Ano Ang Mga Pangunahing Probisyon Ng Saligang Batas 1987?

Isang mundo na puno ng mahika, himala, at mga kwento ng mga bayani ang bumabalot sa mga mitolohiyang kwento na talagang kilala sa mga bata. Halimbawa, ang kwento ni Hercules ay nakakuha ng atensyon ng mga bata sa buong mundo dahil sa kanyang mga nakatutuwang pakikipagsapalaran at paglalakbay sa paghahanap ng kanyang lugar sa mga diyos at tao. Sa mga kwento tungkol sa kanya, may mga halong drama at aksyon na talagang nakakaengganyo. Sa mga pelikulang gawa ng Disney at iba pang mga bersyon, ang kanyang nakatutuwang personalidad ay tila nagbibigay ng inspirasyon sa mga bata na maging matatag, determinado, at puno ng pag-asa. Bukod dito, lumalabas na ang mga kwento ng Griyegong mitolohiya ay talagang naging paborito ng mga bata dahil sa kanilang kakaibang mga karakter at masalimuot na mga kwento na puno ng aral. Tulad din ng kwento ng mga diyos mula sa mitolohiyang Norse, gaya ni Thor na kumakatawan sa lakas at kagitingan. Ang kanyang kwento kasama ang kanyang trusty na martilyo at mga laban sa mga higante ay tiyak na pumupukaw sa imahinasyon ng mga kabataan. Ngayon, sa mga comic books at superhero movies, ang mga elementong ito ay lumalabas upang muling pahusayin ang kanilang pananaw sa tradisyonal na mitolohiya. Ang mga kwento ng Thor at ng iba pang mitolohiyang karakter ay naglalaman din ng mahahalagang aral tungkol sa pagkakaibigan at pananampalataya. Huwag kalimutan ang mga kwento ng mitolohiya mula sa iba't ibang kultura, tulad ng kwento ni Maui sa mitolohiyang Maori. Ang kanyang mga pakikipagsapalaran sa paglikha ng mga isla at paglikha ng araw ay hindi lamang nagbibigay aliw, kundi nagtuturo rin ng mga pagpapahalaga sa paggalang sa kalikasan at pagtulong sa kapwa. Sa mga ganitong kwento, nagiging daan ito para sa mga bata na matutunan ang mga aral sa buhay habang nag-eenjoy sa mga tahanan na puno ng imahinasyon.

Nakakatuwang isipin na pwedeng gawing laro ang paglikha ng tula para sa mga bata — ako mismo, lagi kong sinisikap gawing masaya at madaling sundan ang proseso. Una, pumili ako ng simpleng tema: halina, wika ay parang luntian na hardin, o wika ay tulay na nagdudugtong sa puso. Pagkatapos, naghahanap ako ng mga salitang madaling bigkasin at may magagandang tunog; inuuna ko ang mga pare-parehong patinig o tugmaan para madaling tandaan ng bata. Sa paggawa, inuulit-ulit ko ang mga linya para magka-ritmo at magaan sa pakiramdam. Halimbawa, sinisimulan ko sa isang linya na may tanong tulad ng ‘Anong salita ang nagpapangiti sa iyo?’ saka sumusunod ang sagot na simple at puno ng imahen: ‘Salitang nagmumula sa puso, parang araw na sumisilip.’ Mahalaga ring maglagay ng kilos o galaw sa tula—hugis, kulay, tunog—kasi mahuhuli ng isip ng bata ang biswal at pandinig na mga elemento. Pagkatapos mabuo ang tula, pinapakita ko ito nang malakas at inuudyok silang sabayan o gumuhit habang nakikinig. Narito ang maikling halimbawa na ginagamit ko: ‘Wika’y bulaklak, me kulay at bango; salita’y butil, lumalaki sa puso.’ Simple pero puno ng damdamin. Nakakatuwa kapag nakita kong napapangiti at natututo silang maglaro sa mga salita, at para sa akin, ‘yan ang pinakamagandang bahagi ng paggawa ng tula para sa bata.'

Kapag tinitingnan ko ang tablet ng anak ko habang naglalaro, hindi lang ako nagbabantay ng oras—pinag-aaralan ko rin ang nilalaman at kung paano niya ito tinatanggap. Para sa akin, ang pangunahing responsibilidad ay nasa mga magulang o tagapag-alaga dahil sila ang pinakamalapit sa emosyonal at pang-araw-araw na buhay ng bata. Pero hindi ibig sabihin nito na dapat mag-isa ang mga magulang; mahalaga ang co-viewing at pag-uusap: sabay na panoorin ang mga palabas, magtanong tungkol sa mga eksena, at turuan kung paano mag-identify ng bias o intensyon. Gumagamit kami ng parental controls, pero mas epektibo ang pagbuo ng habit ng kritikal na pag-iisip sa halip na puro blockade lang. Sinusuportahan ko rin ang partisipasyon ng iba—mga guro, kapitbahay, at minsan pati mga healthcare provider—lalo na kung may makikitang pagbabago sa pag-uugali ng bata. Ang punto ko, hindi ito isang one-person job; ito ay co-regulation. Kapag nagawa nating gawing normal ang pag-uusap tungkol sa kung ano ang nakikita nila sa 'YouTube' o sa social media, lumalakas ang kakayahan nilang mag-navigate ng ligtas at may saysay na paraan. Sa huli, mas gusto kong isipin na ang tamang pagmamanman ay pagmamahal at gabay, hindi paranoia.

