หลวงประดิษฐไพเราะมีอิทธิพลต่อศิลปินรุ่นหลังอย่างไร?

คงยากจะประเมินอิทธิพลของหลวงประดิษฐไพเราะแบบฉบับเดียว เพราะในบทบาทของคนที่ทำงานฝึกสอนหรือเขียนบทความเกี่ยวกับเพลง ผมเห็นการส่งต่ออยู่หลายชั้น ตั้งแต่การวางรูปแบบท่วงทำนอง การให้ความสำคัญกับการเว้นช่องว่างในเพลง จนถึงการใส่มิติของฮาร์โมนที่ไม่ทำให้เพลงไทยกลายเป็นทื่อ การสอนแบบเห็นตัวอย่างชัดเจนช่วยให้ศิลปินรุ่นหลังนำไปต่อยอดและทดลองแนวทางใหม่ ๆ โดยยังเอาแก่นเดิมไว้

อีกด้านหนึ่ง ผลงานของท่านกลายเป็นแหล่งอ้างอิงทางทฤษฎีที่ศิลปินและนักดนตรีศึกษา แล้วนำหลักการไปใช้ในงานบันทึกเสียง งานภาพยนตร์ และการเรียบเรียงวงเครื่องสาย การที่งานเก่ามีโครงสร้างชัดเจนช่วยให้การแปรรูปเป็นซาวด์ร่วมสมัยทำได้ง่ายขึ้น หลายคนพูดถึงการยกองค์ประกอบบางอย่างของท่านมาเป็นฐาน เช่น การใช้เมโลดี้แบบไหลต่อเนื่องหรือการจัดวางคอร์ดเพื่อเน้นอารมณ์ ทำให้เพลงสมัยใหม่ยังคงกลิ่นไทยแม้จะใช้เครื่องดนตรีสากล

ท้ายที่สุด ผมคิดว่าความสำคัญของหลวงประดิษฐอยู่ที่การเป็นสะพานเชื่อม — ระหว่างอดีตกับปัจจุบัน ระหว่างความเป็นพื้นบ้านกับแนวทางสากล ศิลปินรุ่นหลังจึงมองงานท่านเป็นคลังไอเดียมากกว่าจะมองเป็นของโบราณจ๋า และนั่นทำให้ผลงานของท่านยังมีชีวิตอยู่ในรูปแบบที่เราได้ยินทุกวันนี้

เสียงกีตาร์อินดี้หรือบีตฮิปฮอปที่ดัดแปลงท่อนเมโลดี้ให้เหลือเพียงแก่นบางส่วนเป็นภาพที่ฉันเห็นบ่อยในฉากเพลงสมัยใหม่ การที่หลวงประดิษฐฯสร้างเมโลดี้ที่ชัดเจนและยืดหยุ่นทำให้ศิลปินรุ่นใหม่หยิบไปตัดต่อ เติมช่องว่าง หรือยืดโน้ตเพื่อสร้างบรรยากาศ ซึ่งบางครั้งได้ผลลัพธ์ที่น่าประหลาดใจและสดใหม่

ฉันเองเคยร่วมเล่นกับวงเล็ก ๆ ที่เลือกเอาท่อนคอรัสแบบโบราณมารีเวิร์บ ใส่ซินธ์เพิ่ม มันทำให้เพลงนั้นรู้สึกทั้งเก่าและใหม่ไปพร้อมกัน ความสามารถของท่านในการเขียนเมโลดี้ที่ยังคงทนต่อการแปลงโฉมนี่แหละที่เป็นบทเรียนสำคัญสำหรับคนทำเพลงรุ่นหลัง ไม่ว่าจะเป็นคนที่อยากรักษาความเป็นไทยไว้ หรือคนที่อยากทดลองรื้อองค์ประกอบเดิมมาสร้างเป็นอะไรที่แปลกกว่าเดิม

อยากจะบอกว่าเมื่อฟังงานต้นฉบับแล้วลองฟังงานที่ได้แรงบันดาลใจจากเขาด้วย จะเห็นว่าการสืบทอดไม่จำเป็นต้องเหมือนเป๊ะ แต่เป็นการหยิบสิ่งที่มีคุณค่าไปต่อยอด ฉันชอบที่เสียงเหล่านั้นยังคงสร้างสีสันให้วงการเพลงไทยได้ไม่หยุด

เพลงของหลวงประดิษฐไพเราะมีความละมุนที่จับต้องได้ ผมมักนั่งฟังเมโลดี้แล้วรู้สึกว่าแต่ละท่อนถูกปั้นมาอย่างใส่ใจ ทั้งจังหวะและช่องว่างระหว่างโน้ตทำให้เพลงของท่านดูมีอากาศหายใจ เป็นสิ่งที่ศิลปินรุ่นหลังเอาไปใช้ต่อได้ง่าย เพราะมันไม่ยึดติดกับสูตรสำเร็จแบบเดียว การผสมผสานระหว่างความเป็นไทยกับแนวคิดสากลในงานเรียบเรียงของท่านทำให้หลายคนเข้าใจว่าเราสามารถใส่อารมณ์แบบไทยลงในโครงสร้างสากลได้โดยไม่เสียเอกลักษณ์

ในมุมของคนที่เคยลองเรียบเรียงเพลงเก่ามาเล่นใหม่ ความละเอียดในการจัดวางคอร์ดและการเว้นวรรคเมโลดี้ของหลวงประดิษฐฯเปิดช่องให้เกิดการตีความใหม่ ๆ ได้เยอะ นักร้องรุ่นใหม่เอาท่อนฮุกหรือท่อนสลับไปเล่นในแนวป๊อป อินดี้ จนถึงแจ๊ส โดยไม่รู้สึกขัดเจนว่ามีการละเมิดต้นฉบับ ลักษณะนี้ส่งผลต่อแนวทางการเรียนการสอนดนตรีศิลปะพื้นบ้านด้วย เพราะนักเรียนเห็นตัวอย่างการประยุกต์ที่ทำแล้วสวยงาม

พูดตรง ๆ คือความยั่งยืนของงานท่านอยู่ที่ความเป็นแม่พิมพ์ในเชิงทำนองและการเรียบเรียง หลายครั้งที่ผมหยิบท่อนเล็ก ๆ ของท่านมาใช้เป็นแรงบันดาลใจในการแต่งเพลงใหม่ ซึ่งทำให้รู้สึกว่าเรากำลังสนทนาข้ามยุคกับผู้สร้างงานคนนั้น นี่แหละเสน่ห์ที่ยังดึงศิลปินรุ่นหลังเข้ามาอยู่เรื่อย ๆ