Saan Ako Makakabili Ng Manga Ni Akiko Yosano Sa Manila?

Nang una kong makita ang pangalan ni Akiko Yosano habang nanonood ako ng 'Bungo Stray Dogs', umiikot agad isip ko kung paano ginamit ang pangalan at ang personalidad niya sa serye. Para malinaw, may dalawang bagay na pwedeng pag-usapan dito: ang tunay na makatang si Akiko Yosano (与謝野晶子) at ang fictional na karakter na tinatawag din na Yosano Akiko sa 'Bungo Stray Dogs'. Walang buong anime na tumatalakay lamang sa buhay ng mismong makata — hindi siya nagkaroon ng standalone na anime biopic — pero ang karakter na hango sa kanya ay bahagi ng adaptasyon ng manga-anime ng 'Bungo Stray Dogs'. Ang anime na 'Bungo Stray Dogs' ay unang lumabas noong April 2016 (season 1), sinundan ng season 2 noong October 2016, at nagkaroon ng ibang installments at isang movie na 'Dead Apple' na lumabas noong 2018. Ang karakter na Yosano Akiko ay lumalabas sa adaptasyon; hindi siya palaging nasa spotlight sa unang season pero nagkakaroon ng mas malaking papel sa mga sumunod na season at sa mga spin-off episodes. Kung hahanap ka ng eksena na kitang-kita ang kanyang kakayahan at moral complexity, mas makikita mo iyon sa mga later arcs ng anime at sa continuity ng manga. Bilang isang tagahanga na medyo hilig sa mga karakter na may medical/ethical twists, natuwa ako na na-adapt siya sa screen — may dark humor at malalim na backstory ang portrayal niya sa anime. Kung gusto mong subukan, simulan mo sa season 1 para ma-appreciate ang buildup; makikita mo kung paano unti-unting lumalawak ang cast at tumitibay ang papel ni Yosano sa loob ng palabas.

Seryoso, tuwing binabasa ko ang mga tula ni Akiko Yosano parang may nagsasalita nang direkta mula sa loob ng dibdib — matalas, mainit, at hindi nahihiyang magpahayag ng pagnanasa at lungkot. Ang estilo niya ay isang makapangyarihang kumbinasyon: ginagamit niya ang tradisyunal na tanka bilang balangkas pero binubuhusan ito ng modernong damdamin at lantad na erotisismo. Sa koleksyong 'Midaregami' ramdam mo ang bagong tinig na kumakalaban sa kalmadong estetikang panluma; gumigising siya ng mga imahe gamit ang mapangahas na metaphor at simpleng salita na direktang tumatagos sa emosyon. Madalas niyang ilagay ang sarili bilang persona na malungkot, nagmamahal, o nagwawala -- isang uri ng confessional lyric na hindi takot magpahayag ng katawan at pagnanasa. Bukod sa sensuality, politikal at sosyal na paksa ang pumapaimbulog sa kanyang mga akda; tinuligsa niya ang tradisyonal na papel ng kababaihan at ipinahayag ang female subjectivity nang malakas. Ang kanyang wika ay musikal — may ritmo at tinig na madaling umantig — pero hindi mahigpit sa porma; pinapalaya niya ang tanka mula sa sobrang pagkamahinhin at binabago ito sa isang makabagong panulaan na personal, direktang tumutugon sa pagbabago ng lipunan. Pagkatapos basahin, hindi mo lang mararamdaman ang tula—mag-iwan ito ng init sa dibdib at tanong sa isip ko, at iyon ang tumatak sa akin sa bawat pagbalik sa kanyang mga tula.

