นักวาดไทยจะเผยแพร่โดจิน Genshin อย่างถูกกฎหมายได้อย่างไร?

ท้ายที่สุด หากอยากเผยแพร่โดจินที่ชัดเจนว่าเป็นแฟนงานของ 'Genshin Impact' ทางเลือกที่เราแนะนำแบบสั้น ๆ คือหลีกเลี่ยงการใช้ภาพและชื่อที่ตรงตัวหรือขออนุญาตจากเจ้าของก่อน วินัยในการตั้งชื่อผลิตภัณฑ์ การทำปกที่ไม่ทำให้คนสับสนว่าผลิตโดยเจ้าของลิขสิทธิ์ การระบุชัดว่าเป็นผลงานแฟนเมด และการพิจารณาทำเวอร์ชันที่เป็น-inspired แทนสำเนาโดยตรง จะช่วยลดความเสี่ยง

เราเองมักจะเลือกเส้นที่ให้ความเคารพต่อผลงานต้นฉบับและผู้สร้าง เพราะนอกจากจะปลอดภัยทางกฎหมายแล้ว มันยังรักษาชุมชนและความสัมพันธ์ระหว่างครีเอเตอร์กับแฟน ๆ เอาไว้ได้ เหมือนกับหลายคนที่เอาแรงบันดาลใจจาก 'Persona' มาปรับใหม่จนเกิดไอเดียเฉพาะตัว

ลองนึกภาพการยืนขายโดจินของตัวเองที่งานคอมิกไทยแล้วมีคนถามว่านี่เป็นงานจาก 'Genshin Impact' จริงไหม — ประเด็นคือตรงนี้แหละที่ต้องระวังเรื่องลิขสิทธิ์และสิทธิในการใช้ตัวละคร

เราเริ่มจากข้อที่ปลอดภัยที่สุดก่อน นั่นคือการขออนุญาตหรือขอไลเซนส์จากเจ้าของลิขสิทธิ์โดยตรง ซึ่งสำหรับ 'Genshin Impact' จะต้องติดต่อฝ่ายลิขสิทธิ์ของทางผู้พัฒนา/ผู้ให้บริการ (ชื่อบริษัทอาจเปลี่ยนตามเวลา) เพื่อสอบถามเงื่อนไขการใช้ผลงาน ทั้งการพิมพ์เชิงพาณิชย์ การจำหน่ายในต่างประเทศ หรือการใช้ภาพประกอบจากเกม หากได้รับอนุญาตอย่างเป็นลายลักษณ์อักษร แนวทางนี้ชัวร์สุด แต่ก็ไม่ได้ง่ายเสมอไป

ทางเลือกอื่นที่เราใช้เมื่อไม่สามารถขออนุญาตได้ คือการทำผลงานที่มีความสร้างสรรค์แยกจากต้นฉบับโดยชัดเจน เช่น สร้างโลกหรือคาแรกเตอร์ใหม่ที่ได้แรงบันดาลใจแบบหลวมๆ จากโทนของ 'Genshin Impact' แทนการยืมตัวละครโดยตรง หรือทำงานในรูปแบบพารอดี/สื่อเสียดสีที่มีลักษณะเปลี่ยนแปลงเชิงสร้างสรรค์มากพอ (ซึ่งในบางประเทศอาจเข้าข่ายยุติธรรม แต่ไม่รับประกันความปลอดภัยทางกฎหมาย) แนวทางแบบนี้เคยเห็นชุมชนของ 'Touhou' ทำได้หลายรูปแบบ แต่อย่างที่รู้กันกฎของแต่ละเจ้าของลิขสิทธิ์ไม่เหมือนกัน เราจึงมักเลือกเส้นที่ให้ความเคารพต่อเจ้าของผลงานและหลีกเลี่ยงความสับสนระหว่างงานแฟนกับสินค้าที่ได้รับอนุญาต

