นักออกแบบเครื่องแต่งกายควรออกแบบนางในละครทีวีให้สวมชุดแบบไหน?

มีความสับสนพอสมควรเวลาพูดถึงนิยายชื่อ 'นาง' เพราะมันไม่ใช่ชื่อที่เฉพาะเจาะจงเดียว—มีงานหลายชิ้นที่ใช้ชื่อนี้หรือพ้องความหมายคล้ายกัน ทำให้การตอบแบบตรงๆ ว่า "สำนักพิมพ์ไหน" ต้องรู้ก่อนว่าหมายถึงงานของใครและเวอร์ชันไหน ผมมักเจอกรณีที่นักอ่านพูดถึงฉบับใหม่แล้วแต่หมายถึงสำนักพิมพ์คนละเจ้ากัน ทั้งสำนักพิมพ์ใหญ่ที่เน้นตีพิมพ์หนังสือแนวสมัยนิยม ไปจนถึงสำนักพิมพ์อิสระที่ออกพิมพ์งานเฉพาะกลุ่ม ดังนั้นถ้าคุณกำลังมองหาข้อมูลที่ชัดเจน ลองเทียบชื่อผู้แต่งหรือปีที่ออกจำหน่ายดู—สองอย่างนั้นจะชี้ว่าเป็นฉบับไหนและสำนักพิมพ์ใดที่ออกเล่มล่าสุด ให้ความรู้สึกเหมือนตามร่องรอยประวัติของหนังสือมากกว่าคำตอบสั้นๆ แบบเดียวนะ

ชุดนางใน 'รามเกียรติ์' มีเอกลักษณ์เฉพาะที่ผสมผสานระหว่างความงามแบบไทยดั้งเดิมกับจินตนาการจากวรรณคดี สังเกตได้จากรายละเอียดเช่นเครื่องประดับศิราภรณ์ที่มักประดิษฐ์เป็นรูปสัตว์ในป่าหิมพานต์ หรือผ้าโจงกระเบนที่ปักลายกนกแบบโบราณ ซึ่งต่างจากชุดนางใน 'อิเหนา' ที่เน้นสีสันฉูดฉาดแบบชวา หรือ 'ขุนช้างขุนแผน' ที่ใช้ผ้าลายเรียบง่ายกว่า ส่วนตัวชอบจินตภาพตอนนางมณโฑสะพรั่งด้วยทองคำทั้งองค์ ซึ่งทำให้เห็นถึงชั้นเชิงการบรรยายที่เกินเลยจากความเป็นจริงเพื่อสื่อถึงความโอ่อ่า

เคยสังเกตไหมว่านางเอกในวรรณคดีไทยมักถูกออกแบบให้เป็นผู้หญิงอ่อนโยน แต่แฝงความเข้มแข็งไว้ข้างใน? ยกตัวอย่างนางวันทองจาก 'ขุนช้างขุนแผน' ที่แม้จะดูยอมตามสามีแต่ก็กล้าตัดสินใจด้วยตัวเองเมื่อถึงคราวจำเป็น นอกจากนี้ยังมีนางแบบที่ฉลาดหลักแหลมอย่างนางมโนห์ราใน 'พระลอ' ที่ใช้ปัญญาแก้ปัญหาชีวิต แทนที่จะร้องไห้ฟูมฟาย ความซื่อสัตย์ก็เป็นอีกหนึ่งลักษณะเด่นที่พบได้บ่อย อย่างนางสร้อยทองใน 'สังข์ทอง' ที่ยอมทนทุกข์เพื่อรักษาคำสัตย์กับสามี ถึงจะดูโบราณไปหน่อยสำหรับยุคนี้ แต่ก็น่าคิดว่าแง่มุมเหล่านี้สะท้อนค่านิยมที่สังคมเคยยกย่อง

