Sino Ang Karaniwang Tinatarget Ng Tiktik Aswang Sa Alamat?

Sige, hilig ko talaga maghukay ng folklore kaya suportado ko yang curiosity mo tungkol sa 'tiktik'. Bilang isang taong lumaki sa lungsod pero madalas bumisita sa probinsiya, nakita ko ang dalawang mukha ng isyung ito: una, ang modernong ebidensya na nakakalula pero kadalasan mahina pag tinignan scientifico; pangalawa, ang emosyonal at kultural na ebidensya na napakalakas at hindi dapat baliwalain. Sa 'hard evidence' side, wala pa tayong solidong dokumentadong proof na may tunay na supernatural na nilalang na tumatawag sa sarili nilang tiktik. Mga viral na video at larawan na kumakalat sa social media? Karamihan ay grainy, may bad lighting, o madaling mapatunayan na na-edit. Ang mas makatotohanang paliwanag ay mga misidentification: maliliit na mamalya na lumilipad o gumagapang, malalaking ibon, kahit mga aso o unggoy na nasisilayan sa kakaibang anggulo kapag gabi. May scientific literature tungkol sa sleep paralysis at hypnagogic hallucination na nagpapaliwanag kung bakit nakakaranas ng pakiramdam ng presensya o nakikitang nilalang ang ilang tao sa gabi—lalo na kung pagod o stressed. Mayroon ding mga kaso ng mass hysteria o paniniwala na lumalakas dahil sa social amplification: isang viral story sa barangay, ilang pagkakakita ng kakaibang liwanag o tunog, at boom—nagkakaroon ng serye ng mga ulat. Ngunit hindi rin dapat itapon ang kuwentong-bayan na may sariling kabuluhan. Bilang taong mahilig makinig sa mga matatanda, napansin ko ang consistent na motifs: tunog na parang ‘tiktik’ na lumalabasan kapag may nilalapa sa palaka, unggoy o pugo; mga hayop na natatagpuang nawala o napatlyA—madalas manok; at mga ritwal na ginagawa para proteksyon gaya ng paglalagay ng asin o pag-iwan ng pagkain. Ang antropolohikal na pananaw ko: ang paniniwala sa tiktik at aswang ay naglilingkod bilang paraan ng komunidad para ipaliwanag biglaang sakit, kamatayan, o mga bagay na mahirap ipaliwanag ng karaniwang tao. Kung ang tanong mo ay striktong 'may ebidensya ba na scientifically verifiable?', ang sagot ko ay hindi pa — pero kung ang tanong ay 'may ebidensya ba na umiiral ang paniniwala at mga karanasan ng tao tungkol sa tiktik sa modernong panahon?', oo, at buhay-lakas ito sa mga kuwentong naipapasa at sa mga modernong viral na kwento. Sa huli, gusto kong maniwala sa rason, pero hindi ko rin minamaliit ang takot at misteryo na nagbibigay kulay sa buhay ng mga tao sa labas ng siyudad, at iyan din ang dahilan bakit patuloy akong naaakit sa usaping ganito.

Alingawngaw ng gabi ang magbukas ng kwento ko: lumaki ako sa baryo kung saan ang 'tiktik' hindi lang katawagan kundi isang tunog na nagpapabilis ng tibok ng dibdib. Sa amin, ang pinakaunang ritwal na itinuturo ng lola ko ay ang paglalatag ng asin sa pintuan at sa palibot ng bahay bago magdilim. Pinipilit niya na hindi basta-basta ang asin—dapat dagat na asin, hindi iodized, at tinatapakan nang pa-tatsulok ang paglalagay para daw 'di mapagtagumpayan. Kasama nito ang paglalagay ng bawang sa ilalim ng salampak o sa mga bintana; hindi namin ito kinakain agad kapag gabi na, nasa altar o duyan ng bata. Naniniwala siya na naaalis ng asin at bawang ang masamang presensya, at sa totoo lang, simpleng comfort lang din iyon—may panlaban ka, may kontrol ka. May kasabay na panalangin: simpleng 'Orasyon' na iniwan ng lolo ko—maikli lang, inuulit ng tatlong beses habang umiikot sa bahay na may hawak na kandila at tubig, at pagkatapos ay pupunasan ang mga bintana at kuwarto. Kapag seryoso ang takot namin, dinudugo niya ang sampung pirasong dahon ng bayabas at sinusunog sa labas para sa usok na pinaniniwalaang nagpapalayas ng 'anito'. Sa akin, hindi lang superstition ang ritual; ritual is community—nagkakaroon ng bantay-balay at hindi nag-iisa ang pamilya pagpatak ng dilim. Sa modernong panahon, idinadagdag ko na rin practical na hakbang: ilaw na naka-on sa labas, aso na hindi pinapabayaan, at mga kapitbahay na may cellphone para mabilis tumawag. Hindi natin kailangang maniwala ng buo sa misteryo para sundin ang ritwal—ang mahalaga, nagkakaroon ka ng kalinawan, seguridad, at koneksyon sa mga nakatatanda. Sa huli, ang ritwal laban sa tiktik para sa akin ay halo ng pamahiin, panalangin, at simpleng pag-iingat—mga bagay na nagpapakalma sa puso ng sinumang natatakot kapag maririnig ang kakaibang tunog sa gabi.

