Chapter 3:
ISANG malakas na tili ang nagpagising sa akin mula sa mahimbing na pagkatulog. Hindi na ako nag-aba pang magsuot ng bra at basta na lamang akong lumabas ng silid saka dumiretso sa sala. Naabutan kong umiiyak si Aling Bebeng, siya iyong kasa-kasama namin ni Lola Esme rito sa bahay.“Ano’ng nangyari? Bakit ho kayo umiiyak?” taranta kong tanong. Nilapitan ko pa siya para pakalmahin.Itinuro naman ni Aling Bebeng ang kuwarto ni lola habang patuloy siyang umiiyak. Mabilis kumabog ang aking dibdib nang unti-unting nag-sink in sa utak ko ang dahilan kung bakit umiiyak si Aling Bebeng. Nanghihina kong inihakbang ang mga paa palapit sa silid ni lola at dito’y naabutan kong nakahiga siya sa manipis nitong kama habang wala nang buhay. Nanlumo akong napahawak sa malamig na bangkay ni Lola Esme habang walang patid ang pagtulo ng mga luha ko. “Lola Esme,” tanging nasambit ko. Napahagulhol ako nang iyak kasabay niyon ay ang pagyakap ko sa malamig niyang katawan. Isinubsob ko ang mukha ko sa dibdib ni lola at doon ay patuloy lamang akong umiiyak. Wala pa ring tigil ang pagtulo ng mga luha ko. Ilang sandali pa ay may humawak sa likuran ko. Naramdaman ko agad na kaninong kamay iyon kaya mabilis akong humarap upang yakapin siya.“Niko, wala na si lola. Wala na akong ibang kamag-anak maliban sa kanya tapos—”“Jessy, nandito pa ako. Hindi kita pababayaan,” aniya sabay hagod sa likuran ko.Nakaramdam ako ng kaginhawaan sa ginawa ni Niko. Makaraan ang ilang minuto, sabay kaming lumabas ng silid ni Niko. Hindi ko alam kung saan na ako pupunta dahil nawala na rin ang kaisa-isang kamag-anak ko. Wala pa ngang isang taon namatay sina mama at papa tapos ngayon si lola naman ang pumanaw. Pinahid ko ang luhang kumawala sa aking pisngi bago tinungo ang terasa. Malalim akong bumuntonghininga. Magiging maayos din ang lahat. LIMANG buwan na rin ang lumipas simula nang mamatay si Lola Esme. Buhay na buhay pa rin siya sa aking alaala. Pero kailangang tanggapin dahil lahat naman tayo ay nilikha lang Niya at anumang oras, babawiin din Niya ito sa tamang panahon. “Ayos ka lang ba?” basag ni Niko sa katahimikan. Nasa terasa kami at kasalukuyang kumakain ng ice cream. Tumango ako bilang tugon. Napapansin ko rin ang panaka-nakang sulyap niya sa akin. Napangiti ako pero kaagad din nabura nang makita sa labas ng bahay si Ate Tina. Dali-dali ko siyang sinalubong nang makita siyang dumiretso lang sa pagpasok sa loob ng bahay. Nakaramdam ako ng galit sa kanya dahil sa kapabayaan niya. Sana buhay pa ang kanyang ina ngayon.“Nabili na ang bahay na ito, Jessy. Kaya wala ka ng lugar dito,” taas-kilay nitong sabi.Nanlaki ang mga mga ko sa narinig. Hindi kaagad nag-sink in sa aking utak ang sinabi niya. Ilang saglit pa ay tumunog ang kanyang cellphone. Mabilis niyang sinagot ito sa harap ko. Tila ipinagmalaki pa niya na naibenta na ang bahay ni lola samantalang iniwan lang naman niya ito. Ano’ng klase siyang anak? Wala siyang puso. “Talaga ba, Ate Tina? Parang wala lang sa iyo ang pagkamatay ni Lola Esme? Ni hindi ka nga umuwi no’ng