Ano Ang Kahulugan Ng 'Nasa Tao Ang Gawa Nasa Diyos Ang Awa'?

Sorpresa — napaka-karaniwan pala ng linya na 'nasa Diyos ang awa, nasa tao ang gawa' sa maraming pelikulang Pilipino, kaya mahirap magturo ng iisang pamagat lang bilang sagot. Ako mismo, pagnanasa kong itanong iyon, agad kong naaalala ang mga eksenang drama kung saan tumitindig ang loob ng bida pagkatapos marinig o sabihin ang pariralang ito: isang matandang kapitbahay na nagbibigay payo, o lider na nag-uudyok sa mga tao na kumilos para sa kanilang kinabukasan. May mga pelikula na ginagawang turning point ang ganitong linya—isang simpleng usapan na nag-uudyok ng pagkilos: pag-ahon mula sa kahirapan, pagharap sa katiwalian, o pagwawakas ng pag-aalinlangan sa sarili. Sa katauhan ko, mas gusto kong isipin na hindi ito eksklusibo sa iisang pelikula kundi isang bahagi ng kultura na lumalabas sa iba't ibang genre: familia dramas, pulitikal na pelikula, at mga indie na may malalim na temang panlipunan. Kaya kung ang hinahanap mo ay eksaktong pelikula, mas malamang na madinig mo ang pariralang ito sa maraming pelikula kaysa sa isang natatanging titulo — at iyon ang nakakatuwang bahagi: parang kayang punuin ng linya ang maraming emosyon at konteksto depende sa pagkakagamit.

Kakaiba ang pagsisimula ng kasabihang 'nasa tao ang gawa, nasa Diyos ang awa' dahil kahit sa mga simpleng usapan, madalas itong lumalabas. Isang bahagi ng aming kultura na tila lumipat mula sa ating mga ninuno na nagbigay-diin hindi lamang sa espiritwal na pananaw kundi pati na rin sa personal na responsibilidad. Noon, kapag nagnanais kami ng tagumpay, madalas naming sagutin ang tanong na, 'Paano ba?'. Sa puntong iyon, sinalarawan ng kasabihang ito ang kaisipan na tayo muna ang dapat gumawa ng hakbang at ipagkatiwala ang mga bagay sa Diyos. Sinasalamin nito ang ating kolektibong pag-unawa na kailangan ng aksyon upang makamit ang mga pangarap, ngunit hindi rin natin dapat kalimutan ang pagkakataon na nagmumula sa Diyos ang kaawaan o tulong. Isang magandang halimbawa ng kasabihang ito ay ang mga kwento ng mga bayani sa ating mga alamat at kasaysayan. Isipin mo na lang ang mga kwento ng mga bayaning lumaban sa mga banyaga at nagmadaling ipaglaban ang kanilang bayan. Ginawa nila ang kanilang bahagi, at sa mga pagkakataong nakuha nila ang pagpapala o tulong mula sa Diyos. Kaya, sa kabila ng mga pagsubok at hirap, nagiging simbolo ito ng pagsusumikap na nauugnay sa pananampalataya. Ang pag-konekta ng ating solo na pagsisikap sa mas mataas na kapangyarihan ay nagbibigay sa atin ng inspirasyon upang ipagpatuloy ang laban. Hindi ito simpleng kasabihan; bahagi ito ng ating pagkatao, pag-unawa, at pananaw bilang mga Pilipino. Kaya naman, sa bawat pagkakataon na bumangon ako mula sa pagkatalo, naaalala ko ang kasabihang ito na nagsisilbing gabay sa akin. Palaging may puwang para sa Diyos sa aking mga plano, pero alam kong ang pagbabago ay nagsisimula sa akin. Ganito ang tingin ko sa kasabihang ito, tila ito ay nag-uugnay, hindi lamang sa mga tao kundi pati na rin sa mas mataas na antas ng ating pagkatao, na nagpaparamdam sa akin na ako’y konektado sa kasaysayan.

