Aling Mga Inilathala Na Manga Ang Pinakasikat Sa Mga Kabataan?

Teka, may naaalala akong detalye tungkol sa librong 'Isang Daang Tula Para Kay Stella' — inilathala ito noong 2016. Nung una kong makita ang kopya sa isang maliit na tindahan ng libro, naawa ako sa ganda ng layout; parang sinadya talaga para basahin nang dahan-dahan habang umuulan. Ang taon na iyon, ramdam ko na may bagong pag-igting sa mga akdang tula na tumatalakay ng personal na emosyon at simpleng pang-araw-araw na eksena, at akala ko ang librong ito ay bahagi ng ganung alon. Palagi kong inuulit ang ilan sa mga tula tuwing gabi; may pakiramdam na bagaman moderno ang boses, classic pa rin ang pulso nito. Hindi ako unang magbabasa noon, pero dahil 2016 ang taon ng publikasyon, na-associate ko agad ito sa panahon ng mga maliliit pero makapangyarihang kumpilasyon ng panitikan sa lokal na eksena. Kung titingnan mo ang mga tala ng bibliyograpiya o mga review sa internet, makikita mo ring madalas na tinutukoy ang 2016 bilang petsa ng unang edisyon. Personal, nagustuhan ko na nagkaroon ito ng espasyo sa bookshelf ko nang medyo mahalaga — parang pekeng medalya ng pagkilala sa sarili bilang mambabasa.

Napakaintriga ng pamagat na 'Masangkay', kaya agad kong tinignan ang mga karaniwang catalog at archives para hanapin kung sino ang sumulat at kailan ito inilathala. Sa paghahanap ko, wala akong nakita sa mabilisang check sa WorldCat, Google Books, at sa online catalog ng National Library na nagtataglay ng malinis na entry para sa isang aklat na may eksaktong pamagat na 'Masangkay'. Minsan nangyayari na ang mga lokal o lumang publikasyon ay hindi digitized o nakalista sa mga malalaking database, o kaya naman ay may variations sa baybay (hal., 'Masang-kay' o ibang subtitle). Ang pinakamabilis na paraan kung meron kang kopya ay tingnan ang copyright page/colophon ng mismong libro—doon karaniwang nakalagay ang pangalan ng may-akda at taon ng paglathala; kung wala kang kopya, subukan ang WorldCat para sa paghahanap sa mga aklatan ng unibersidad o ang totoong pahina ng National Library. Personal, gustong-gusto ko ang ganitong literary hunt—ang saya kapag natagpuan mo rin ang tamang entry sa isang lumang magasin o lokal na publisher. Kung may pagkakataon akong makakita ng mismong kopya, syempre mas mapapatunayan agad ko ang may-akda at taon ng publikasyon.

Nakakatuwa pakinggan ang mga tanong na ganito dahil palagi akong naglalakad pabalik-tanaw sa shelf ko kapag paborito kong serye ang pinag-uusapan. Kung ang tinutukoy mo ay ang seryeng 'Bubuki Buranki' (madalas tinutukoy lang bilang 'Bubuki'), ang pangunahing launch nito ay noong 2016—iyon ang taon ng unang pagpapalabas ng anime at ng karamihan sa mga kaugnay na publikasyon. Sa panahong iyon lumabas din ang manga at ilang tie-in na materyal, kaya madali ring makita ang mga unang print runs na naka-date 2016. Bilang karagdagang konteksto, nagkaroon ng mga reprint at muling pag-imprenta ng mga volume mula 2016 hanggang mga sumunod na taon—karaniwan ay 2016 at 2017, at minsan ay umaabot hanggang 2018 depende sa demand at format (manga volumes, light novel, o home video). Personal, natutuwa ako tuwing may reprint kasi nagkakaroon ako ng pagkakataong kumpletuhin ang koleksyon nang hindi napapaso sa secondhand prices. Kung naghahanap ka ng partikular na edisyon, tingnan ang taon sa colophon o ang ISBN para sigurado.