Sobrang naiinis ako kapag naiisip ko kung gaano kahalaga ang pagbabago sa Saligang Batas ng 1987 — at kung paano madalas itong gawing simpleng usapan lang. Kailangan ng malinaw na panuntunan laban sa political dynasty: hindi lang pagtukoy ng pangalan, kundi malinaw na depinisyon ng kung sino ang kabilang sa 'close relatives' at enforcement mechanism para hindi maging palabas lang ang batas. Kasabay nito, dapat magkaroon ng responsableng reporma sa mga limitasyon ng pagkakaroon ng dayuhang pagmamay-ari — ibukas ang ilang sektor para sa investment pero panatilihin ang proteksyon sa strategic industries gaya ng natural resources at media. Dagdag pa rito, gusto kong makita ang mas malakas na fiscal decentralization. Ibig sabihin, mas maraming kontrol at mas maraming pondo ang mga lokal na pamahalaan nang may accountability. Mahalaga rin na magkaroon ng mas transparent na electoral finance rules — public funding para sa maliliit na partido, limitasyon sa campaign spending, at malakas na pagbabantay sa 'dark money'. Ang buong pakete ng anti-korapsyon reforms (pinalakas na Ombudsman, proteksyon sa whistleblowers, mabilisang pagdinig sa graft cases) ay dapat isama sa susunod na amiyenda. Sa huli, naniniwala ako na ang pagbabago ay hindi lang teknikal; kailangan ng political will at malawakang pakikilahok ng mamamayan para hindi malubog ang magandang layunin sa politika.

Nakakatuwang isipin kung paano kagaan ng mundo para sa bata sa sandaling buksan ang isang librong pambata sa Tagalog. Minsan hindi mo kailangan ng komplikadong plot — ang simpleng ritmo, paulit-ulit na mga linya, at malinaw na larawan na magkakasama ay parang musika sa tenga ng mga maliliit. Napapansin ko na mas mabilis silang nakakabit kapag pamilyar ang wika; hindi nila kailangang pilitin intindihin ang bawat salita kaya mas nakatutok sila sa emosyon at imahinasyon ng kuwento. Bilang isang nanay na mahilig magbasa sa gabi, palagi kong pinipili ang mga kwento na madaling bigkasin at may mga salitang paulit-ulit. Nakakatulong ito sa pagbuo ng bokabularyo at sa pag-unlad ng pagbigkas. Kapag may comic-style na ilustrasyon o malalaking eksena, agad silang nauuhaw na tuklasin ang detalye at magtanong — bakit ganyan ang mukha niya, ano ang mangyayari? Dahil sa mga karakter na madaling lapitan, nagkakaroon sila ng empathy; natutunan nilang alagaan, magmahal, o harapin ang takot sa paraang hindi nakakatakot. Hindi rin biro ang aspeto ng kultura: ang mga kwentong may halong lokal na alamat o kantang pambata tulad ng mga adaptasyon ng 'Alamat ng Pinya' o 'Si Pagong at si Matsing' ay nagbibigay ng ugat. Naipapasa natin ang ating kasaysayan at pagpapahalaga sa pamamagitan ng simpleng kuwento — at iyon ang pinakanakakaaliw para sa akin kapag nakikitang naka-ngiti ang anak ko habang natututo at naglalaro sa mga pahina ng libro.