Kapag gabi na at tahimik ang baryo, may isang tunog na agad na pumupuno sa hangin — isang maigsi, paulit-ulit at medyo matulis na 'tik-tik' na parang may maliit na bagay na pumipitik sa kahoy. Sa sarili kong karanasan, hindi ito simpleng kuliglig o tuko; iba ang timbre at ritmo: madalas paulit-ulit, minsan may pagitan na parang nagbabantay, at nakakakilabot dahil inuulit-ulit ito ng parang may layunin. Sa mga kuwentong narinig ko, iyon ang tinutukoy na tunog ng tiktik na aswang — palatandaan na may nagmamasid sa paligid, lalo na sa mga buntis o sa mga bahay na tahimik at malayo sa kalsada. Hindi lang ako naniniwala agad-agad; may mga gabi na inisip kong daga o ibon lang iyon. Pero may kakaibang feature sa mga kuwentong-baryo: kapag lumalakas ang 'tik-tik', ayon sa ilan, lalayo raw ang aswang; nakakabaliw, kasi sa ibang lugar kabaligtaran ang sinasabi — lumalakas daw kapag malapit. Ito ang nagbigay sa akin ng malamig na pakiramdam noong minsang natutulog kami sa sala kasama ang aking pinsan na buntis; narinig namin ang mabagal, makasunod-sunod na 'tik...tik...tik' at parehong humarurot kami, hindi dahil sa takot lang kundi dahil alam naming kailangang ingatan ang katahimikan at huwag magpatokhang tunog. May mga matatanda na nagtuturo rin ng mga simpleng panlaban: ilagay ang gamit na may matalim na amoy, o mag-iwan ng asin at ilaw sa bintana, paniniwala na iiwas iyon ng nilalang. Sa medyo pragmatic na pananaw, may paliwanag din: sa gabi, maraming uri ng insekto o maliit na hayop ang nagkakaroon ng tunog na puwedeng magmukhang tiktik. Ang utak natin, lalo na kapag takot, ay naghahanap ng pattern at nagbibigay-kahulugan sa mga paunti-unting kaluskos. Kaya nakakapanindig-balhibo ang karanasan — kombinasyon ng katahimikan, emosyonal na tensyon, at isang tunog na paulit-ulit at tila may intensyon. Sa huli, ang 'tik-tik' para sa akin ay hindi lang tunog; isa itong babala sa kultura, isang pampalipas ng kwento sa gabi, at isang paalala kung paano tumitibay ang takot at pananampalataya sa mga simpleng tunog ng gabi.

Sumisilip sa dilim ang mga lumang kwento ng tiktik — at bilang isang taong lumaki sa baryo, pamilyar ako sa mga ginagawa ng mga magulang kapag may nababalitaan. Madalas, simple at praktikal ang unang depensa: asin sa pintuan at bintana, bawang na nakasabit sa bubong o pintuan, abo sa mga sulok ng bahay, at bakal o kutsilyo na inilalagay malapit sa kama. Nakita ko mismo na kapag ipinahid ng nanay ko ang abo sa may bintana, parang nawawala ang kakaibang tunog; hindi ko maipaliwanag pero gumagana sa amin ang ritual na iyon — kahit pa man sa psychological na antas, nagdaramay ito ng kapanatagan sa buong bahay. Bukod sa tradisyonal na bagay, natutunan ko ring huwag iasa lahat sa sagrado o sa pamahiin: pinagsasama namin ang alamat at modernong pag-iingat. May mga gabi na nagsisindi kami ng ilaw at tumutulog nang magkakasama lalo na kapag malakas ang hiyaw-hiyaw ng aswang sa paligid. Pinapalakas namin ang kapitbahayan: may nakabahaging telepono, may mga taong umiikot para mag-check, at kapag seryoso ang banta, agad kaming kumokontak sa barangay. Personal kong payo — ilagay mo ang iyong kaligtasan sa unahan: lock ang pintuan, iwasang mag-isa sa labas ng gabi, at huwag pumunta sa mga liblib na lugar. Ritwal man o modernong paraan, ang mahalaga ay sama-sama kayong nagbabantay at may planong emergency. Hindi ko sinasabi na suwerteng palagi itong gumagana, pero bilang kombinasyon ng naniniwala sa tradisyon at paggamit ng karaniwang pag-iingat, mas maiiwasan mo ang panganib. Sa huli, ang pinakamalaking kalaban ng takot ay pagkakaisa at pagiging handa — may kaba pa rin ako minsan, pero mas konti kumpara noong bata pa ako.