Noong una’y inakala ko na simpleng kasabihan lang ang ‘nasa Diyos ang awa, nasa tao ang gawa,’ pero habang tumatanda at sumasali ako sa mga community projects, naging mas malalim ang kahulugan nito para sa akin. Para sa akin, hindi ito kontradiksyon — ito ay balanse. Pinapaalala nito na mayroong biyayang galing sa labas ng ating kontrol, pero hindi ibig sabihin na lalabas ang solusyon kung tayo ay mananatiling nakaupo. May mga pagkakataon na humihingi ako ng tulong sa dasal o pagninilay, at sabay kong ine-execute ang mga konkretong hakbang: magpadala ng mensahe, mag-ayos ng logistics, mag-volunteer. Nakita ko na ang mga pinakamagagandang resulta ay nangyayari kapag may pananampalataya at aksyon magkasama. Madalas ding gamiting paalala para maging mapagkumbaba — hindi lahat ng nangyayari ay dahil sa lakas ko, pero hindi rin dapat akong umasa lahat sa awa lamang. Sa huli, ramdam ko na itong kasabihan ay isang panawagan: humingi ng gabay kung kailangan, pero huwag kalimutang gumalaw. Ang pakiramdam na may pananagutan ako sa resulta ay nagbibigay ng direksyon, at kapag nakikita kong may pagbabago dahil sa sariling pagkilos, mas malalim ang pasasalamat ko sa biyaya na dumating.

Aba, ang ganda ng tanong—may lalim agad ang usapan! Madalas kong naririnig ang kasabihang ‘‘nasa Diyos ang awa, nasa tao ang gawa’’ sa mga kuwentuhan namin noong bata pa ako, at lagi kong naisip kung may nobelang literal ang pamagat na yan. Matapos magsaliksik at mag-browse sa mga bookstore at online marketplaces, wala akong nakitang kilalang nobela na eksaktong may ganitong pamagat mula sa mga klasikong manunulat. Pero alam ko namang ginagamit nang malawakan ang pariralang ito bilang tema o kabanata—mapapansin mo ito sa mga koleksyon ng sanaysay, mga dula at ilang self-published na obra sa social media. Kung titingnan mo naman ang diwa ng kasabihan—ang tunggalian ng biyaya at gawa—madalas lumilitaw ito sa mga nobela na tumatalakay sa responsibilidad ng tao sa gitna ng kapalaran: mga akdang gaya ng ‘‘Noli Me Tangere’’ at ‘‘El Filibusterismo’’ na nag-aanyaya ng aksyon laban sa kawalang-katarungan, o kaya’y sa mas makaluma at sosyal na perspektiba tulad ng ‘‘Banaag at Sikat’’. Sa personal, mas naaantig ako kapag ang isang manunulat ay hindi lang nagmumungkahi ng pananampalataya kundi nagpapakita rin ng konkretong hakbang ng mga tauhan—iyon ang kombinasyong nagbibigay ng lalim sa kuwento.

Sobrang nostalgic ang tunog ng tanong mo—parang binuksan mo ang lumang plaka sa likod ng aking memorya. Madalas kong naririnig ang kasabihang 'nasa Diyos ang awa, nasa tao ang gawa' sa mga awiting pang-masa at sa mga lumang pelikula; hindi naman ito palaging literal na linya ng isang sikat na kanta, pero ginagamit ng maraming manunulat ng liriko bilang hook o refrain para magdala ng aral sa awit. May mga pagkakataon na sa kundiman o folk-inspired na mga kanta, isinasama nila ang ganitong katagang Pilipino para mas tumagos ang emosyon — lalo na sa mga kantang tungkol sa paghihirap at pag-asa. Personal, naaalala kong may mga lokal na tagapakinig at acoustic performers sa baranggay fiestas na umaawit ng bagong bersyon ng kantang may ganitong tema; minsan zinaplian nila ang linya para gawing chorus. Hindi ito isang malinaw na, single-hit na awit sa mainstream charts ayon sa alam ko, pero buhay ang kasabihan sa musika ng bayan—lumilipad sa mga lyrics, sermon, at simpleng kantahan sa kanto. Para sa akin, ang linyang yan ay parang maliit na himig ng praktikal na pananampalataya: panalangin at pagkilos magkasabay, at yun ang laging tumatagos sa puso ko.