Nakakataba ng puso kapag naghahanap ako ng lumang akdang pampanitikan — lalo na kay Yosano Akiko — dahil lagi akong natutuklasan ng bagong sulok ng kasaysayan at sining. Kung ang hanap mo ay mga ‘interview’ ni Yosano Akiko (与謝野晶子), magandang tandaan na buhay siya noong huling bahagi ng Meiji at Taisho era, kaya hindi gaanong maraming audio o video interview ang makukuha. Subalit mayaman ang mga nakalimbag na panayam, liham, at artikulo sa mga makasaysayang magasin at antolohiya. Una, i-check ko palagi ang National Diet Library Digital Collections — maraming digitized na pahayagan at magasin na maaaring naglalaman ng mga panayam o sanaysay niya o mga panayam sa kanya sa mga kontemporaryong publikasyon. Pangalawa, hahanapin ko ang mga koleksyon ng kanyang mga sulatin, tulad ng mga ‘complete works’ o mga bilingual anthology na may kasamang talakayan at transkripsyon ng mga panayam; sa ganoong mga libro madalas nakapaloob ang mga editorial notes at translated excerpts. Minsan din nagtatagpo ako sa Internet Archive at HathiTrust para sa libreng scans ng mga librong lumang publikasyon, at sobrang useful din ang WorldCat para malaman kung aling mga aklatan ang may partikular na edisyon. Para sa audiovisual, sinisiyasat ko ang NHK archives at YouTube para sa mga documentary o lectures ng mga scholar tungkol kay Yosano — hindi personal na interview niya, pero may mga programang naglalahad ng kanyang buhay at komentaryo. Panghuli, hindi ako nahihiya mag-search gamit ang kanyang Japanese name, 与謝野晶子, dahil mas maraming resulta kapag ganun ang gamit. Sa huli, gusto ko ring i-check ang JSTOR at Project MUSE para sa academic interviews o mga artikulong naglalaman ng mga sipi mula sa orihinal na panayam — madalas dun nakikita ang mas kritikal at masusing paglalahad na talagang nakakatulong sa mas malalim na pagkaunawa.

Teka, medyo excited ako dito — oo, may official soundtrack kung ang tinutukoy mo ay ang adaptasyon kung saan lumabas si Yosano Akiko sa anime na 'Bungo Stray Dogs'. Naging malaking bahagi ng atmospera ng serye ang musika, at si Taku Iwasaki ang composer na karamihan sa fans ay kilala dahil sa kanyang cinematic at stylized na mga tema. May mga opisyal na album na inilabas para sa anime (Original Soundtrack para sa iba't ibang season), at makikita mo rito ang mga instrumental cues na lagi kong nire-replay tuwing lumalabas si Yosano sa dramatic na eksena. Bukod sa OST albums, may mga character-related releases din na minsan ay naglalaman ng mga character song o drama track na nagpapakita ng boses at personalidad ng karakter. Hindi lahat ng character ay may sariling solo single, pero kadalasan ay may mga track o motif sa OST na malinaw na naka-associate kay Yosano — lalo na sa mga scenes na nagpapakita ng kanyang medical/serious side. Madalas kong hanapin ang mga ito sa Spotify, Apple Music, at YouTube, at kung collector ka, lumalabas din sila sa CD form sa CDJapan o Amazon Japan. Personal na paborito ko ang mga moments kapag bumabalik ang tema na may gothic-kundiman vibe kapag seryosong nag-aalaga si Yosano — parang musika talaga ang nagbibigay buhay sa kanyang complexities. Kung fan ka ng karakter, sulit talagang pakinggan ang OST habang reread mo ang mga eksena; ibang level ang immersion.

Sobra akong humanga kay Akiko Yosano nung una kong natuklasan ang kaniyang mga tanka — parang biglang nagbukas ang mundo ng modernong panulaang Hapones sa akin. Ipinanganak siya noong 1878 at namayapa noong 1942; sa mahabang panahon ng kaniyang paglikha naging sentro siya ng pagbabago sa anyo at tema ng tanka. Nag-asawa siya kay Yosano Tekkan, at sa pamamagitan ng kolektibong espasyong pang-panitikan tulad ng mga magasin na 'Myōjō', lumitaw ang kaniyang tinig bilang iba sa mga dati nang inaasahan: matapang, sensual, at puno ng damdamin. Hindi lang siya basta makata — naging isang cultural force siya na nagpabitaw sa konserbatibong pagtingin sa pagmamahal, kababaihan, at buhay-pamilya. Ang pinakasikat niyang gawa ay ang koleksyon ng tanka na 'Midaregami' (''Tangled Hair'') na lumabas noong 1901. Dito ko unang naramdaman ang tapang niya: tumatalakay ang mga tula sa pagnanasa, sa pag-iibigan, at sa kababaihan bilang buo at malikhain, hindi bilang pasibo o simpleng tagamasid. Ang mga salitang binubuo niya ay madalas na naglalabas ng imaheng erotiko at maternal nang magkadikit — isang bagay na noon ay itinuturing na nakaka-gets ng lipunan. Dahil dito, nagbigay siya ng permiso sa mga kababaihan na ipahayag ang sariling katawan at damdamin sa panitikan; sa madaling salita, binuksan niya ang pinto para sa mas personal at 'raw' na tula sa modernong Hapon. Bukod sa sariling tula, kilala rin siya sa pagsasalin at pag-aangkop ng mga klasikal na akda para sa modernong mambabasa—halimbawa, ginawang mas malapit sa panlasa ng bagong henerasyon ang mga lumang koleksyon gaya ng 'Manyoshu'. Sa mga huling bahagi ng buhay niya nagkaroon din siya ng mga kumplikadong posisyon patungkol sa politika at digmaan, kaya’t ang imahe niya ay hindi puro idealis; may mga bahagi ng kasaysayan na medyo kontrobersyal. Pero bilang isang mambabasa at tagahanga, napaka-inspirational ng kanyang ambag sa panitikan: binago niya kung paano nagsasalita ang kababaihan sa tula at binigyan ang modernong tanka ng bagong lakas. Sa akin, nananatili siyang simbolo ng tapang at ng pagnanais na gawing personal ang pampublikong panitikan.