Nakakabighani talagang balikan ang klasikong piraso ng panitikang Pilipino na ito — ang tinatanong mo, ’sino ang sumulat ng ’Florante at Laura’ at anong taon inilathala’, ay may simpleng sagot pero masalimuot ang kwento sa likod niya. Ang may-akda ng ’Florante at Laura’ ay si Francisco Balagtas (madalas ding binabanggit bilang Francisco Baltazar), isang makatang ipinanganak noong 1788 at namatay noong 1862. Ang tulang epikong ito ay unang inilathala noong 1838, at mula noon ay naging isa sa pinakamahalagang akda sa panitikang Pilipino — hindi lang dahil sa husay ng wika kundi dahil sa lalim ng damdamin at temang panlipunan na tinatalakay nito. Mahalagang tandaan na hindi lang basta-basta tula ang ’Florante at Laura’; ito ay isang narratibong awit na puno ng alegorya, trahedya, pag-ibig, pagtataksil, at paghihiganti. May mga bahagi ng akda na binabaybay ang personal na karanasan ni Balagtas, lalo na ang kanyang paghihirap at pakikipagsapalaran sa ilalim ng katiwalian at pang-aapi noong panahon ng kolonyalismong Kastila. Dahil dito, madalas itong binabasa hindi lamang bilang isang kuwento ng pag-ibig nina Florante at Laura, kundi bilang isang matalim na komentaryo sa lipunan at kapangyarihan. Sa estilo, makikita mo ang husay sa pagpipili ng wikang Tagalog na may impluwensiya ng mga kastilang anyo ng tula sa estruktura, kaya nakakabit ang lirikal na ganda at epikong damdamin ng bawat saknong. Bilang isang tagahanga ng mga lumang nobela at tula, napakalaking bagay para sa akin ang papel ng ’Florante at Laura’ sa paghubog ng pambansang identidad at edukasyon ng mga Pilipino. Madalas itong itinuturo sa paaralan at pinag-uusapan sa maraming forum—hindi dahil kailangan lang itong basahin, kundi dahil marami kang matutuklasan sa bawat pag-revisit: ang mga implikasyon ng pag-ibig, katarungan, at paghihiganti; ang sining ng paglalarawan ng tauhan; at ang pagtitiis ng isang makata na hinarap ang mga hamon ng panahon. Nakakaantig din isipin na isang obra mula sa unang kalahati ng ika-19 na siglo ang nananatiling buhay sa mga diskusyon at saloobin ng mga mambabasa ngayon. Sa huli, tuwang-tuwa ako na nagtatanong ka tungkol dito dahil ang ganitong mga tanong ang nagpapanatili ng interes at nagbibigay-daan sa mga nasabing akda na manatiling relevant. Ang pagkakakilanlan ni Francisco Balagtas bilang may-akda at ang taong 1838 bilang petsa ng paglathala ng ’Florante at Laura’ ay parang isang maliit na susi papasok sa mas malalim na pag-unawa — at kapag binasa mo ulit ang tula, makikita mo ang maraming layer na naghihintay pang tuklasin.

Medyo masalimuot ang kasaysayan ng unang inilathala ni Ildefonso Santos pag titingnan mula sa perspektibo ng isang tagahanga na madalas maghukay sa lumang mga magasin at katalogo. Sa karanasan ko, hindi agad nag-aappear ang isang malinaw na "unang aklat" para sa maraming manunulat ng kanyang henerasyon—madalas na una silang lumabas bilang mga tula o sanaysay sa mga pahayagan at magasin bago maitipon sa isang book-length na koleksyon. Nang sinubukan kong mag-trace ng timeline niya, napansin ko na maraming talaan ang nagre-refer sa kanyang mga unang publikasyon bilang mga pirasong lumabas sa mga periodiko gaya ng 'Liwayway' at ilang unibersidad na journal, at hindi agad isang standalone na aklat. Habang nagbabasa ng mga biograpiya at lumang katalogo sa National Library, nakita ko rin na may pagkakaiba-iba ang pinagtuturok ng bibliographers: ang ilan ay tumutukoy sa isang maagang koleksyon ng mga tula bilang kanyang unang aklat, samantalang ang iba ay tumutukoy sa kanyang unang opisyales na monograph o compilation na nalathala nang mas huli. Personal, naiintriga ako sa prosesong ito—parang naglalaro ng hulaan at pag-assemble ng puzzle ang paghahanap ng unang opisyal na publikasyon. Kung bibilangin ang buong konteksto, mas makatwiran sabihing ang kanyang unang publikasyon na nakilala nang malawak ay mga tula sa mga pahayagan na kalaunan ay naging pundasyon ng kanyang unang book-length na koleksyon. Gusto kong maglaro ng detective pa dito minsan, pero hanggang ngayon ay nananatiling isang maliit na palaisipan na nag-iiwan sa akin ng pagnanais na magbasa pa ng mas marami tungkol sa buhay-panitikan niya.

Talagang na-intriga ako nung unang beses kong makita ang 'Ulikba'. Para sa konteksto, inilathala ang unang edisyon ng 'Ulikba' noong Setyembre 2017 — isang maliit na pagtakbo mula sa isang indie press at karamihan ay naibenta sa mga bazaars at launch events. Ang unang edisyon na iyon ay may makapal na papel at isang simpleng dust jacket; ramdam agad na espesyal kapag hawak mo dahil kakaunti lamang ang kopya na na-print noong panahong iyon. Napunta sa akin ang isang kopya dahil nag-swerte ako isang gabi sa isang maliit na pop-up book fair. Ang mismong sensasyon ng pages na bahagyang mabango pa sa tinta at ng autograph ng may-akda sa frontispiece ay nagdala ng sentimental na halaga, kaya hindi ko agad naibenta kahit na may ilang taong nagtanong. Sa tingin ko, kung kolektor ka o simpleng mahilig sa mga natatanging publikasyon, ang unang edisyon ng 'Ulikba' noong Setyembre 2017 ay talagang isang piraso na sulit hanapin at ingatan.