Hoy, sobrang saya kapag naghahanap ako ng maikling tula para sa bata—parang nagbubukas ng kahon ng sorpresa tuwing may bagong tugma't indayog! Madalas, sinisimulan ko sa lokal na aklatan o sa tindahan ng aklat; maraming koleksyon ng tula at nursery rhymes na madaling basahin at puno ng imahen, perfect para sa mga bata. Kung gusto mo ng kilalang halimbawa sa Ingles, hahanap ako ng kopya ng 'Where the Sidewalk Ends' o 'A Light in the Attic' para makita ang simple pero makulay na istruktura ng mga maiikling tula. Sa Filipino naman, hinahanap ko ang mga aklat pambata na nasa reading corner ng paaralan o mga aklat ni René O. Villanueva dahil madalas praktikal at madaling sundan ang mga linya. Pag-online naman, pinupuntahan ko ang mga site tulad ng Poetry Foundation at Children's Poetry Archive para sa inspirasyon—marami ring public domain nursery rhymes sa Project Gutenberg at International Children's Digital Library. Para sa mabilisang halimbawa na pwedeng i-print o i-share, tingnan din ang mga teacher resource sites at Pinterest boards na puno ng short poems at action rhymes. Minsan nagre-record din ako ng sarili kong pagbigkas para maramdaman ang ritmo at bilis ng bawat linya. Kung naghahanap ka agad ng sample para subukan, gawa-gawaak lang ako ng very simple na halimbawa: "Bituing maliwanag, kumikislap sa ilaw, gabay sa munting payak na landas." Ang susi, panatilihing maikli at masaya—ulit-ulitin ang tunog at magdagdag ng kilos para mas interactive. Masarap basahin na parang naglalaro lang, at iyon ang lagi kong hinahanap sa mga maikling tulang pambata.

Nakakatuwang isipin kung gaano kasarap panoorin ang unang pagbigkas ng isang bata — parang musika. Naranasan ko ito nang turuan kong magbasa ang pamangkin ko: sa umpisa, tila magkakahalo lang ang mga tunog, pero pag naintindihan niya ang konsepto ng patinig at katinig, bumilis ang lahat. Mahalaga ang patinig dahil sila ang puso ng pantig; nagbibigay sila ng tunog na ginagamit para bumuo ng salita. Ang katinig naman ang naglilimita at nagbibigay-katangian, kaya kapag pinaghalo ang dalawa, nabubuo ang mga pantig at salita na may malinaw na kahulugan. Praktikal na halimbawa: kapag nagturo ako ng mga pares ng pantig tulad ng 'ba', 'be', 'bi', 'bo', 'bu', kitang-kita mo kung paano nag-iiba ang tunog at minsan pati ang kahulugan. Ginagawa kong laro ang pagpalit-palit ng patinig para makita ang pagbabago sa salita; mabilis siyang natuto ng pagbabasa dahil natutunan niyang i-blend ang unang tunog (katinig) at ang patinig bilang nucleus. Nakakatulong din ito sa pag-unawa sa pagbaybay: kung alam mo ang tunog ng bawat letra, mas madaling hulmahin ang salita. Bukod sa teknikal, malaking tulong ang mga kantang pambata, clapping games, at pagbabasa nang malakas. Nakita ko rin na ang kamalayan sa patinig at katinig ay nagpapabuti sa pagbigkas, sa pag-intindi ng tula, at sa pagbuo ng sariling salita — at sa huli, mas tumitibay ang kumpiyansa ng bata sa wika. Sa tingin ko, ito ang pundasyon ng lahat ng susunod na literasiya niya.

Tumahimik ako sandali para hindi masindak ang anak ko at para makapag-isip nang malinaw — importante 'yan sa unang sandali pagkatapos ng tama sa ulo. Una, i-assess agad ang kanyang kamalayan: gising ba siya, sumusunod ba sa simpleng utos (halimbawa, 'buhat kamay' o 'bukas ang mata') at normal ba ang paghinga? Kung malakas ang pagdurugo, takpan ang sugat gamit ang malinis na tela o sterile gauze at pindutin nang diretso para huminto ang pagdaloy; huwag alisin ang benda kapag punong-puno, magdagdag lang ng panibagong tela sa ibabaw at magpatuloy sa pagpindot. Kung may natuyong dugo at dumi, hugasan nang maingat gamit ang malinis na tubig o saline; iwasang kuskusin nang malupit. Pagkatapos huminto ang pagdurugo, linisin nang maingat gamit ang mild soap at tubig, tapos takpan ng malinis na dressing. Para sa maliit na gasgas o hiwa, pwedeng maglagay ng antiseptic at bandage; pero kung malalim, malaki ang gilid ng sugat, may napuwing buto, may bagay na nakabaon, o hindi humihinto ang pagdurugo sa loob ng 10–15 minuto ng matapang na pagdiin, diretso na sa emergency. Bantayan din ang mga senyales ng brain injury: pagsusuka, matinding antok o hirap magising, malabong paningin, pagkahilo, seizures, pagkalito, o hindi pantay ang mga pupil. Huwag magbigay ng aspirin sa bata; paracetamol (acetaminophen) ang safe nung pain relief ayon sa tamang timbang. Sa huli, kapag hindi sigurado, mas mabuti ang pagpapatingin sa doktor — mas mahilig ako mag-overcaution pag tungkol sa ulo ng anak, at lagi akong nagtitiyak na ligtas siya bago kumalma nang tuluyan.