Ano Ang Tamang Pagkakasunod-Sunod Ng Seryeng Pana Panahon?

Sobrang saya pag-usapan ito! Madalas kong napag-iisipan kung paano nagkakaiba-iba ang mga kumpanya na gumagawa ng adaptasyon na nakalagay sa sinaunang panahon — at ang sagot ko: maraming-rami at iba-iba ang estilo nila. Halimbawa, sa western TV/streaming world, kilala ko ang HBO dahil sa 'Rome' (co-production nila noon) at ang BBC na may matagal nang tradisyon sa mga historical drama gaya ng 'I, Claudius'. Sa streaming era naman, palagi kong nababanggit si Netflix dahil sa serye tulad ng 'Barbarians' at mga documentary-drama blends na tumatalakay sa sinaunang kasaysayan. Sa kabilang banda, sa Asia, ang malalaking streaming platforms gaya ng iQiyi, Tencent Video, at Youku ay madalas gumagawa ng malalaking historical epics at costume dramas na parang modernong adaptasyon ng mga kuwentong sinauna. Hindi din dapat kalimutan ang mga pelikula at games — maraming film studios at game companies ang nag-aadapt ng mitolohiya at kasaysayan. Sa madaling salita, wala lang iisang kumpanya; depende kung anong medium (TV, pelikula, laro) at anong rehiyon ang pag-uusapan, iba-iba ang nangunguna. Personal, gustung-gusto ko kapag may malinaw na research at production care ang gumawa — ramdam mo ang panahon sa screen, at yun ang nagpapasaya sa akin.

Isang bagay na laging bumabalik sa isip ko ay ang ebolusyon ng sanaysay mula sa panahon ng mga mahuhusay na manunulat tulad ni Michel de Montaigne. Sinasalamin ng kanilang mga akda ang isang mas malalim at personal na pananaw sa mundo, na hindi lamang nagtuturo kundi nag-uugnay rin sa mambabasa. Sa kanyang mga sanaysay, talagang tinuklas ni Montaigne ang mga ideya tungkol sa pagkatao at ang mga pagdaranas ng tao, na parang siya ay nakikipag-usap sa atin ng walang hadlang. Sa paglipas ng panahon, ang sanaysay ay unti-unting nag-evolve mula sa personal na karanasan tungo sa mga mas pormal at akademikong istilo. Sa modernong panahon, madalas kong mapansin na ang sanaysay ay naging mas magkakaibang anyo. Mula sa satirikal na pagsusuri sa lipunan na isinulat ni David Sedaris hanggang sa mga mas seryosong disertasyon ng mga manunulat tulad nina Roxane Gay at Ta-Nehisi Coates, tunay na iba't iba na ang mga tema at istilo. Ang pagbabagong ito ay nagpapakita ng pag-unlad ng wika at ideya, kung saan ang mga bagong boses mula sa iba't ibang pinagmulan ay lumalabas at nagdadala ng sariwang pananaw. Para sa mga kabataan ngayon, ang mga sanaysay ay hindi na lamang mga akademikong gawain kundi mga pagkakataon upang ipahayag ang kanilang mga saloobin at karanasan. Ang blurring ng mga hangganan sa pagitan ng personal at impormal na sanaysay ay talaga namang nagpapakita ng isang mahalagang pag-unlad sa larangang ito. Nakakatuwang isipin kung gaano kalayo na ang ating narating mula sa mga simpleng katuwiran at obserbasyon. Habang nagbabasa ako ng mga sanaysay sa kasalukuyan, lalo kong naiisip na ang isang sanaysay ay maaaring maging sining na nag-uugnay sa mga tao. Kapag nagtatrabaho ako o nag-aaral, nais kong ipahayag ang aking mga iniisip at nanghihikayat ng diskurso sa iba. Kaya't sa pagbabasa ng mga modernong sanaysay, nararamdaman ko na mas lalong nagiging mahalaga ang boses ng bawat tao at kung paano natin nagagawa ang ating mga karanasan na maging inspirasyon para sa iba.

