Paano Ginagamit Ng Mga Music Videos Ang Imahen Ng Pagmamahal Sa Bansa?

Alam ko ang kilig na dulot ng mga lumang kuwentong bayan — para sa akin, ang pugot at ang manananggal ay parang magkapatid na naglalaro ng taguan sa gabi, pero may malalaking pinagkaiba. Sa mga bersyon na paborito kong pakinggan sa probinsya, ang pugot ay literal na nilalang na nawalan o walang ulo — karaniwang inilalarawan bilang bangkay o espiritu na umiikot nang walang ulo, minsan lumalabas sa madidilim na kalsada o sa tabing-kampo. Hindi siya gumagamit ng pakpak; ang teror niya ay nasa itsura at pagbabanta, hindi sa komplikadong pamamaraan ng pangangaso. Sa ilang kwento, ang pugot ay maaantig o maiiwang-liwanag lamang, pero nakakakilabot dahil walang mukha ang tinitingnan mo. Samantala, ang manananggal naman ay may mas detalyadong mitolohiya: ito ay isang uri ng aswang na naghihiwalay ng kanyang itaas na katawan mula sa ibaba at lumilipad tuwing gabi gamit ang pakpak. Karaniwan siyang iniuugnay sa pag-atake sa mga buntis dahil sa sinasabing pag-aagaw ng sanggol gamit ang matulis na dila o proboscis. May ritual na simple lang — like paglalagay ng asin, bawang, o abo — na makakapigil sa kanya; kung manananggal ang nakahiwalay na bahagi ng katawan, lalaban sa pamamagitan ng paglalagay ng mga panakot o paglalagay ng mga bagay sa natitirang balikat para hindi siya makabalik. Sa madaling sabi: pugot = headless na espiritu o nilalang na mas nagpapa-nerbiyos sa visual at suspense; manananggal = aswang na nagkakahiwalay ng katawan at may malinaw na modus operandi (pangunguha ng sanggol, paglipad). Pareho silang gumagamit ng takot bilang aral o babala sa komunidad, pero magkaiba ang paraan at simbolismo nila — isa more like creepy presence, isa naman parang predator na may partikular na kahinaan at rutin. Sa gabi ng kuwentuhan, laging mas nag-iinit ang usapan kapag pinaghahalo mo ang dalawang ito.

Bagong gising ako nang makitang bukas ang ilaw sa sala. Ang aking Nanay, sa isang mahinahong isip, ay tila abala sa pagbabasa ng kanyang paboritong manga. Ito'y isang kaakit-akit na tanawin, dahil ang bawat pahina na kanyang binabaliktad ay punung-puno ng kasiyahan at tuwa. Nakita ko ang kanyang mga mata, kumikislap sa tuwa sa mga kwento ng mga bayani at mga pakikipagsapalaran. Ipinakita niya ang kanyang pagmamahal hindi lamang sa pamamagitan ng oras na inilaan niya sa pagbabasa kundi maging sa mga kuwento ng mga karakter na tila naging bahagi na ng kanyang buhay. Naniniwala ako na ang mga sikat na serye tulad ng 'Naruto' at 'One Piece' ang naging tulay upang pag-usapan namin ang mga tema ng pagkakaibigan, sakripisyo, at pag-asa. Minsan, nag-uusap kami tungkol sa mga paborito niyang mga bahagi at sinasabi niyang ang bawat kwento ay may natutunan na magagamit sa totoong buhay. Naisip ko, hindi lang siya basta nagbabasa; siya ay nakikinig sa mga kwento na nagbibigay inspirasyon. Alam niyang ang bawat manga ay mayroong sariling mensahe na maaaring maging sulong sa mga hamon sa buhay. Lagi siyang nagdadala ng mga kopya ng manga sa bahay, anuman ang tema, at lagi niyang pinapadalas ang mga ito sa akin: isang paraan upang ipakita ang kanyang pagmamahal na parang sinasabi niyang, 'Tingnan mo ito, anak! May mga aral dito!' Minsan, nakakarinig ako ng tawanan mula sa kanyang kwarto habang nagbabasa siya, at natutuwa akong makita siya na ganung kasaya. Ang simpleng pagkakaroon ng mga manga sa aming tahanan ay tunay na simbolo ng kanyang pagmamahal at suporta sa akin na matutong magpahalaga sa sining at kwento. Sa mga pagkakataong ito, naiisip ko kung gaano kahalaga ang mga ganitong simpleng bagay. Hindi lang ito tungkol sa mga kuwento o malinaw na ilustrasyon; ito'y tungkol sa koneksyon at pagmamahalan na namamagitan sa minamahal na sining. Hanggang ngayon, tuwing nakakakita ako ng manga, naaalala ko ang mga sandaling iyon kasama siya. Ang bawat pahina ay tila isang paalala na kahit gaano kahirap ang buhay, may mga kwento at mga aral na makakatulong sa atin.