Sa mga nobela na lumabas kamakailan, isang akdang humihimok ng isip ang 'Klara and the Sun' ni Kazuo Ishiguro. Ang kwento ay nakatuon sa isang artipisyal na katalinuhan na nakikita ang mundo sa kanyang mga mata. Ang pananaw ni Klara sa mga ugnayan at damdamin ng tao ay napaka-makabagbag-damdamin, na nag-iiwan sa akin ng maraming tanong tungkol sa pagmamahal at pagkakaibigan. Isa pang kapansin-pansin na akda ay ang 'The Midnight Library' ni Matt Haig. Kung kasing-siksik ng pag-usisa ang hinahanap mo, ang nobelang ito ay puno ng mga posibleng buhay na maaari mong ikabuhay at ang mga disisyong bumubuo sa atin. Minsan talagang naiisip ko, kung may ganitong aklat na nagbibigay-daan sa akin na suriin ang mga posibilidad ng aking sariling buhay, sigurado akong magkakaroon ako ng mga dapat pag-isipan. Huwag kalilimutan ang 'Beautiful World, Where Are You' ni Sally Rooney. O, totoo bang may lumabas na hindi natin dapat bigyang pansin ang mga tema ng pagkakaibigan at pagkakaasing, na nakaugat sa masalimuot na dahilan? Ang kanyang istilo ay sobrang relatable, na talagang nakakakilala tayo sa kanyang mga karakter. Para sa akin, napaka-timeless ng mga isyu na kanyang tinatalakay na maaari itong umangkop sa aming kasalukuyang sitwasyon bilang mga nilalang na naglalakbay sa buhay na tila palaging mabilis at puno ng distractions. Kung mas mahilig ka naman sa mga tuluyan, subukan ang 'The Plot' ni Jean Hanff Korelitz. Ang nobelang ito ay pumapasok sa mundo ng pagsusulatin at ang mga pasikot-sikot na kasama nito. Magandang mambabasa ang mga tagahanga ng mga meta-novels at mga kwentong likha-likha. Isa itong nakakagising na alyas para sa ating mga mambabasa! Tulad ng maraming katulad, laging nabibigyan ito ng bagong konteksto sa mundo ng sining at sining na nagkakaroon ng kumplikadong ugnayan. Sa mga nasabing nobela, nakakita ako ng mga bagong pananaw at kwento na nagbibigay-diin sa ating pagkatao at kakayahang makontrol ang ating kapalaran. Sa isang taon ng mga pagbabago, mas makabago at mas sensitibo ang mga kwentong ito sa takbo ng buhay natin. Nakaka-engganyo lang talagang magbasa, lalo na kapag naisip na ang bawat pahina ay nag-aalok ng bagong karanasan!

Sa mga sulok ng Pilipinas, unti-unti na tayong nabibilang sa mas malawak na mundo ng anime! Ang mga inilathala nito, mula sa mga classic tulad ng 'Naruto' hanggang sa mga bagong paborito gaya ng 'Jujutsu Kaisen,' ay maraniwang makikita sa mga bookstore tulad ng National Bookstore at Fully Booked. Madalas kong dinadayo ang mga ito, hindi lang para sa mga bagong release kundi para na rin sa mga exclusive editions. Sa totoo lang, ilang beses na akong nagkamali ng daan sa mga shelves sa sobrang galak ko sa mga natagpuan kong titles! Para sa mga fan na tulad natin, tuwang-tuwa tayo sa tuwing mayroon tayong bagong koleksyon na madadagdag. May mga online platforms din na nag-aalok ng digital copies, at sobrang convenient nito, lalo na kung wala tayong time pumunta sa physical stores. Napaka-exciting talagang lumangoy sa mga pahina ng paborito nating anime! May mga mangilan-ngilang online communities din na nagshare ng mga hitsura ng iba't ibang inilathala. Ang mga Facebook groups at mga forum tulad ng Reddit at Pinoy Otaku Forum ay hindi lang nagiging source ng mga balita kundi ipinapakita pa ang mga fan arts na talagang nakaka-inspire. Nakakatuwa ring makitang andiyan ang mga kapwa fan na masiglang nakikipag-chikahan tungkol sa kanilang mga paboritong anime at bagong inilabas na manga. Ang pakikisalamuha sa mga ganitong grupo ay hindi lang nagbibigay ng mga updates pero nagiging avenue din ito para sa mga kaibigan. Kung gusto mong palawakin pa ang iyong koleksyon ng mga anime, isa itong magandang oportunidad!