Talagang na-wow ako nang una kong makita ang pangalan ni Yosano Akiko sa isang koleksyon ng modernong Japanese poetry sa kolehiyo—pero agad din akong na-curious dahil hindi siya kilala bilang nobelista. Sa Pilipinas, kung mag-iisip ka ng pinakapopular na gawa niya, karamihan sa amin ay tumutukoy sa kanyang tanka collection na ‘Midaregami’ (madalas isinalin bilang 'Tangled Hair') kaysa sa isang nobela. Ang koleksyong ito ang nagpasikat sa kanya bilang makata at bilang isang radikal na tinig ng panahong Meiji—malalim, sensual, at feministang mga tanka na tumagos sa damdamin ng mambabasa kahit dekada na ang lumipas. Personal, nakita ko ang impluwensya ni Yosano sa mga anthology ng Japanese poetry na ginagamit sa mga comparative literature classes dito sa Pilipinas. Hindi madalas may buong librong nobela mula sa kanya sa mga bookstore; ang mga tanka at maiikling sanaysay niya ang kadalasan na-translate at naipapakalat, kaya doon nagmumula ang pagka-popular niya. Sa mga book club at online forums na sinalihan ko, palaging may nagsi-share ng isinalin niyang tanka o ng mga artikulong tumatalakay sa kanyang buhay bilang aktibista. Kaya kapag tinanong mo ang "pinakapopular na nobela" ni Yosano dito, medyo kailangan i-correct ang premise—hindi siya kilala para sa nobela sa konteksto ng Pilipinas. Ngunit kung ang hanap mo ay ang paborito at pinakakilala niyang akda, malamang 'Midaregami' ang sagot—hindi para sa haba ng kwento, kundi sa lalim ng damdamin at epekto nito sa mga mambabasa dito at doon. Personal, tuwang-tuwa ako na may mga tagalog at English snippets ng kanyang tula na patuloy na kumakalat sa mga bagong henerasyon.

Naku, sobra akong na-excite na pag-usapan 'to! Para klaruhin agad: may dalawang malamang ibig-sabihin ng tanong mo kapag sinabing 'Akiko Yosano' — una, ang makasaysayang makata na si Yosano Akiko (na buhay noong huling bahagi ng 19th hanggang early 20th century), at pangalawa, ang karakter na hango sa kanya na lumitaw sa seryeng 'Bungo Stray Dogs'. Dahil iba ang konteksto ng bawat isa, iba rin ang klase ng “proyekto” na pwede nating asahan ngayong taon. Kung ang tinutukoy mo ay ang makatang si Yosano Akiko, natural na wala siyang bagong personal na proyekto dahil siya ay makasaysayang personahe — ngunit madalas may mga bagong salin, anibersaryo na exhibit, academic conferences, o artistic adaptations ng kanyang tula na lumalabas mula sa mga museo at publishing houses. Nakakita ako nitong mga taon na ito na may mga curated poetry collections, bilingual editions na may commentary, at minsan pati stage adaptations o musical pieces na kumukuha ng kanyang mga tula bilang lyrics. Kaya ang “susunod na proyekto” para sa kanya kadalasan ay isang bagong edisyon, isang commemorative exhibit, o collaboration sa mga modernong musikero at visual artists. Kung naman ang reference mo ay ang karakter mula sa 'Bungo Stray Dogs', madalas may spin-off materials, drama CDs, merchandise, at event appearances kasama ang buong cast — lalo na kapag may bagong season ng anime, stage play, o special collaboration. Sa madaling salita, depende talaga sa ibig mong tukuyin: ang makata ay mas posibleng magkaroon ng bagong salin o exhibit; ang fictional na Akiko Yosano naman ay maaaring lumabas sa anime-related na proyekto. Personal kong trip na bantayan ang official announcements mula sa publishers o event organizers kapag curiosity mode ako, kasi lagi may nakakatuwang reveal sa mga ganitong releases.