Tunay na ang pagmamahal sa isang ama ay katulad ng isang tula na puno ng damdamin at talino. Sa bawat salin ng ating kwento, masusumpungan natin ang mga salitang nagbibigay-hulugan at damdamin. Ang pagsulat ng tula para sa aking ama ay nagsisilbing isang pagmumuni-muni sa mga aral na kanyang naituro at sa mga sandaling ipinakita niya ang kanyang pagmamahal. Ang pagkakaroon ng mga linya na naglalarawan sa kanyang mga sakripisyo, mga paglalakbay, at mga simpleng galak na ibinigay niya sa amin ay nagbibigay-diin na ang saya at hirap ay parte ng kanyang paglalakbay bilang isang ama. Sa pagtutok sa kanyang mga katangian, mga pangarap, at mga alaala, ang tula ay nagiging isang bagay na madaling tanggapin at ipagmalaki. Gayundin, kapag inawit ko ang mga salitang ito, nararamdaman ko ang pagbibigay halaga sa kanyang mga pagsisikap, at nakikita ko ang kanyang ngiti sa bawat pangungusap na lumalabas mula sa aking puso. Isang karanasan rin ang gumawa ng tula para sa kanya na nagsasabing siya ang aking bayani. Hindi lamang siya isang ama; siya rin ang aking guro at kaibigan. Sa tula, maaaring isama ang mga simpleng kwento kung paano niya ako tinulungan sa mga pagsubok, mga panahon na siya ang aking takbuhan sa saya at lungkot. Ang kanyang mga payo at kanyang dedikasyon ay mga piraso ng obra na isinasalin mula sa aking isip at puso patungo sa papel. Sa bawat taludtod, naaalala ko siya at ang mga bagay na nagtaguyod sa akin sa aking buhay. Ang tula ay hindi lamang isang pagpapahayag ng pagmamahal kundi isang buhay na patotoo sa aming ugnayan, isang alaala na mananatili sa akin habang buhay ako.

Bawat isa sa atin ay may kanya-kanyang paraan ng pagpapakita ng pagmamahal sa kapwa, at napakaraming talata sa Bibliya na nagbibigay ng inspirasyon. Isang magandang halimbawa ay ang '1 Juan 4:7' na nagsasabing, 'Mahalaga, mga minamahal, tayo'y magmahalan, sapagkat ang pag-ibig ay mula sa Diyos.' Ang pagkakaroon ng pagmamahal sa isa't isa ay hindi lamang isang magandang ideya kundi isang utos na dapat nating isapuso. Minsan, nahahanap ko ang sarili kong nag-iisip kung paano ko maisasabuhay ang talatang ito sa mga simpleng paraan, gaya ng pakikinig sa kaibigan o pagtulong sa isang taong nangangailangan. Pagkatapos, mayroong 'Mateo 22:39' na nagsasaad, 'Ibigin mo ang iyong kapwa gaya ng iyong sarili.' Sa mga panahon ng kaguluhan at pagkabalisa, ang talatang ito ay nagsisilbing liwanag na nagtuturo sa akin na ang pagmamahal sa aking sarili ay dapat umabot sa pagmamahal din sa iba. Naisip ko, paano nga ba natin maipapakita ang ganitong pagmamahal? Minsan, ang isang simpleng ngiti o isang salitang nakakaangat ng loob ay nakakapagpabago na ng araw ng iba. Marami pang talata tulad ng 'Roma 13:10', '1 Corinto 13:4-7', at 'Juan 15:12' na nagtuturo sa atin tungkol sa tunay na kahulugan ng pagmamahal. Napansin ko na habang patuloy kong binabasa ang Bibliya, lalo kong nauunawaan na ang pagmamahal ay dapat na walang kapantay—walang kondisyon, walang inaasahang kapalit. Ang pag-aaral sa mga iyon ay nagpalalim sa aking pag-unawa sa mga relasyon at sa pagkakaisa sa ating lipunan.