Sa kabila ng modernisasyon at mabilis na pagbabago ng mundo, ang kanyaw ay patuloy na nananatiling mahalagang bahagi ng kulturang Pilipino. Ipinapakita ng mga bagong henerasyon ng mga mananayaw ang pagnanasa na mapanatili ang mga tradisyon, ngunit sa isang kontemporaryong paraan. Isipin mo ito: maraming mga grupo ang naglalagay ng makabagong elemento sa kanilang mga pagsasayaw—baka magdagdag sila ng mga LED lights o mag-integrate ng hip-hop moves sa tradisyunal na pagsasayaw ng kanyaw. Kapansin-pansin ang ebolusyong ito dahil ipinapakita nito na ang mga tao ay hindi lamang alternatibong nakikita. Sinasalamin nito ang kultura at saloobin sa pamamagitan ng mga bagong teknolohiya at impluwensya. Ngunit hindi lamang ito tungkol sa kung anong hitsura ng kanyaw sa ngayon. Mayroon ding mga online platforms na naglilingkod bilang mga tagapagtaguyod ng mga tradisyunal na sining. Napapansin dati na mas maraming tao ang natututo at nagpapahayag ng kanilang pag-ibig sa kanyaw sa social media. Ang mga videos sa YouTube at mga post sa Instagram ay nagbigay daan sa mas maraming tao upang makilala ang kagandahan at kasaysayan ng kanyaw. Hindi ko maiiwasang isipin na ang pagkakaroon ng mga bagong plataporma at bagong henerasyon ng mga artist ay nakakatulong sa pagsisiguro na hindi mapapabayaan ang sining na ito; sa halip, ito ay sumisibol sa makabagong paraan. Isang mahalagang aspeto ng ebolusyon ng kanyaw ay ang pag-ampon nito sa mga modernong kasiyahan. Ngayon, makikita natin ang kanyaw na sabay na isinasagawa sa mga music festivals at iba pang mga contemporary events. Ang tradisyunal na pananamit at sayaw ay nagbibigay ng nostalgia, ngunit ang halo ng mga modernong tunog at ambiance ay nagdadala sa mga manonood sa ibang karanasan. Sa ganitong paraan, ang kanyaw ay hindi lamang isang relikya mula sa nakaraan; ito ay umuunlad upang maging relevant sa kasalukuyan at hinaharap.

Walang alinlangan, ang mundo ng literatura ay napaka-dynamic at puno ng sari-saring genre na maaaring tuklasin. Sa tingin ko, ang tamang panahon para mag-aral ng mga bagong genre ay tuwing may pagkakataon NA makahanap tayo ng bagong inspirasyon o pagnanasa sa pagbabasa. Halimbawa, kung nararamdaman mo na ang nakagawian mong mga genre ay tila nagiging monotonous, iyon na ang moment na dapat mong isaalang-alang na mag-shift. Isang masigasig na hakbang ay ang pagsali sa mga book clubs o online groups kung saan ang iba’t ibang opinyon at rekomendasyon ay nagmumula. Maraming beses, nagbukas ang iyong isipan sa mga ideyang hindi mo akalaing magiging interesante. At ano nga ba ang mas masaya kundi ang pagkakaroon ng diskusyon kasama ang iba? Kapag may nag-recommend ng isang sci-fi na nobela pagkatapos ng ilang ganap na paranormal na fiction, ito ay dapat tawaging literary adventure! Hindi lang ito tungkol sa pagbabasa; ito ay tungkol sa pag-unawa at pag-explore ng iba’t ibang pananaw na hatid ng iba’t ibang kwento. Yung tipong isang massive wave na naghahatid ng sariwang hangin para sa ating mga isip. Kaya sa huli, ang tamang panahon? Laging nandiyan, sa bawat pahina na binubuksan mo. I-enjoy mo lang!