ความคิดที่ว่าตัวละคร 'นางใน' มีรากฐานมาจากวรรณคดีโบราณทำให้ผมตื่นเต้นทุกครั้งเมื่อขบคิดถึงต้นตอของอิมเมจนี้ ในมุมมองของคนที่ชอบวรรณกรรมโบราณ ผมมองเห็นสายใยที่ข้ามชาติพันธุ์ได้ชัดเจนที่สุดจากมหากาพย์อินเดียอย่าง 'รามายณะ' ซึ่งถูกนำเข้ามาและปรับให้เข้ากับบริบทในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ชาติกำเนิดของนางเอกในหลายเรื่องมีองค์ประกอบร่วม เช่น ความสวยงาม ความจงรักภักดี หรือบททดสอบทางศีลธรรม ที่เราพบในตัวละครหญิงของเรื่องนี้ด้วย เมื่อพิจารณาผ่านเลนส์ของประวัติศาสตร์วรรณคดี ผมเห็นว่าองค์ประกอบทางสังคมและพิธีกรรมในราชสำนักไทยเข้ามาเติมเต็มลักษณะของ 'นางใน' ให้มีรายละเอียดเฉพาะตัวมากขึ้น ยกตัวอย่างเช่น บทบาทของนางในที่สะท้อนลำดับชั้น ความละมุน และความอ่อนหวานที่มีทั้งข้อดีและข้อจำกัด นี่คือภาพรวมที่ทำให้ผมคิดว่าตัวตนของ 'นางใน' ไม่ได้เกิดจากงานชิ้นเดียว แต่เป็นการผสมผสานระหว่างตำนานอินเดียกับบริบทท้องถิ่นจนกลายเป็นสัญลักษณ์ที่เราเห็นในงานศิลปะและวรรณกรรมไทยจนถึงทุกวันนี้

ความจริงแล้วนักเขียนบางคนยอมเปิดเผยแรงบันดาลใจของตัวละครให้แฟนๆ ฟังอย่างตรงไปตรงมา ขณะที่บางคนเลือกกล่าวเป็นปริศนาเพื่อให้ผลงานคงความลึกลับไว้ ฉันมักจะคิดว่าการเปิดเผยนี้ขึ้นกับความสัมพันธ์ระหว่างผู้เขียนกับผลงานและเวลาที่สัมภาษณ์ ตัวอย่างที่เด่นคือเมื่อผู้สร้างพูดถึงแรงขับเคลื่อนเบื้องหลัง 'Nausicaä' — ความห่วงใยต่อธรรมชาติและผลกระทบจากสงครามปรากฏชัด เหล่านักเขียนที่ชัดเจนส่วนใหญ่จะเชื่อมโยงตัวละครกับประเด็นที่อยากสะท้อน เช่น ความรับผิดชอบต่อโลก หรือภาพลักษณ์ของฮีโร่ในมุมที่ต่างออกไป ฉันเองชอบทั้งสองแบบนะ บางครั้งได้ยินเบื้องหลังแล้วเข้าใจมิติของพระนางมากขึ้น แต่บางครั้งการไม่รู้ก็ทำให้ตัวละครมีเสน่ห์ในแบบของตัวเอง เหมือนได้ปล่อยให้จินตนาการของคนอ่านเติมเต็มช่องว่าง นั่นคือเหตุผลว่าทำไมบทสัมภาษณ์จึงเป็นแหล่งข้อมูลที่น่าสนใจแต่ไม่จำเป็นต้องเป็นคำตอบสุดท้าย