มุมมองเชิงกฎหมายสำหรับเราเป็นเรื่องที่ต้องระวังอย่างจริงจัง เพราะในหลายระบบกฎหมาย ผลงานดัดแปลงหรือใช้ตัวละครที่มีเจ้าของสิทธิถือเป็นงานลิขสิทธิ์ชนิดที่ต้องขออนุญาต แม้จะเป็นงานแฟนหรือแจกฟรีก็ตาม ในบริบทของไทย กฎหมายลิขสิทธิ์ให้ความคุ้มครองงานต้นฉบับและสิทธิ์ของผู้สร้าง ดังนั้นการจะเผยแพร่โดจินที่ใช้ตัวละครจาก 'Genshin Impact' โดยไม่ขออนุญาต อาจเสี่ยงต่อการถูกเรียกร้องให้หยุดจำหน่ายหรือโดนดำเนินคดีได้

เรามองว่าขั้นตอนที่สมเหตุสมผลคือการประเมินความเสี่ยงก่อน จะขายในงานเล็กๆ หรือออนไลน์ก็ต้องตระหนักว่าผู้พัฒนาอาจตรวจพบและดำเนินการได้ ถ้าเป้าหมายคือการทำให้ชุมชนรักงานและยังคงเซฟตัวเองไว้ งานที่สร้างสรรค์ใหม่โดยยึดเอาอารมณ์ของเกมเป็นแรงบันดาลใจ แต่ไม่ใช้ชื่อหรือภาพของตัวละครโดยตรง เป็นทางเลือกรองที่ป้องกันปัญหาได้มากกว่า อีกสิ่งหนึ่งที่เราเห็นมีประโยชน์คือเก็บหลักฐานการสื่อสารทุกอย่างไว้หากมีการขออนุญาต หรือหากใช้กรอบสัญญากับคนร่วมงานเพื่อชัดเจนเรื่องสิทธิการใช้ภาพและการขาย ผลงานที่ทำขึ้นแบบนี้จะทำให้เรานอนหลับได้ดีกว่า และยังรักษาความสัมพันธ์ที่ดีกับแฟนคนอื่น ๆ ในชุมชนได้ด้วย

พูดแบบไม่อ้อมค้อมเลยว่าทางลัดที่ปลอดภัยสุดคือการได้สิทธิอย่างเป็นทางการ แต่วิธีปฏิบัติจริงมีหลายทางเลือกที่เราเคยลองคิดและเห็นคนทำ

- ติดต่อฝ่ายลิขสิทธิ์ของผู้พัฒนาเพื่อขอไลเซนส์หรืออนุญาตการพิมพ์เชิงพาณิชย์
- ทำผลงานที่เป็นแฟนอาร์ตแบบแจกฟรี ไม่เรียกเก็บเงินโดยตรง แต่ระวังว่าการแจกฟรีก็ยังมีความเสี่ยงทางกฎหมายได้
- เปลี่ยนแนวทางเป็นงานที่ได้รับแรงบันดาลใจจากโทนเกม แต่สร้างตัวละคร/เนื้อเรื่องของตัวเองแทน
- ใช้แพลตฟอร์มที่มีนโยบายรองรับแฟนครีเอเตอร์เฉพาะเจาะจง และอ่านกฎให้ละเอียด

เราเคยเห็นชุมชนที่ใช้แนวทางแบบผสม เช่น ขายสินค้าที่ออกแบบใหม่ทั้งหมดแต่เก็บอารมณ์แบบเดียวกับเกม ซึ่งทำให้หลีกเลี่ยงการละเมิดเครื่องหมายการค้าได้มากขึ้น ตัวอย่างของผลงานแฟนคลับที่เปลี่ยนรูปแบบจนรัฐบาลหรือเจ้าของลิขสิทธิ์ยอมรับได้มีหลากหลาย เช่นกรณีแฟนคอมมิวนิตี้ของ 'fate' ที่ปรับสไตล์งานจนไม่ตรงตัวละครต้นฉบับ