Lumilipat na sa kasalukuyan, maraming pagbabago ang naidulot ng modernisasyon sa alamat ng sibuyas. Tulad ng maraming kwento, nagsimula ito sa isang simpleng tema — ang sibuyas bilang simbolo ng yaman at kasaganaan. Sa mga nakaraang dekada, ang mga tao ay nakatuon sa mga materyal na bagay, at ang sibuyas, na isang ordinaryong gulay, ay tila nawala sa kanyang dating kataasan. Sa halip, nagkaroon tayo ng mga bagong alamat na bumabalot sa sibuyas, tulad ng mga kwento ng mga lokal na piyesta, kung saan nagiging pangunahing bahagi ang sibuyas sa mga tradisyon at lutong pagkain. Ang mga kwentong ito ay nagdadala ng mga mensahe ng pagkakapwa at pagkakaisa sa mga komunidad. Ngunit hindi lang iyon. Makikita natin na sa mga urban na lugar, nagiging simbolo na rin ito ng pagsasaka at sustainability. Ang mga tao ay nakadarama ng responsibilidad na alagaan ang ating mga pinagkukunan at ang mga lumang alamat ay pinapanday ang bagong landas, kung saan ang sibuyas ay nagiging simbolo ng pangangalaga sa kalikasan. Nagsisimula nang lumabas ang mga bagong saloobin sa mga online na komunidad, kung saan ang sibuyas ay kaya na ring i-representa ang mga laban sa climate change. Ang mga henerasyon ngayon ay may bagong pananaw at ito ay nakakapagbigay-buhay sa mga lumang alamat. Sa madaling salita, mula sa isang simpleng gulay, ang sibuyas sa modernong alamat ay naging simbolo ng mas malalim na mensahe — maaaring umakma ito sa ating kasalukuyang sitwasyon sa mundo, sa mga isyu ng pagkain, kultura, at kapaligiran. Ang mga kwento natin, bagamat nagbabago, ay umiikot pa rin sa mga siklo ng buhay, pag-asa, at pagkakaisa, na maging sa hinaharap, ang sibuyas ay patuloy na magiging bahagi ng ating mga kwento.

Kapag tinitingnan ang konsepto ng aginaldo sa modernong panahon, agad na naiisip ang epekto ng teknolohiya at globalisasyon sa ating mga kaugalian. Dati, ang aginaldo ay madalas na nakabatay sa personal na koneksyon at mga tradisyonal na relasyon sa pamilya at kaibigan. Nang magdaang mga taon, unti-unti itong nabawasan sa mga simpleng monetaryong regalo na ipinamamahagi tuwing Pasko o kaarawan. Pero sa panahon ng digital na komunikasyon, ang mga tao ay nagiging mas malikhain pagdating sa pagbibigay ng mga aginaldo. Halimbawa, sa halip na simpleng pera, maraming tao ang nagbibigay ng mga e-gift cards, subscriptions, o kahit mga donasyon sa pangalan ng isang mahal sa buhay. Ngunit, sa kabila ng mga teknolohikal na pag-unlad at pagbabago ng kultura, may mga pagkakataon pa ring pinapahalagahan ang mga tradisyonal na pagbibigay ng aginaldo. Sa mga okasyong gaya ng mga kasal at pista, makikita pa rin ang mahigpit na pagkakaugnay ng aginaldo sa mga simbolismo ng pagpapahalaga at pagkakaibigan. Kaya’t ang mga tao ay patuloy na naghahanap ng mga paraan upang gawing makabuluhan ang kanilang mga ibinibigay. Sa kabuuan, ang konsepto ng aginaldo ay tila umaangkop sa modernong panahon, na nagiging balanse ito sa lamig ng digital at ang init ng personal na ugnayan. Sobrang saya kapag naisip mo kung paano ang mga regalo ay nagiging simbolo ng pagmamahal at pagkakaibigan sa kabila ng mga pagbabago. Mukhang ang kahulugan nito ay patuloy na umuunlad, subalit ang diwa ng pagpapahalaga ay mananatili.

