Anong Aral Ang Ibinibigay Ng Simoun El Filibusterismo Sa Mambabasa?

Naku, laging sumisilip sa isip ko ang madilim at maalinsangang Maynila na inilarawan sa 'El Filibusterismo'—diyan ginawa ni Simoun ang kabuoang plano niya. Hindi ito isang simpleng pag-aalsa lang; maingat niyang inihanda ang pagyanig sa puso ng kolonyal na lipunan: ang mga piling pulitiko, prayle, at mayayamang Pilipino na nagtitipon-tipon sa mga engrandeng handaan at okasyon sa kabisera. Ang kanyang pangunahing instrumento ay isang 'lampara' na may nakatagong pampasabog—idinedebelop niya ito sa loob ng lungsod at planong ipalagay sa isang malaking bankete para magdulot ng malawakang kaguluhan. Habang binabasa ko, nai-imagine ko ang mga silid, ang kumikislap na kubyertos, at ang tensyon sa pagitan ng makapangyarihan at pinagsamantalang masa. Si Simoun ay hindi nagtangkang maglunsad ng labanan sa bukas na lugar; pinili niyang paghaluin ang pulitika at kabaliwan sa mga lugar kung saan nagtitipon ang kapangyarihan—sa loob mismo ng Maynila, sa mga salon, bahay-pahingahan ng mataas na tao, at mga handaan ng sosyalidad. May kalakip na simbolismo ang lokasyon: ang puso ng opresyon ay doon nakaupo, kaya doon niya pinili kumalas. Hindi natupad nang tuluyan ang plano dahil sa mga pangyayaring sumunod at sa epekto ng moral na dilemmas ng ilang tauhan, pero malinaw sa akin na ang estratehiya ni Simoun ay lumikha ng salang politikal sa sentro ng kapangyarihan—sa Maynila mismo. Para sa akin, kakaiba ang tibok ng nobela kapag naiisip mong ang pagsabog ay hindi lang pisikal kundi simboliko rin ng pagnanais niyang puksain ang sistemang gumagapang sa bayan.

Kakaibang damdamin ang sumasalubong tuwing iniisip ko sina Isagani at Simoun sa konteksto ng ‘El Filibusterismo’. Si Isagani para sa akin ay larawan ng kabatang idealismo: mapusok sa damdamin, malikhain sa panulaan at matapang maghayag ng sariling paninindigan. Madalas siyang kumakatawan sa pag-asa na maaayos ang lipunan sa pamamagitan ng edukasyon, dangal, at paninindigan sa tama. Hindi niya tinatanggap agad ang mararahas na pamamaraan dahil naniniwala siyang may ibang daan para baguhin ang mali — kahit minsan ay nauuwi iyon sa personal na sakripisyo o pagkabigo. Samantalang si Simoun ay representasyon ng kabaligtaran: ang taong nawasak ng karanasan, nagbalatkayo, at gumamit ng kayamanan at panlilinlang upang pukawin ang rebolusyon. Ang kanyang mga hakbang ay maingat, mailap, at madalas malamig ang lohika — pinapaboran niya ang mabilis at marahas na pagbagsak ng sistema. Sa moral na sukat, si Simoun ay mas kumplikado: ang paghahangad ng katarungan ay natabunan ng paghihiganti, at dito nagiging babala ang kanyang kwento. Sa bandang huli, naiiba ang kanilang mga landas pero pareho silang may mapait na aral. Nakakabilib na pareho silang naglalarawan ng iba’t ibang anyo ng paglaban: ang isa ay paninindigan at tula, ang isa ay estratehiya at sigaw. Personal, mas naaantig ako sa Isagani kapag gusto ko ng pag-asa, habang si Simoun naman ang pulos repleksyon ng galit na hindi napapawi.

Lumipas ang gabi nang unahin kong suriin kung bakit napuno ng paghihiganti si Simoun—at habang nagbabasa uli ng 'El Filibusterismo', mas lalo kong naunawaan ang pinagsamang sugat na nag-anyong poot. Ako, na tumatangkilik ng mga klasikong nobela simula pa pagkabata, nakikita ko rito ang isang tao na hindi basta nagalit; nawasak ang kanyang pag-asa sa reporma, at pinalitan ng malamig at maingat na paglilitis ang dating pag-ibig at idealismo. Ang identidad ni Simoun bilang dating Crisostomo Ibarra ang pinakamahalagang susi: pagkakait sa hustisya, pagkawasak ng kanyang pamilya, at ang patuloy na pang-aapi ng kolonyal na sistema ang nagbunsod sa kanya na maghiganti nang sistematiko. Ang estratehiya niya—ang pagpapayaman, paggamit ng impluwensya, pagbuo ng mga lihim na plano—ay nagpapakita ng taong pinagplanuhan ang bawat hakbang dahil alam niyang hindi sapat ang simpleng protesta. Nakakaawa at nakakagulat dahil ramdam mo na siya ay naglalaro ng apoy: ang layunin na baguhin ang lipunan mula sa ilalim ay nauwi sa personal na paghihiganti. Ang mga alaala ng pagkabigo sa pag-ibig at pagkabuwag ng tiwala sa mga institusyon ay nagpatibay sa kanyang desisyon na wasakin sa pamamagitan ng paghihiganti. Sa huli, naiwan akong may halo-halong simpatya at pagkasuklam. Naiintindihan ko ang mga motibo ni Simoun—halimbawa ng taong pinagsamantalahan ang kanyang pananampalataya sa pagbabago—subalit madilim ang paraan niya. Para sa akin, ang kanyang paghihiganti ay trahedya: produkto ng malalim na pagkasira ng pag-asa, at paalala na kapag nawala ang paniniwala sa mabuting pamamaraan, madalas ang pagpilit sa dahas ang natitira bilang sagot.