Ang mga kapatid ni Jose Rizal ay ang mga hindi kapani-paniwalang tagasuporta at inspirasyon sa kanyang mga pagsusumikap. Ang kanilang mga kontribusyon sa bansa ay talagang kahanga-hanga at nagbigay ng mahalagang suporta sa laban para sa kalayaan. Halimbawa, ang panganay na kapatid na si Olimpya Rizal ay naging kasangkapan sa paghuhubog ng kaisipan ni Rizal sa mga isyu ng pagbabagong panlipunan. Ang mga usaping pilosopikal na kanilang pinagdaraanan ay naging mahigpit na pundasyon ng kanyang mga akda tulad ng 'Noli Me Tangere' at 'El Filibusterismo'. Isa sa mga highlight ng kanilang relasyon ay ang kanilang pagsusulatan na puno ng mga ideya at opinyon na patungkol sa mga pangyayari sa kanilang paligid. Samantala, sina Maria at Concepcion Rizal naman ay naging matatag na tagapagtanggol ng kanilang kapatid. Sinasalamin ng kanilang dedikasyon ang sama-samang pagkilos ng pamilya sa pagtutok sa mga isyung panlipunan at pangkalinangan. Ang kanilang mga kontribusyon ay hindi lamang tungkol sa mga bagay na materyal kundi pati na rin sa emosyonal na suporta. Sa kabila ng lahat ng paghihirap kay Rizal, hindi sila kailanman sumuko. Saksi tayo kung paano ang kanilang mga pagsusumikap, malawak na sakripisyo, at pag-ibig sa kanilang pamilya ay nagbigay ng malaking inspirasyon kay Rizal upang ipaglaban ang mga prinsipyong kanyang pinaniniwalaan. Ito ay nagpapakita na ang mga kapatid ni Rizal ay hindi lamang mga tagasuporta kundi mga aktibong kalahok sa kanilang misyon para sa isang makatarungan at malayang bansa.

Sa aking pag-iisip, ang mga nobelang Tagalog ay may napakalaking potensyal na maging popular sa ibang bansa. Alam mo, sa kasalukuyan, pumapansin na ang maraming tao sa iba’t ibang kultura sa mga kuwentong nagbibigay buhay sa mga lokal na karanasan. Ang mga Pilipino ay mayaman sa kultura at tradisyon, na tiyak na kaakit-akit sa mga mambabasa sa ibang panig ng mundo. Sa mga kwentong puno ng diwa, mula sa mga kwento ng pag-ibig hanggang sa mga kwentong may kababalaghan, naapahanap ng mga mambabasa ang koneksyon sa mga tauhan at mga pangyayari. Isipin mo ito: may mga manunulat na gaya nina Lualhati Bautista at Bob Ong. Ang mga akda nila, kahit sa simpleng konteksto, ay nagbibigay ng malalim na mensahe, na maaari ring isalin sa iba’t ibang wika. Kung magbibigay ng sapat na promosyon at suporta sa mga ito, maaaring makilala ang mga nobelang Tagalog sa pandaigdigang merkado. Marahil kailangan lang natin ng mas malawak na platform para ipakalat ang mga akdang ito, mula sa mga internasyonal na book fair hanggang sa mga literary translations. Sa panahon ngayon, bumibisita ang mga tao sa mga webtoons at mga graphic novels. Kung ma-integrate ang mga tradisyonal na kwento sa mga makabagong anyo gaya ng manga at manhwa, tiyak na madudurog ang mga nakagawian na palaging naiisip na ang mga nobelang ito ay lokal lamang. Kung madalas na lumalabas ang mga kwento mula sa ating mga bayan sa mga online platforms, siguradong magkakaroon tayo ng mas malawak na pakinabang na makilala sa ibang mga bansa, kaya nilalampasan natin ang mga hangganan ng ating lokal na literatura. Mahalaga ring isaalang-alang ang mga pagsasalin at adaptations sa iba't ibang anyo. Maraming mga diwa at halaga sa ating mga kwento na maaaring pumatok sa puso ng mga banyaga basta't maipasa ito sa masiglang paraan. Kaya naman, habang patuloy na sumisibol ang mga manunulat at artist, asahan mo na dadami ang pagkakataon para sa mga nobelang Tagalog na umarangkada sa pandaigdigang mga eksena.

