream of Electric Sheep?' ni Philip K. Dick, at kahit ang surreal na 'Kafka on the Shore' ni Haruki Murakami. Kung ako ang tatanungin sa unang babasahin, sisimulan ko sa mas accessible na aklat para ma-build ang intuition, at saka papunta sa mga mas technical na gawa. Sa huli, ang kombinasyon ng pilosopiya, neuroscience, at fiction ang nagbigay sa akin ng pinakamalalim na pang-unawa sa kung bakit nanghuhulog sa atin ang konsepto ng 'ako'.

Isipin mo na lang, sa bawat pagkakataon na tumitingin ako sa mga sulat baybayin, parang bumabalik ako sa mga ugat ng ating kultura. Ang kahulugan ng baybayin ay lampas sa mga simpleng simbolo; ito ay isang simbolo ng ating pagkakakilanlan at kasaysayan. Ang mga nakasulat na karakter na ito ay parte ng ating lahi, at ang pagbabalik at pag-aaral sa mga ito ay nagbibigay-diin sa ating koneksyon sa nakaraan. Sa kabila ng mga pagbabagong dulot ng modernisasyon at globalisasyon, mahalaga na maipagpatuloy natin ang kaalaman sa baybayin dahil nagbibigay ito ng pambansang pagkakaisa. Sa mga kabataan ngayon, ang pag-aaral ng baybayin ay nagbibigay ng mas malalim na pag-unawa sa kanilang mga ugat at nagiging daan upang hikayatin silang ipagtanggol ang kanilang kultura. Ang pag-aaral at paggamit ng baybayin ay hindi lamang simpleng aktibidad; ito ay isang anyo ng pagsalungat sa mga mekanismo ng kolonisasyon na nagdulot ng pagkawala ng ating orihinal na pagkakakilanlan. Kaya’t sa mga simpleng bagay tulad ng pagsusulat ng ating mga pangalan o pagbibigay ng mga mensahe sa baybayin, nahahawakan natin ang ating kasaysayan at sinasabi sa mundo na tayo ay nandito at may kanya-kanyang kwento. Mahalaga ito, lalo na sa mga panahon ngayon, na puno ng mga pangyayaring nagbibigay-diin sa ating pagkatao. Sa bawat letras na ating isinusulat, tila sinasabi natin na ang ating tradisyon ay buhay pa. Ang ating identidad ay nakaangkla sa ating pagkaunawa sa ating pinagmulan, at ang baybayin ay isang mahalagang bahagi ng kwentong ito. Sa huli, ang kahalagahan ng baybayin sa ating identidad ay hindi nalimutan; ito ay isang paglalakbay na puno ng kulay at pag-asa para sa hinaharap na may paggalang sa ating mga pinagmulan.

Sa tabi ng lumang bandila sa sala namin, lagi akong napapakinggan na inuudyukan ng boses ng lolo ko ang puso ko tuwing binibigkas niya ang mga tradisyonal na tula. Hindi lang iyon nostalgia—para sa akin, ang tulang makabansa ay parang sinulid na nag-uugnay ng kasaysayan at pang-araw-araw na buhay. Nakikita ko kung paano sinusuyod ng mga taludtod ang pagkakakilanlan: sinasalamin nila ang mga karanasan ng mga karaniwang tao, ang mga hirap at pag-asa na bumuo ng ating kolektibong katauhan. Kapag binabasa ko ang mga pagpupuyat na taludtod sa isang pagdiriwang o pagtitipon, nagiging malinaw na ang wika at imahe sa tula ang nagbubuo ng isang damdaming umiiral sa lahat. Hindi lamang ito pag-alala—ito ay pag-ugnay at muling pag-interpret ng ating pinagmulan. Nakakatulong din ang tulang makabansa na magtanong, magprotesta, at magpagaling—sapagkat ang tula ay may lakas na gawing mahinang tinig na marinig. Sa huli, habang pinapakinggan ko ang mga bagong henerasyon na muling binibigkas o nire-rewrite ang mga klasikong tema, naiisip ko na ang tunay na halaga ng tulang makabansa ay hindi lang sa pagiging makasaysayan kundi sa kakayahang magbago kasama natin—maging gabay, salamin, at sigaw sa mga panahong kailangan natin ng pagkakakilanlan.