Alon ng galit at mabagal na paghihiganti—ganito ko iniuumpisa kapag tinatanaw ko ang mga pinakamahahalagang eksena ni Simoun sa 'El Filibusterismo'. Sa tingin ko, hindi basta bilangin lang; kailangang isaalang-alang kung ano ang itinuturing mong "mahahalaga": ang mga sandaling nagbago ng daloy ng kuwento, mga eksenang naglantad ng kanyang motibasyon, at yaong mga nagdala sa kanya sa wakas. Kung susuriin ko nang masinsinan, makikita mo ang humigit-kumulang pitong hanggang siyam na eksenang hindi mo pwedeng palagpasin kung susubukang unawain si Simoun. Una, ang kanyang pagbabalik at pagpapakilalang marangya bilang alahero—ito ang pundasyon ng lahat ng plano niya; dito mo naramdaman ang kanyang transformasyon mula kay Crisostomo Ibarra patungong Simoun. Sumunod ang mga eksena sa tindahan at ang pag-aalok niya ng mga alahas at katanungan sa iba't ibang tauhan—pinatutunayan dito ang kanyang taktika sa pagmanipula at pagmamanipula ng mga makapangyarihan at may-ari ng isip. May mga mahahalagang pag-uusap niya sa ilang kabataang tulad nina Basilio at Isagani—dito naglalagay siya ng binhi ng rebolusyon o pag-aalsa. Ang dulo naman—ang planadong pagsabog sa piging at ang pagkasira ng plano—ang pinakamalupit na eksena na nagpabuhos ng lahat ng tensiyon. Kasunod nito ang kanyang pagkakasugat, pagtakas, at huling pagharap kay Padre Florentino at ang kanyang pagbubukas ng katauhan. Para sa akin, bawat isa sa mga ito ay mahalaga dahil iba-iba ang papel na ginampanan nila sa pagbubuo ng karakter ni Simoun at sa temang paghihiganti, kabayaran, at pagkabigo.

Talagang napaka-layered ng pagbabago kay Simoun — parang ibang tao na ang lumabas mula sa alaala ko ng mas inosenteng Crisostomo Ibarra. Una, nakikita ko ang transformation bilang isang lohikal na pag-usbong mula sa pagkabigo: ang Ibarra na binigo ng hustisya sa 'Noli Me Tangere' ay muling gumising sa anyong si Simoun, isang mayamang alahero na nagtataglay ng bagong katauhan at bagong misyon. Hindi lang siya nagkunwaring mayaman; sinamantala niya ang bagong posisyon para manipulahin ang mga makapangyarihan at maghasik ng kaguluhan bilang paraan ng paghihiganti. Pangalawa, nagbago ang kanyang puso at pananaw — mula sa pag-asang makamit ang reporma sa mas mapayapang paraan, lumipat siya sa radikal na ideya na ang kaguluhan at karahasan ang kailangan para matanggal ang katiwalian. Sa proseso, naging malamig siya at taktikal; bawat kilos niya ay may kalkuladong epekto. Ngunit sa huling sandali ng nobela, may bakas ng pagkatunaw ng pagkatao — may pagpapakilala at tila paghingi ng paliwanag, na para sa akin ay nagpapakita na hindi ganap na naglaho ang dating diwa ni Ibarra. Sa madaling salita, ang pagbabago ni Simoun ay isang trahedya: sinumpaang pag-asa na naging mapait na paghihiganti, na tumatapos sa isang malungkot na pagkilala.

