ประวัติศาสตร์ลาว ถูกบันทึกไว้ในเอกสารหรือคำเล่าไหนบ้าง

แหล่งเล่าเรื่องประวัติศาสตร์ลาวมีทั้งแบบเป็นลายลักษณ์อักษรและแบบปากต่อปาก ซึ่งในมุมมองที่ชอบฟังเรื่องราวจากท้องถิ่น ความทรงจำของชุมชนและบันทึกส่วนตัวมักให้รายละเอียดที่อบอุ่นมากกว่าพงศาวดารทางการ ตัวอย่างเอกสารที่ให้มุมมองแบบนี้คือบันทึกของราชสำนักอีกชุดหนึ่งอย่าง 'Royal Chronicles of Vientiane' ที่สะท้อนความเป็นราชธานีฝั่งตะวันออกของลุ่มน้ำโขง แตกต่างจากฉบับลัวงพระบางอย่างชัดเจน

นอกจากนี้สมุดบันทึกส่วนตัวของข้าราชบริพารหรือช่างในราชสำนัก เช่นที่รู้จักกันในชื่อรวม ๆ ว่า 'Phia Sing's Diaries' ให้รายละเอียดชีวิตประจำวัน งานเลี้ยง และพิธีกรรม ซึ่งช่วยเติมช่องว่างให้เหตุการณ์ในพงศาวดารดูเป็นมนุษย์ขึ้น เสียงเล่าจากชาวบ้าน—ตำนานท้องถิ่นหรือ 'ตำนาน' และบทเพลงพื้นบ้านอย่างมอรλัม—มักเป็นแหล่งข้อมูลชั้นดีสำหรับความคิด ความเชื่อ และการรับรู้เหตุการณ์ในชุมชน แม้ต้องอ่านด้วยความระมัดระวังเพราะมีการเปลี่ยนแปลงตามกาลเวลา แต่รวมกันแล้วแหล่งเหล่านี้ทำให้ประวัติศาสตร์ลาวมีมิติทั้งทางการและทางใจ ซึ่งทำให้การตามรอยอดีตสนุกและอบอุ่นกว่าที่คิด

ประวัติศาสตร์ลาวถูกบันทึกไว้ในแหล่งที่หลากหลายและมักต้องอ่านร่วมกันถึงจะเห็นภาพชัดขึ้น ผมมักเริ่มจากพงศาวดารราชสำนักที่เขียนในลาว เช่นที่นักประวัติศาสตร์ต่างประเทศเรียกรวม ๆ ว่า 'Royal Chronicles of Luang Prabang' ซึ่งเป็นชุดบันทึกเรื่องราวพระราชวงศ์ เหตุการณ์สงคราม พิธีกรรม และความสัมพันธ์กับอาณาจักรเพื่อนบ้าน พงศาวดารเหล่านี้มีเวอร์ชันหลายฉบับ กระจัดกระจายอยู่ตามคุ้มเจ้า วัด และคอลเล็กชันส่วนตัว จึงต้องเทียบกันเพื่อจับความถูกต้องของเหตุการณ์แต่ละช่วงเวลา

นอกจากบันทึกภายในแล้ว แหล่งจากต่างชาติก็สำคัญมากเช่นกัน เอกสารจีนในราชสำนักต่าง ๆ บันทึกการค้าขายและการส่งเครื่องราชทูตไปยังอาณาจักรต่าง ๆ ส่วนพงศาวดารของพม่าอย่าง 'Hmannan Yazawin' และบันทึกเวียดนามอย่าง 'Đại Nam thực lục' ก็มีบันทึกการปะทะและความสัมพันธ์กับดินแดนลาว ซึ่งมักให้มุมมองที่ต่างไปจากบันทึกภายใน การอ่านข้ามแหล่งช่วยเปิดมุมมองใหม่ เช่น เหตุผลเชิงภูมิรัฐศาสตร์หรือการตีความเหตุการณ์ที่พงศาวดารของลาวไม่ได้เน้น

ยุคสมัยใหม่ทำให้มีบันทึกจากนักสำรวจและนักวิชาการตะวันตกเข้ามาเติมช่องว่าง ตัวอย่างเช่นรายงานของคณะสำรวจยุโรปในศตวรรษที่ 19 อย่าง 'Mekong Expedition' และงานเขียนของ 'Mission Pavie' ที่บรรยายภูมิประเทศ ชนเผ่า โบราณสถาน และข้อมูลเชิงกายภาพซึ่งมีประโยชน์เมื่อจับคู่กับพงศาวดาร อีกด้านหนึ่งคือหลักฐานจารึกโบราณ (inscriptions) ที่เขียนเป็นสันสกฤตหราภาษาขอมบนโบราณสถาน เช่นบริเวณภาคใต้ของลาว ซึ่งเชื่อมโยงกับอิทธิพลเขมรและสถาปัตยกรรมก่อนสมัยล้านช้าง การผสมผสานเอกสารราชสำนัก บันทึกต่างชาติ และหลักฐานจารึกให้ภาพประวัติศาสตร์ที่สมบูรณ์ขึ้นกว่าการพึ่งพาเอกสารชุดเดียวเท่านั้น