Nakakatuwa isipin kung paano ang wika ay parang salamin at lunsaran ng pambansang identidad para sa akin — hindi lang basta daluyan ng salita kundi puno ng kasaysayan, damdamin, at pagpili. Sa personal na karanasan, lumaki ako sa bahay na nag-uusap ng Cebuano, pero sa paaralan ay itinuturo ang Filipino at Ingles. Ang paglipat-lipat na iyon ang nagturo sa akin na ang identidad ay hindi monolitiko; binubuo ito ng magkakasalungat at magkasamang wika. Kapag binasa ko ang ‘Noli Me Tangere’ o nakinig sa matatandang awitin ng baryo, ramdam ko ang ibang aspeto ng ating kolektibong alaala — ang isang wika nagbubukas ng pinto sa pagkaunawa ng isang nakaraan at ng damdamin ng komunidad. Hindi ko malilimutan ang pakiramdam na ipinagmamalaki kapag nagagamit ko ang sariling diyalekto para magpahayag ng pangaral o biro; iyon ang nangyayaring pag-aari. Pero hindi rin natin dapat kalimutan ang institusyonal na kapangyarihan: ang medium ng edukasyon, batas, at media ay malaki ang ginagampanang papel sa paghubog ng kung alin sa mga wika ang magkakaroon ng prestihiyo at magtatakda ng pambansang naratibo. Sa madaling salita, hindi lang wika ang humuhubog ng identidad — ang politika, ekonomiya, at kasaysayan din ang humuhubog ng konteskto ng wika. Sa wakas, para sa akin ang wika at pambansang identidad ay isang palitan: ang wika humuhubog ng mga pag-iisip at salaysay, at ang mga tao at institusyon naman ang pumipiling bigyang-diin o isantabi ang mga wikang iyon. Mahirap ihiwalay ang isa sa isa pa, at iyon ang dahilan kung bakit napaka-interesante at kumplikado ng usaping ito sa ating bansa.

Tila ang mga serye sa TV na tumatalakay sa identidad ay parang naglalakbay sa loob ng ating mga isip at puso. Isang magandang halimbawa nito ay ang 'Sense8'. Mula sa mga kwento ng walong bihag na nagbabahagi ng koneksyon, ipinapakita nito kung paano ang pagkakakilanlan ay hindi lamang dahil sa lahi o bansa kundi sa mga karanasan at emosyon. Ang kuwentong ito ay tumatalakay sa mga isyu ng sekswalidad, kultura, at pagkaiba-iba sa paraan na nakakaengganyo at nakakaantig. Habang pinapanood mo ito, para kang nakikisalo sa kanilang laban at mga pagdiriwang, nagbigay-linaw sa kung paano maaaring umusbong ang tunay na identidad mula sa ugnayang ito. Ang isa pang serye na bumabalot sa temang ito ay ang 'BoJack Horseman'. Ito ay isang animated na serye na nag-uugnay sa komedya at drama sa isang magandang balangkas na nagsasalamin sa mga krisis sa pagkatao. Ang mga karakter ay nagtatanong sa kanilang halaga sa mundo at ang kanilang mga karanasan sa tagumpay at pagkatalo. Ang pagkakaroon ng mga karakter na tila ligtas sa panlabas na anyo, ngunit nagtataglay ng malalim na inseguridad ay talagang nakaka-relate. 'BoJack Horseman' ay isang tunay na pagninilay sa pag-unawa kung paano natin tinitingnan ang ating sarili sa gitna ng mga pagsubok. Sa bandang huli, ang 'The OA' ay isang serye na tila isang misteryo. Dito, ang pangunahing tauhan ay bumalik mula sa pagkawala ng maraming taon na tila hindi siya matanggap ng kanyang pamilya. Ang kanyang paglalakbay sa pagtuklas ng kanyang identidad at ang mga misteryo sa paligid ng kanyang mga karanasan ay humahamon sa mga mambabasa na pag-isipan ang mga hangganan ng realidad at ating pagkatao. Ang mga simbolismo at pilosopiya sa likod ng kanyang kwento ay nagbibigay ng mas malalim na pananaw sa kung paano natin nakikita ang ating sarili sa mundo.

Sa tingin ko, ang mga maikling kwentong bayan ay may napakalalim na epekto sa pagbuo ng identidad ng Pilipino. Isipin mo na lang, ang bawat kwento ay lumalarawan ng mga diwa, tradisyon, at kultura na nakaugat sa ating pagkatao. Halimbawa, sa mga kwentong tulad ng 'The Monkey and The Turtle', makikita natin ang mga katangian ng pagiging mapanlikha at matalino ng mga Pilipino, na ipinapakita kung paano natin sinasalag ang mga pagsubok sa buhay. Hindi lamang ito nagbibigay-aliw, kundi nagsisilbing salamin din ng ating kasaysayan at mga paniniwala. Kaya iyan, mula sa mga kababalaghan hanggang sa mga aral ng buhay, nagbibigay ang mga kwentong bayan ng pagkakataon sa mga nakikinig na magmuni-muni sa kanilang sariling karanasan at pagkakakilanlan. Nakakatuwang isipin na batay sa mga kwentong ito, nadidiin ang ating mga posibilidad at ang pagmamalaki sa pagiging Pilipino. Ang mga pamanang ito ay bumubuo ng isang pagkakaisa—isang mga kwentong bumabalot sa ating mga alaala, mga tradisyon, at simbolo ng ating mga ninuno. Kaya't sa tuwing ako'y nakikinig o nagbabasa ng mga kwentong bayan, nararamdaman ko ang koneksyon ko sa ating lahi. Ito ang dahilan kung bakit mahalin at ipagmalaki ang ating kultura sa pamamagitan ng mga kwento na ito.