Sige, heto ang mas malalim na listahan ng mga lugar na lagi kong tinitingnan kapag naghahanap ako ng larawan at dokumento tungkol sa tiktik — at madalas may napupulot akong kakaibang impormasyon. Una, mag-check ka sa mga malalaking aklatan at museum: ang National Library of the Philippines at ang National Museum ay may mga lumang koleksiyon ng litrato, etnograpiya, at journal na nagdodokumento ng iba't ibang paniniwala sa aswang at tiktik. Sa mga university libraries naman, ang UP Diliman at Ateneo ay may mga thesis at special collections na minsan hindi mo mahahanap sa Google. Hanapin ang mga keyword na ‘tiktik’, ‘aswang’, ‘Philippine folklore’, at mas maganda kung Filipino at English para mas malawak ang lumalabas. Online naman, laging nagagamit ko ang Internet Archive at Google Books para sa mga lumang libro at folklore compilations; tama ring puntahan ang JSTOR o Academia.edu para sa mga academic papers (kahit may bahagi na naka-paywall, madalas may libre ring preview). Huwag kalimutang i-browse ang NCCA website at mga regional cultural office pages — naglalabas sila ng dokumento at exhibit catalog na may mga litratong etnograpiko. At siyempre, kapag nag-iinspeksyon ako ng mga larawan, laging chine-check ang provenance: kailan kinuha, sino ang photographer, at kung may caption o koleksyon reference. Mahilig ako sa ganitong treasure hunt, kasi kadalasan doon mo mahahanap ang mga tunay na lumang tala tungkol sa tiktik.

Sobrang kinagigiliwan ko ang mga kwento tungkol sa aswang at tikbalang — parang laging may bagong twist depende kung sino ang nagsasalita. Sa tradisyon ng Pilipinas, ang ‘aswang’ ay hindi lang isang nilalang; ito’y kolektibong pangalan para sa iba't ibang uri ng mala-demonyong tao: manananggal na naghihiwalay ang katawan, tiyanak na sanggol na nagbabalik-anyo, at mga nagpapalit-anyong hayop tulad ng asong-gubat o paniki. Maraming bersyon nagsasabing nagmula ang ideya sa paniniwala sa masasamang espiritu at sa takot sa mga panganganak at pagkakasakit—madalas ginamit para ipaliwanag ang biglaang pagkamatay ng sanggol o nawawalang alagang hayop. Nag-iba ang imahe ng aswang pagdating ng mga Espanyol; pinalalim at pinayaman ng mga kwento ng witchcraft at mahika. Sa kanayunan, may mga ritwal at proteksyon tulad ng pagkalat ng asin, bawang sa pintuan, o pag-iingat sa gabi. Nakakatuwa na maraming modernong adaptasyon — sa komiks, pelikula, at serye tulad ng 'Trese' — ang nagre-interpret ng aswang bilang simbolo ng marginalisasyon o trauma, hindi lang isang simpleng halimaw. Ang tikbalang naman ay kakaiba: may katawan na tao pero ulo at paa na parang kabayo, mahilig maglaro ng biro sa mga manlalakbay at magpa-ikot sa gubat o daan. Sinasabing siya ay espiritu ng kagubatan o naging tao dahil sa sumpa. May mga tradisyong nagsasabing puwedeng ‘itulad’ ang tikbalang kung kukunin mo ang tatlong ginto o buhok sa kanyang ihip ng balahibo, o kung manghingi ka ng pahintulot bago tumawid sa kanyang teritoryo. Para sa akin, ang dalawang nilalang na ito ay higit pa sa takot — salamin sila ng ating kasaysayan, pangamba, at imahinasyon.