Nakakaindak isipin kung paano nagkakabit-kabit ang mga kwento ng ating mga ninuno sa malalayong pulo at kontinente — ramdam ko iyon tuwing nagbabasa ako ng iba't ibang epiko at alamat. Mula sa ugat na Austronesian, makikita mo ang malinaw na pagkakatulad ng mga mito sa Pilipinas at sa kalapit na Timog-silangang Asya: ang mga diwata at anito natin ay kamukha ng mga 'bidadari' at 'hyang' sa Indonesia at Malaysia; ang ideya ng espiritu ng puno at bundok ay buhay din sa maraming kultura sa rehiyon. Ang mga konkretong halimbawa ang nagpapakonekta sa mga kwento: ang 'penanggalan' sa Malaysia at ang ilang uri ng aswang sa atin ay parehong naglalarawan ng naglalakad na babaeng nawawala ang ulo o nakakahiwalay na bahagi ng katawan; ang konsepto ng dagat na tahanan ng makapangyarihang nilalang ay makikita sa alamat ng merfolk sa Pilipinas at sa mermaids ng Europa, pati na rin sa mga kahalintulad na nilalang sa Polynesia. May mga elemento ring galing sa banyagang relihiyon at paniniwala — ang Hindu-Buddhist motifs na pumapasok sa ilang epiko tulad ng 'Darangen', at ang impluwensiya ng Kristiyanismo na naghalo sa lokal na pananaw at nagbigay ng bagong hugis sa mga lumang mito. Bilang isang mahilig sa mga kwentong bayan, lagi kong na-eenjoy ang paghahambing: hindi ibig sabihin ay kopya lang, kundi pariho silang umuusbong mula sa magkakaparehong pangangailangan ng tao — paliwanag sa kalikasan, takot, pag-ibig, at pagkakakilanlan. Masarap isipin na sa bawat alamat, umiiral ang isang piraso ng malawak na kulturang naglalakbay sa dagat at kabundukan.

Nakakabilib talaga kung pag-uusapan ang lawak at lalim ng mga epikong Pilipino. Sa dami ng naririnig at nababasa ko sa mga forum at sa mga lokal na pagtitipon, madalas na binabanggit ang 'Darangen' ng mga Maranao bilang isa sa pinakamahabang kwentong mitolohiya na kilala sa bansa — at kadalasan, ito rin ang inihahambing sa pinakamahaba sa buong mundo. Hindi lang dahil sa haba nito kundi dahil sa lawak ng saklaw ng kuwento: pag-ibig, digmaan, pamana, at mga seremonyang panlipunan na umaabot sa maraming kabanata at awit. Naranasan kong manood ng pag-ukit ng ilan sa mga bahagi nito sa isang cultural night malapit sa Lake Lanao; tumagal ang mga awit ng halos buong gabi, at ramdam ko kung paano nagiging buhay ang kasaysayan habang inaawit. Ang 'Hudhud' ng Ifugao at ang 'Biag ni Lam-ang' ng Ilocos ay malalaking epiko rin at kilala sa kanilang haba at kahalagahan, pero ang 'Darangen' ang madalas ituring na pinakapinagmulan ng pinakamaramihang episode at wari ay may pinakamaraming taludtod na naipapasa-pasa. Para sa akin, hindi lang ito kumpetisyon ng haba; mas mahalaga ang konteksto kung bakit tumatagal ang epiko — dahil likas na oral at performative ang mga ito, nag-iiba-iba depende sa tagapagsalaysay. Kaya kapag may nagtatanong kung alin ang pinakamahaba, lagi kong sinasabi na tingnan din ang paraan ng pag-awit at ang bilang ng episode: sa maraming opinyon at sa maraming pagtatanghal, ang 'Darangen' ang madalas lumalabas bilang pinakamahabang kwento.