นี่คือรายการที่ฉันเตรียมเมื่อคอสเพลย์เป็นนางใน 'ขุนช้างขุนแผน' — นางวันทอง. การศึกษาบริบทของตัวละครช่วยมากกว่าที่คิด: ผ้าทอไหมลายโบราณหรือผ้าซาตินที่พยายามเลียนแบบความเงาแบบชาติไทยโบราณเป็นสิ่งแรกที่ฉันจะคัดเลือก. ชั้นใน-ชั้นนอกของผ้า การพับผ้าแบบโบราณ และการเลือกสีที่สื่อความเป็นตัวละครล้วนสำคัญกว่ารูปลักษณ์เพียงอย่างเดียว. ฉันมักเริ่มจากการวัดตัวให้แน่นแล้วทำแพทเทิร์นง่าย ๆ ก่อน เพื่อให้ซับในและผ้าคลุมอยู่ทรงเวลาถ่ายรูปหรือเดินบนเวที. เครื่องประดับและการแต่งผมเป็นจุดที่สร้างบรรยากาศได้ทันที — เข็มกลัดทอง ลายดอกไม้เล็ก ๆ และช่อดอกไม้สำหรับติดผมทำให้ภาพรวมมีความสมจริง. หน้าผมและการแต่งหน้าเน้นเส้นคิ้วนุ่ม ๆ แก้มอ่อนและริมฝีปากสีอ่อน เพื่อให้กล้องจับอารมณ์แบบวรรณคดีได้ ฉันฝึกท่าทาง — การก้มหัวแบบอ่อนช้อย การประคองพัด การยืนที่มีน้ำหนักไปข้างหนึ่ง — เพื่อไม่ให้ชุดดูแค่สวยแต่ไร้ชีวิต. สุดท้ายเตรียมกล่องซ่อมฉุกเฉินไว้เสมอ: ด้าย-เข็ม กาวผ้า เทปสองหน้า และหมุดตรึงเล็ก ๆ. การคอสเป็นนางวรรณคดีไม่ได้หมายความแค่แต่งตัวให้เหมือน แต่การเคลื่อนไหวและวิธีที่ฉันหายใจเข้า-ออกขณะอยู่ในบทต่างหากที่ขายความเป็นตัวละครได้จริง ๆ.

ชอบนางในที่ถูกเขียนให้มีหลายชั้นจนทำให้ฉันอยากเกาะติดผลงานนั้นต่อไปเรื่อย ๆ ฉันมักเจอแฟนฟิคที่เลือกทำให้นางในกลายเป็นคนดีงามและใจดีสุดโต่งแบบที่ทุกคนรัก หรืออีกฝั่งหนึ่งคือการแต่งให้เธอเป็นคนเข้มแข็งจนแทบไม่มีรอยแตกเลย ทั้งสองแบบมีเหตุผลทางอารมณ์ของผู้เขียน: บางคนต้องการความอบอุ่นหลังวันหนัก ๆ จึงเขียนนางในเป็น 'ท่านแม่' ประเภทที่ให้อภัยได้หมด กลุ่มอื่นอยากเห็นการแก้แค้นหรือการเติบโต จึงปั้นนางในให้ผ่านบททดสอบและกลายเป็นฮีโร่ ตัวอย่างที่ฉันชอบคือการเอานางในจากผลงานคลาสสิกมาปรับให้มีข้อบกพร่องชัดเจน เช่น ทำให้เธอมีอดีตที่เจ็บปวดหรือความไม่มั่นคง เพื่อทำให้การพัฒนาตัวละครมีความหมายกว่าการเป็นคนดีเพอร์เฟ็กต์ เหตุผลนี้แหละที่แฟนฟิคหลายเรื่องลงเอยด้วยนางในที่ทั้งรักและหงุดหงิดได้ในเวลาเดียวกัน — ซึ่งทำให้การอ่านสนุกขึ้นและมีพื้นที่ให้คนอ่านร่วมอินไปกับการเติบโตของเธอ

นางในวรรณคดีมักถูกสร้างให้เป็นตัวแทนของความดีงามแบบอุดมคติ บทบาทของเธอถูกกำหนดไว้ตายตัว เช่น นางใน 'รามเกียรติ์' ที่ยอมสละทุกอย่างเพื่อสามี หรือนางเอกใน 'อิเหนา' ที่ต้องรอคอยความรักอย่างอดทน ส่วนนางสมัยใหม่มีมิติที่ซับซ้อนกว่า เธออาจเป็นผู้กำหนดชะตาชีวิตตัวเองเหมือนตัวละครใน 'ความสุขของกะทิ' ที่ตัดสินใจทิ้งความปลอดภัยเพื่อตามหาความหมาย หรือนางเอกใน 'รักไม่รู้ลืม' ที่กล้าท้าทายบรรทัดฐานสังคม สิ่งที่เห็นชัดคือการเปลี่ยนผ่านจากนางในกรอบทองไปสู่ผู้หญิงที่มีเลือดเนื้อและความขัดแย้ง