namatay siya.” Natigilan siya sa sinabi ko pero kaagad din nakabawi at mabilis akong sinampal. Hindi ako nagpatalo, sinabunutan ko rin siya ngunit napigilan kami ni Niko. “Mag-impake ka na ngayon din, Jessy. Isasara ko na ang bahay na ito,” walang buhay niyang sabi.Napalunok ako nang tila may bumara sa lalamunan ko. Gusto kong maiyak pero pinigilan ko. Napalingon ako sa silid na tinutuluyan ko nang marinig ang kalabog kasabay niyon ay ang pagbasag ng kung ano sa sahig. Dali-dali akong pumasok sa loob. Naabutan kong tinapon ni ate ang salamin sa sahig.“Umalis ka na, Jessy!” malakas niyang sigaw. Mariin din kumuyom ang mga kamao niya habang matamang nakatitig sa amin ni Niko. Bitbit ang maleta, dinala ako ni Niko sa bahay nila. Malaki ang bahay nila para sa kanila. Gawa lamang ito sa kahoy pero pulido at maganda ang pagkakagawa. Mayro’n ding ’di kalakihang garden sa tabi ng gate na gawa sa kahoy. “Jessy, okay lang ba sa iyo na sa iisang kuwarto tayo? Tatlong kuwarto lang kasi ang mayro’n. Iyong isa naman ay ginawa ng tambakan ng mga lumang gamit,” bungad sa akin ni Niko. Ginagap niya ang isa kong kamay at marahang hinalikan. “Magsama na tayo kung okay lang sa iyo.”Mabilis akong napatingin sa mga mata niya. Seryoso siya sa sinabi. “Alam mong hindi pa tuluyang na-annul ang kasal namin ni Phillip. Hinihintay ko pa rin ang tawag ng abogado ko hanggang ngayon,” sagot ko. Wala namang kaso sa akin pero naiilang pa rin ako. Mali pa rin na magsama kami ’di dahil sa hindi kami kasal, ayaw ko lang isipin ng mga tao na sumama na ako sa ibang lalaki kahit hindi pa annul nang tuluyan ang kasal sa dati kong asawa. “Nirerespito ko ang desisyon mo, Jes. Hindi naman kailangan may mangyari sa atin. Makapaghintay ako pagdating sa bagay na ’yan,” mahinahon nitong sambit. Ngumiti siya bagay na nagbibay sa akin nang kaginhawaan.Ang bait pa rin talaga sa akin ng Diyos dahil nakatagpo ako ng lalaking kasing bait ni Niko. “Pumasok na kayo rito. Maghapunan na tayo.” Napatingin ako sa nagsalita. Nasa bukana ng pinto at nakasuot pa ng apron. Malapad itong nakangiti sa amin. Napangiti na rin ako. Nakakahawa ang ngiti ng mama ni Niko. Bigla ko tuloy naalala si mama. “Jessy, tatlong apo ang gusto ko,” natatawang sambit ng mama ni Niko bagay na ikinayuko ko.Pakiramdam ko, pulang-pula na ang mukha ko. Hindi ko tuloy malunok-lunok ang pagkain sa bibig ko dahil sa hiya. Naramdaman ko ang kamay ni Niko sa hita ko. Bahagya niya iyon pinisil.“’Ma, hindi pa nga kami kasal. Saka, hindi pa tuluyang annul ang kasal nila ng dati niyang asawa.” “Ilang taon pa ba iyon? Kung wala na kami?”“Pilar, kumain ka na lang,” sabat naman ng ama ni Niko. Napailing na lang ako at lihim na napangiti. Sana hindi magbabago ang pakikitungo nila sa akin. Ang bait ng mga magulang ni Niko. Hindi ako nagkamali sa kanya. Hindi ako makapaniwala na sa isang iglap lang ay kasama ko na si Niko sa iisang bubong. Tinupad naman niya ang kanyang sinabi na walang mangyayari sa amin hangga’t hindi pa kami kasal. Habang tumatagl ay unti-unti ko rin siyang nakilala bilang siya. Maalaga, mapagmahal at maalalahanin. “Mahal, may tumawag sa iyo.” Humakbang siya palapit sa akin dala ang cellphone ko. Nagpunas muna ako ng kamay bago inabot ang aking cellphone. Naghugas kasi ako ng pinagkainan namin. “Si attorney.”