Dati-rati, ang pagkuha ng mga babasahin ay tila isang banal na gawain—pumunta sa bookstore, humawak ng mga pahina, at tanggapin ang amoy ng bagong nilimbag na mga aklat. Ngunit ngayon, sa digital age, nagbago ang lahat! Ang mga e-book at online na plataporma ay naging puwersa na, talagang nagpapadali sa ating buhay. Yakapin mo na lang ang isang tablet o kahit ang iyong smartphone at voila! Mauubos ang oras mo sa pagsusuri ng mga aklat na hindi mo naman kayang bilhin sa isang upuan. Para sa akin, nakakaaliw ito, pero may isa pang bahagi ng akin ang natutukso! Ang pisikal na karanasan ng pagsasalita sa mga pahina at pag smell ng papel ay wala talagang kaparis! Sa mga online na komunidad at forums, ang mga tao ngayon ay mas malayang nagbabahagi ng kanilang opinyon sa mga aklat at kuwento. Napakabuti nito, dahil madali tayong makahanap ng mga rekomendasyon at maiwasan ang mga aklat na hindi naman kaakit-akit. Iba na rin ang interaction, di ba? Sa isang click, matututo ka na mula sa mga ibang tao kung anong mga aklat ang dapat mong refressher o lantaran na iwasan. Ang sharing ay tunay na nakabubuo ng mga ka-icons at mga grupo na ka-level mo rin sa sentido. Ang mga babasahin, sa ibang parte, ay nag-evolve din! Maraming content creators at indie authors ang gumagamit ng digital na plataporma para makapaglabas ng kanilang mga sining. Ang ‘self-publishing’ ay tila nagiging trend, at marami sa mga talatang nabasa ko ang talagang nakakahanga. Kaya naman, kahit papaano, parang may pagkakataon ang lahat na ipahayag ang kanilang mga saloobin sa mundo. Ang digital age ay tila nagbigay ng tinig sa mga hindi buong napag-usapan dati. Sa huli, puwede pang i-enjoy ang traditional methods, pero sobrang saya ring makita ang pagbabago sa ginagawa nating mainit na debate: Sabi nga nila, ‘Adapt or die’! Kung gusto mong i-refresh ang paleta mo sa pagbabasa, baka kapitan ka rin ng digital vibes!

Bagamat wala akong boses sa mga ganitong pangyayari, sobrang nakabuo sa akin ng mga panibagong pananaw ang mga pinagdaraanan ng lipunan sa pagdiriwang na naapektuhan ng pandemya. Naging tila isang surpresang pagsubok ang dinanas ng bawat isa kung paano natin maaangkop ang ating mga tradisyunal na selebrasyon. Halimbawa, sa mga pista at mga espesyal na okasyon, sa halip na magtipon-tipon sa mga kalsada o sa mga bahay, nag-shift ang marami sa virtual platforms. Kung dati-rati ay puno ng tao ang mga kalye, ngayon, isang online na livestream ang nagsilbing pamalit kung saan nagtipon ang mga tao sa kanilang mga screen at pinagsaluhan ang kasiyahan. Ganda, di ba? Kasama ang mga kaibigan sa chat habang ang mga favorited dishes ay nakahanda sa kanilang mga table, kahit nasa magkakaibang sulok ng mundo. Isa pang bagay na bumuhay sa aking pag-iisip ay ang pagkakaroon ng mga bagong tradisyon. Halimbawa, ang mga drive-in na mga events. Ang mga pagdiriwang na ito ay nagbigay ng pagkakataon sa mga tao na muling maranasan ang kasiyahan ng manood ng mga pelikula o attend ng concerts na sama-sama kahit na nasa loob ng sasakyan. Konting bitbit ng snacks at drinks, at present na present ang saya! Kahit paano, lumalabas pa rin ang ating festive spirit. Sa ganitong paraan, nakita ko rin ang mga creative na ideya ng mga tao kung paano nila isinasabuhay ang mga pagdiriwang, na mukhang nag-escalate pa sa levels ng paghahanap ng unique ways to celebrate. Kaya naman parang may silver lining sa panibagong normal na ito. Ang mga pagdiriwang na dati ay napakabigat ng putok o pabula, ngayon ay nagdala ng bagong pag-unawa na ang kasiyahan ay hindi lang nahahati sa lugar kundi umaabot din sa puso ng mga tao sa likod ng mga screen. Ika nga, ang mga alaala at tradisyon ay pwedeng mabuo kagaya ng kung dati; sa bagong anyo, ngunit sa parehong pagmamahal at saya. Ang ganda lang isipin na kahit anong mangyari, nariyan ang ating kakayahang mag-adjust at magbukas ng bagong kabanata para sa mga pagdiriwang.