Tila ba nagbago ng lahat nang bumalik si Ibarra sa anyong si Simoun. Sa unang tingin madaling ilarawan ang mga panlabas na pagbabago: may itim na damit, maangas na alahas, at isang persona na puno ng misteryo at kayamanan. Ngunit higit pa sa anyo ang pagbabagong iyon—ang Ibarra na sabik magpatayo ng paaralan at umayos ng bayan ay napalitan ng isang taong may masalimuot at mapanlinlang na plano. Sa 'Noli Me Tangere' makikita ang kabataang idealista na nagtiwala sa reporma sa loob ng umiiral na sistema; sa 'El Filibusterismo' naman, ang parehong karakter ay gumamit ng yaman at impluwensya para manipulahin ang mga makapangyarihan at maghasik ng paghihiganti. Sa mas malalim na pananaw, ang pagkalugmok ni Simoun ay resulta ng dami ng trahedya at pagkakanulo na naranasan ni Ibarra—ang pagkasira ng kanyang pag-ibig, ang maling hatol sa kanya, at ang kawalang-katarungan na umatake sa kanyang dignidad. Hindi ito simpleng paglipat mula sa idealismo tungo sa radikalismo; ito ay isang progresibong pagyurak sa loob ng kanyang loob hanggang maging bitter at pragmatic ang pamamaraan. Ang kanyang mga plano ay hindi lamang dahil galit—ito rin ay kalkuladong pagtatangka na baguhin ang sistema gamit ang iisang wika: takot at kapahamakan. Naguguluhan ako sa pagitan ng simpatya at pagdududa tuwing iniisip si Simoun. Bilang mambabasa, naiinis ako sa kanyang paraan—mapanganib at walang kinikimkim na hamon sa katarungan—pero naiintindihan ko rin ang pinanggagalingan ng galit. Sa huli, para sa akin, ang pagbabago mula Ibarra patungong Simoun ay paalala na ang pambansang sugat ay kayang sirain hindi lang ang lipunan kundi pati ang pagkatao ng isang tao.

Tuwing naiisip ko si Simoun at ang kanyang kumplikadong paghihiganti, pumipikit ako sa dami ng paraan kung paano sinubukang isalin ng pelikula ang galaw ng nobela. Marami na talagang adaptasyon ang ginawa mula sa panahon ng pelikulang klasiko hanggang sa mas modernong interpretasyon — may mga full-length film adaptations na sinubukang sundan ang buo o malaking bahagi ng kwento, at mayroon ding mga pinasimpleng bersyon na tumuon lang sa piling eksena tulad ng alahas, ang eksena sa retablo, o ang huling pagsabog. Ang isang kilalang landas ng adaptasyon ay ang mga pelikulang gawa noong kalagitnaan ng ika-20 siglo, na madalas nag-eksperimento sa visual na pagsasadula, set design, at dramatikong pag-arte para ihatid ang bigat ng nobela ni Rizal. Bilang manonood na mahilig sa makasaysayang pelikula, napansin ko ring naging popular ang pag-angkat ng tema ni Simoun sa mga pelikula o shorts na hindi literal na adaptasyon—may mga director na kumuha lang ng mga motif ng pagpapasiya, pagkambal ng mapanlinlang na identidad, at rebolusyonaryo para gumawa ng bagong kwento na mas tumutugma sa kontemporaryong isyu. Kung hanap mo ay isang radikal na faithful na pelikula, may mga archive print at restorations na paminsan-minsang lumalabas sa film festivals at cultural screenings; kung interesado ka sa malayang interpretasyon, mas marami kang makikitang indie films o anthology episodes na binigyang-impulsong si Simoun bilang inspirasyon. Sa totoo lang, ang pinakamainam na paraan para makita ang mga ito ay mag-browse sa mga film archives tulad ng Cinematheque ng CCP, ang Film Development Council collections, o kahit sa mga opisyal na YouTube channels na naglalathala ng restorations at documentaries. Para sa akin, ang pinakamalaking saya ay kapag napapanood mo kung paano nag-iiba-iba ang pagpinta ng isang parehong karakter depende sa panahong gumagawa ng pelikula — iba-iba ang tono, estetika, at mensahe, pero pareho ang tibok ng ideya ni Rizal sa kanilang puso.

Nakakaintriga ang paraan ng simbahan ng pagharap kay Simoun sa ‘El Filibusterismo’—parang may dalawang mukha: institusyonal na pag-iingat at personal na pag-aalinlangan. Ako, bilang isang mambabasa na basta’t-basta ring umiibig sa mga detalye ng nobela, napansin kong ang opisyal na tindig ng mga pari at mga kapangyarihan ng simbahan ay mas nagpapatibay sa umiiral na kaayusan kaysa magtanong tungkol sa mga ugat ng paghihimagsik. Sa maraming eksena, ang mga kura ay nakalinya kasama ang mga opisyal ng pamahalaan—nagpapakita ng konserbatibong interes na panatilihin ang kapangyarihan at kapakinabangan. Hindi nila sinuportahan ang radikal na pagbabago na sinusubukan ni Simoun na pukawin dahil mas pinipili nilang protektahan ang kanilang posisyon at ang katahimikan na nagmumula rito. Pero hindi lahat ng pari ay kasing-tigas. Nakakabighani para sa akin ang karakter ni Padre Florentino—may panloob na pakikibaka at simpatya sa mga nasasaktan. Ang tugon ng simbahan, sa kabuuan, ay hindi monolitiko: may mga kasama sa sistema at may nagdadalawang-isip na kinatawan ng pananampalataya. Para sa akin, ang nobela ay malinaw na nagpapakita ng isang institusyong mas pinili ang katahimikan kaysa hustisya, habang may maliit na liwanag ng konsensya na nagpapakita na hindi lahat ng simbahan ay nagkakaisa sa pagkontra sa reporma. Natatapos ako sa isang malungkot na damdamin—ang pagkabigo ng mga institusyon na sagutin ang sigaw ng pagbabago ay laging may mabigat na resulta.