“Sagutin mo. Baka good news iyan,” nakangiting sambit ni Niko. Bakas sa mukha niya ang saya.Napalunok ako bago sinagot ang tawag.“Jessy, good news! Inaprubahan na ang annulment n’yo. Kailangan mo lang pumunta rito para pumirma.” “Salamat, attorney.” Walang patid ang saya sa mukha ni Niko nang marinig ang sinabi ko. Noong una ay hindi pa siya naniwala pero nang tawagan ko si attorney saka lang siya tuluyang naniwala.Panay rin ang paghalik niya sa mukha ko. Napailing na lang ako. Sana siya na talaga ang itinadhana sa akin hanggang sa pagtanda ko. Ngayon ay malaya na akong makasama siya at handa na rin ako sa panibagong bukas na susuungin kasama siya. “Maraming salamat sa matiyagang paghihintay sa akin, Niko. Ngayon ko napatunayan kung gaano mo ako kamahal,” mangiyak-ngiyak kong sambit.Pinahid niya ang luhang tumulo sa aking pisngi saka ginawaran ng mabining halik sa labi. Napapikit ako at gumanti ng halik. “Magpakasal na tayo.”Parang kailan lang ay magkasintahan pa kami ni Niko. Pero ngayon magkahawak-kamay na kaming lumabas ng simbahan. Hindi ko akalain na sa mahabang panahong paghihintay ay nagkatuluyan din kaming dalawa. Sana wala nang balakid sa pagsasama namin. Sana lang ay hindi na mangyari sa kasalukuyan ang nangyari sa amin ng ex ko noon. Baka hindi ko na kakayanin.“MAHAL, may pupuntahan tayo,” bungad sa akin ni Niko. Katatapos lang namin kumain ng agahan at ngayon ay nagyaya na naman siyang umalis kami. Napangiti ako pero kaagad din napakunot ng noo nang mapansin ang butil-butil na pawis sa noo niya. Para din siyang kinakapos sa paghinga. “Mahal, may sakit ka ba?” takang tanong ko. Hindi siya sumagot. Nang makabawi ay mabilis niya akong nilapitan at ginanap ang aking dalawang kamay. Napalunok ako. Mataman niya akong tinitigan kapagkuwan ay kinintalan ako ng halik sa labi. Ramdam ko ang pananabik nito. Tinugunan ko naman ang bawat halik niya pero bago pa mauwi sa kung saan ang ginawa namin ay hi
“Sigurado ka ba na malaki ang sahod? Baka naman—”“Trust me, friend. Mabait naman ang batang aalagaan mo. Kung wala lang akong trabaho na maayos din, mas gusto pa roon para naman mapalapit ako sa ama niyang malamig pa sa yelo ang pakikitungo sa mga babae,” putol ni Merry sa sasabihin ko.Napatango na rin ako bilang tugon. Pero kumunot din agad ang noo ko dahil sa huli nitong sinabi. Malamig pa sa yelo? Ano iyon, cold hearted ang ama ng bata? Kung totoong malaki nga ang pasahod doon bilang yaya, tiyak hindi ako aabot ng ilang buwan makapag-ipon agad ako. Mapapagamot ko na rin agad ang asawa ko.Humugot ako ng hangin saka ibinuga sa kawalan. Hawak-kamay kaming naglakad ni Merry ngayon papunta sa paradahan ng traysikel. Nakilala raw niya ang magiging amo ko— kung sakaling matatanggap ako sa isang mall kasama ang anak nito. Naghahanap daw ng mag-aalaga sa bata. Sana nga lang ay matanggap ako agad. Kailangan ko ng agarang trabaho ngayon. Kailangan ko pa si Niko.Makalipas ang ilang minuto