Sa bawat hakbang natin sa buhay, tila may malalim na kahulugan ang kasabihang ‘nasa tao ang gawa, nasa Diyos ang awa’. Para sa akin, isang napakahalagang paalala ito na nagbibigay-inspirasyon sa akin na kumilos at magtrabaho nang mabuti, habang alam kong may mga bagay na hindi ko makontrol. Isang magandang halimbawa ay kapag ako ay sumasali sa mga kompetisyon, lalo na sa larangan ng sining at pagsulat. Pinagsisikapan kong magbigay ng pinakamahusay, sinisigurado kong nailalabas ko ang aking talento at kakayahan, pero sa dulo, ang resulta ay maaaring hindi palaging ayon sa plano. Sa mga pagkakataong iyon, nararamdaman ko ang pag-asa kapag naisip kong may mas mataas na layunin ang lahat ng ito. Kung hindi ko man makamit ang gusto ko, nagiging aral ito upang lumago at magpatuloy sa mga susunod na hakbang. Nakatutulong ito sa akin na buuin ang aking tiwala sa sarili at tiyakin na hindi ako nag-iisa sa aking mga laban sa buhay. Alam kong may mga pagkakataong ang aking mga pagsisikap ay maaaring hindi agad magbigay ng bunga, ngunit sa pananalig na ang Diyos ay may mas mataas na plano, nagiging mas madali ang pagharap sa mga pagsubok. Madalas kong nakikita ang mga tao na itinataguyod ang kasabihang ito sa kanilang mga buhay sa iba’t ibang aspeto — mula sa mga estudyante na nag-aaral ng mabuti para sa kanilang mga miting, hanggang sa mga manggagawa na gumagawa ng lahat para sa kanilang pamilya. Ang kasabihang ito ay nagsisilbing gabay na nagpapahintulot sa atin na magsikap samantalang hinahayaang maipakita ang awa at tulong mula sa iba, lalo na sa panahon ng pangangailangan. Ang pagiging positibo at ang pag-asa na ibinubunga ng kasabihang ito ay dapat talagang mapanatili sa ating mga isip at puso. Kailangan natin ang mga ito, at sa paraan ng ating pagkilos at pananampalataya, tayo ay layong matuto at umunlad sa ating mga paa. Hindi lahat ng bagay ay makakamit nang madali, pero sa kasanayan ng pagtitiwala at pagsisikap, natututo tayong maging matatag at resilient sa mga hamon ng buhay.

Sobrang saya ko kapag nakakakita ako ng merch na hindi lang maganda kundi may laman din ang mensahe—kaya pag naisip ko ang 'nasa diyos ang awa nasa tao ang gawa', agad kong naiimagine ang ilang piraso na parehong pormal at may puso. Una, tshirt o hoodie na may simple, classy na typography: puting teksto sa itim na damit o vice-versa, maliit lang sa dibdib pero may maliliit na detalye sa likod ng kuwelyo—parang lihim na paalala. Mahilig ako sa minimal designs kaya gusto ko yung may halong serif at handwritten font para parang lumang sulat-kamay na may modernong twist. Pangalawa, enamel pin o keychain na may simbolikong icon—tulad ng maliit na kamay na tumutulong o banggit ng araw at krus na hindi overtly religious. Maganda rin ang journal o notebook na may embossed na quote sa takip at magandang papel sa loob; perfect regalo para sa mga taong mahilig mag-reflect. Kung gusto mo ng charitable angle, mas bongga kapag may percentage ng kita pupunta sa community projects—may mas malalim na saysay 'yun, at mas magiging meaningful ang pagdadala ng mensahe sa araw-araw.

Teka, may gusto akong ibahagi tungkol sa linyang 'Nasa Diyos ang awa, nasa tao ang gawa'—madalas ko itong marinig sa bahay noong bata pa ako, lalo na tuwing may problema o kailangang solusyon. Sa karanasan ko, hindi ito talagang maiuugnay sa isang partikular na manunulat; mas tama sigurong ituring itong isang katutubong kasabihan na lumago sa kolokyal na Filipino. Marami sa atin ang gumamit nito sa pang-araw-araw na usapan at sa pulitika o relihiyosong diskurso, kaya nagkaroon ito ng pakahulugang pampangunahin: umaasa ka sa awa ng Diyos pero kinakailangan mong kumilos. Minsan, kapag naiisip ko ang pinagmulan ng mga kasabihan, naiisip ko kung paano naglalakbay ang mga salita mula sa pananalita ng mga karaniwang tao hanggang sa maging bahagi ng kolektibong kaisipan. May mga nagkamaling nagtatalaga ng linya sa kilalang mga manunulat tulad ni Francisco Balagtas o ni Jose Rizal, pero wala akong nakitang matibay na ebidensya na sila ang lumikha nito. Para sa akin, mas makabuluhan ang kung paano ginagamit ang pahayag—bilang paalala na ang pananampalataya ay hindi kapalit ng pagkilos. Sa huli, ang linya ay tumitimo dahil totoo ang simpleng mensahe nito sa maraming buhay: may pag-asa, pero dapat din tayong gumawa.