Nanigas ako sa kinatatayuan nang marinig ang sinabi niya. Matagal nag-sink in sa utak ko ang katagang, “Kapalit ng isang gabi.” Binigyan ko siya ng masamang tingin. Kumuyom ang mga kamao ko na hindi naman iyon nakaligtas sa kanyang paningin.“Tumatakbo ang oras, Mrs. Alonzo,” nakangisi nitong sambit. Tinitigan niya ako na tila nang-uuyam. Marahas akong bumuntonghininga bago nagtipa ng mensahe para kay Mama Pilar. Gagawin ko ang lahat para sa asawa ko. “Ilang buwan na lang, magkikita na ulit tayo,” kausap ko sa sarili. Bumalong ang luha sa aking mga mata kasabay niyon ay ang unti-unti kong pagtango bilang pagsang-ayon. Lulunukin ko ang kahihiyan na ito madugtungan ko lamang ang buhay ni Niko. KINAGABIHAN, maaga pa lang nakatulog na si Precious. Naghanda na rin ako. Naligo at naglagay ng kaunting pabango. Pantulog na terno ang suot ko. Pinuno ko ng hangin ang aking dibdib pagkatapos ay ibinuga ito sa kawalan.Nabanggit na rin ni Philip sa akin kanina na naipadala na raw niya ang pe
ISANG buwan na simula nang mailibing si Niko. Masakit man ay kinakailangan kong tanggapin ang katotohanang wala na siya sa isang iglap lang. Nanubig ang gilid ng mga mata ko habang matamang tinitigan ang mga naiwan niyang letrato kasama ako. Kuha pa namin ang mga ito sa bukid nila.Mapait akong napangiti. Ang pinapangarap kong masaya at matiwasay na pamumuhay ay hinaharangan ng kamatayan. Sa ikalawang pagkakataon ay nabigo na naman akong makasama ang taong mahal ko.“Jessy, may naghahanap sa iyo.” Napalingon ako sa nagsalita. Pinahid ko muna ang natuyong luha sa aking pisngi bago nagpasyang tumayo. Nakangiti kong nilapitan ang biyenan kong babae habang nakatayo sa bukana ng pinto.Nasa poder pa rin ako ng mga magulang ni Niko. Gustong-gusto ko na sanang umalis pero hindi nila ako pinapayagan. Nahihiya man ay pinagkibit-balikat ko na lamang iyon. Pagdating ko sa sala, naabutan kong nakaupo si Merry sa sopa habang hawak ang kanyang cellphone. Mabilis siyang tumayo upang salubungin ako
Nagising akong sumasakit ang aking tiyan. Kumukurap-kurap ako. Ilang beses kong sinubukang bumangon pero bigo ako. Sobrang bigat ng katawan ko. Nabaling ang paningin ko sa bukana ng pinto nang iniluwa roon si Estong. May dala siyang tray na naglalaman ng pagkain. Siya ang naisipan kong tawagan bago ako mawalan ng malay kanina. “Kumain ka mo na para malamanan ang sikmura mo.” Inilapag niya sa mesa ang pagkain. Hindi ako kumibo dahil masakit pa rin ang tiyan ko. Ano’ng klaseng sakit kaya ito at bakit hindi mawala-wala? Uminom na rin ako ng gamot para sa sakit sa tiyan pero lalo lamang itong sumasakit. Marahas akong bumuntonghininga bago sinulyapan si Estong. Seryoso lang siyang nakatingin sa akin habang gumagalaw ang panga. Napatitig ako bigla sa kanya. Sumagi sa isip ko ang sinabi niya noong nakaraang araw. Napalunok ako. Kung puwede lang turuan ang puso, ginawa ko na. Sinubukan kong tumitig sa mga mata niya pero walang sign na may gusto ako sa kanya, kung mayro’n man akong narara
Hindi na mabilang kung ilang beses na akong napalunok ng laway habang matamang pinagmasdan ang labas ng sasakyan. Bawat bahay na nakikita ng mga mata ko ay sinusuri ko nang mabuti. Hindi ko rin alam kung bakit. Kumakabog din ang aking dibdib sa ’di maipaliwanag na dahilan. Nilingon ko si Angelo nang gumalaw siya. Karga siya ni Nika. Nagprisenta siyang sumama sa akin. Wala rin naman daw siyang gagawin sa kanila kaya pumayag na ako at para na rin may makasama ako pagbalik sa Baguio. Bumalong ang luha sa mga mata ko nang maalala ang gagawing pag-iwan sa anak ko. Hindi ko man iyon gugustuhin pero wala na akong ibang maisip na paraan. Habang tumatagal ay palala na nang palala ang sakit ko. Hindi ko alam kung gagaling pa ba ako o hindi na.“Ate Jessy, malapit na po ba tayo? Ihing-ihi na kasi ako.” Napaigtad ako nang marinig si Nika na nagsalita. Ipinilig ko ang ulo nang makaramdam na naman ng pananakit sa aking tiyan. Pinilit kong huwag intindihin pero lalo lamang itong sumasakit. “Mala
ISANG LINGGO na ang matuling lumipas simula nang nakalabas ako ng ospital. Patuloy pa rin ang pagsusuri sa akin ng doktor na siyang binayaran ni Philip upang masusubaybayan ang kalagayan ko kahit nasa bahay lamang ako. Hindi ko alam kung paano ko siya mababayaran dahil sa ginawa niya sa akin. Pero sa ngayon, isa lang muna ang dapat kong iisipin, ang magpagaling para makasama ko pa nang matagal ang aking anak. “Are you alright?”Napalingon ako sa nagsalita. Kasalukuyan akong nakatayo sa veranda. Tinatanaw ko ang mga sasakyan na dumaraan.Mataman niya akong pinagmasdan na tila hinihintay ang aking sagot. May hawak siyang laptop na sa tantiya ko ay pupunta na naman siya sa library niya para doon magtrabaho.Tumango lamang ako. Ayaw kong makipagtitigan sa kanya nang matagal. Ayaw ko ring nakikita siya parati dahil binabalikan lang ako ng mga alaala namin noon. Hindi ko alam kung bakit nasasaktan ako sa tuwing matitigan ko ang mga mata niya. Tumikhim ako nang hindi pa rin siya umaalis.
“Are you sure? Angelo is my son?” Mariing naglapat ang mga labi ko. Unti-unti akong lumingon bagay na nagpatigil sa kanya sa pagsasalita. Kumuyom ang mga kamo ko na hindi naman nakaligtas sa paningin niya.Dahan-dahan akong humakbang palapit sa kinaroroonan niya at binigyan siya nang masamang tingin. “Talaga ba’ng gano’n karumi ang tingin mo sa akin para pagdudahan mo? How could you, Philip? Ikaw nga ’tong unang nagloko!” Hindi ko napigilan ang sarili at mabilis ko siyang sinampal sa mukha. Natabingi ang mukha niya sa ginawa kong pagsampal dito. Hindi pa ako nakontento, sinampal ko rin ang kabila ngunit sa pagkakataong iyon ay nahuli niya ang kamay ko dahilan para mapasubsob ako sa dibdib niya. Napapikit ako nang pumasok agad sa ilong ko ang mamahalin niyang pabango. Umigting ang panga niya at madilim ang mukha. “I’m sorry, but I need to confirm kung nagsasabi ka nga ba talaga sa akin nang totoo.”Oo nga pala. Bakit nga ba hindi ko agad naisip ang bagay na iyon sa umpisa pa lang?