Anong Mga Pagbabago Ang Iminungkahi Para Sa Saligang Batas 1987?

Nakatutuwa isipin kung paano nag-iba ang buhay-pulitika natin dahil sa dalawang dokumentong ito. Ang 'Saligang Batas ng 1973' ay ipinakilala sa panahon ng malawakang pagbabago ng sistema: pinalitan nito ang dating presidential system ng isang parliamentary form on paper, at nagbigay daan para sa mas sentralisadong kapangyarihan sa executive lalo na sa kamay ng nagmamay-ari ng estado noon. Sa praktika, naging instrumento ito para mapatatag ang pamumuno sa ilalim ng batas militar — mas maluwag ang proseso para sa suspensiyon ng kalayaan at mas kaunti ang mabisang check and balance. Pagkatapos ng People Power, dumating naman ang 'Saligang Batas ng 1987' na nilayon ibalik at patibayin ang mga karapatang sibiko: muling ibinalik ang presidential system, pinahusay ang separation of powers, nagtatag ng mga independent constitutional commissions (tulad ng Commission on Audit at Civil Service Commission), at nagbigay diin sa human rights. Mas malinaw din ang probisyon para sa term limits at impeachment, para hindi maulit ang labis na konsentrasyon ng kapangyarihan. Sa totoo lang, ramdam ko noon at hanggang ngayon ang malaking ginhawa kapag naaalala mo na may mga mekanismong nagpoprotekta sa mga mamamayan.

Nag-uumpisa ako sa simpleng paglalarawan para hindi malito: may tatlong pangunahing daan para maamyendahan ang Saligang Batas ng 1987—ang pamamagitan ng Kongreso, ang pagtawag ng isang Constitutional Convention, at ang People's Initiative. Ang una, kapag nagpasya ang mga mambabatas na gumawa ng pagbabago, kailangan nilang makakuha ng boto na katumbas ng tatlong-kapat ng lahat ng miyembro ng Kongreso para maipasa ang panukala. Pagkatapos nito, ipapasa ang huling desisyon sa mga botante sa pamamagitan ng plebisito para maging opisyal ang pagbabago. Ang ikalawa ay ang Constitutional Convention: puwedeng magpanukala ang Kongreso na humiling ng isang convention sa pamamagitan ng boto ng dalawang-katlo ng lahat ng miyembro nila. Kapag natipon ang convention, sila mismo ang gagawa ng draft ng susog o rebisyon, at tulad ng sa nauna, kailangang pagbotohan din ito ng madla sa plebisito. Panghuli, ang People's Initiative — ito ang direktang paghingi ng pagbabago mula sa mamamayan sa pamamagitan ng pagkuha ng lagda; kailangan ng porsyento ng mga rehistradong botante (karaniwang 12% ng kabuuang rehistradong botante at may kinatawang hindi bababa sa 3% mula sa bawat distrito) para maisampa ang panukala, at pagkatapos ay susuriin at irarak sa botohan. Sa lahat ng ito palagi akong naniniwala na ang tunay na hamon ay hindi lang ang teknikal na proseso kundi ang pampulitikang konsenso at tamang impormasyon para sa publiko. Kung walang malawak na edukasyon at transparent na diskurso, mahirap magtagumpay kahit kompletong tama ang proseso. Sa huli, mahalaga para sa akin na sundin ang batas at ituring ang mga mamamayan bilang sentro ng anumang pagbabago.

Nakikita ko pa ang mga balita at talakayan noong panahon ng EDSA, kaya malinaw sa akin kung sino ang gumawa ng 'Saligang Batas ng 1987'. Ito ay binuo ng isang 48-member Constitutional Commission na itinakda ni Pangulong Corazon 'Cory' Aquino pagkatapos ng pag-alis ni Marcos sa poder. Pinamunuan ng komisyon si Cecilia Muñoz-Palma bilang chair at binuo nila ang draft sa loob lang ng ilang buwan matapos ang rebolusyon. Ang komisyon mismo ang nag-draft ng teksto, nagdaos ng mga deliberasyon at konsultasyon, at ipinasa ang kanilang bersyon para sa plebisito na ginanap noong 2 Pebrero 1987. Naaprubahan ito ng sambayanan at mula noon naging gabay para sa muling pagtatag ng demokrasya—mga probisyon tungkol sa Bill of Rights, separation of powers, at term limits ang ilan sa mga pinakaprominenteng pagbabago. Para sa akin, mahalagang tandaan na hindi ito gawa ng isang tao lang kundi ng isang kolektibong pagsisikap na tumugon sa malalim na sugat ng ating kasaysayan at maglatag ng bagong panuntunan para sa bansa.

Nakakapanabik isipin na ang Saligang Batas ng 1987 mismo ang naglalagay ng pundasyon para sa malayang pamamahayag sa Pilipinas. Sa 'Bill of Rights' nakasaad ang mga karapatan tulad ng kalayaan sa pananalita, pamamahayag, pagtitipon, at petisyon — kaya binibigyan nito ng malinaw na proteksyon ang sinumang nagbabahagi ng opinyon, nagsusulat ng balita, o lumalahok sa protesta. Bilang isang taong madalas magbasa ng mga ulat at tumutok sa mga debate sa social media, nakikita ko rin kung paano pinagtitibay ng Konstitusyon ang right-to-know: may probisyon para sa access sa impormasyon at opisyal na talaan na mahalaga kapag sinusubaybayan natin ang gobyerno. Ngunit hindi ito walang hangganan — may posibilidad ng regulasyon kapag peligro sa pambansang seguridad, kaligtasan, o moralidad ang nakataya, at ang mga limitasyong iyon ay kadalasang sinusuri ng hudikatura. Sa madaling salita, nagbibigay ang 1987 ng matibay na balangkas: pinapahalagahan nito ang malayang pagpapahayag, sinusuportahan ang kalayaan ng press, at binibigyan ng puwang ang mamamayan na humiling ng pananagutan mula sa mga nasa kapangyarihan, habang iniingatan din ang publiko mula sa seryosong panganib.

Sobrang interesado ako pag-usapan ang '1987 Saligang Batas' kasi kitang-kita mo kung paano nito nilagay ang mga balangkas ng buhay pambansa — mula sa mga karapatan ng tao hanggang sa istruktura ng gobyerno. Una, malinaw ang pagkakahati ng kapangyarihan: may tatlong sangay — lehislatura (Congress), ehekutibo (Pangulo), at hudikatura (Korte Suprema at iba pang hukuman). Kasama rito ang mga proseso ng pag-appoint, impeachment, at checks and balances para maiwasan ang sobrang konsentrasyon ng kapangyarihan. Mahalaga rin ang mga constitutional commissions tulad ng Commission on Elections, Civil Service Commission, at Commission on Audit, pati na ang tanggapan ng Ombudsman, bilang mga bantay ng integridad ng pampublikong serbisyo. Pangalawa, malakas ang pagtatanggol sa mga karapatan sa ilalim ng Bill of Rights: kalayaan sa pananalita, relihiyon, press, karapatang pantao, due process, at proteksyon laban sa hindi makatarungang paghahanap at pag-aresto. May mga probisyon din tungkol sa pambansang ekonomiya at patrimonya (limitasyon sa pag-aari ng dayuhan sa ilang sektor), social justice (agrarian reform, karapatan ng manggagawa), lokal na pamahalaan at awtonomiya, edukasyon at kalusugan, at mekanismo para magbago o mag-amyenda ng Saligang Batas. Sa pangkalahatan, ramdam ko na ang '87 na balangkas ay resulta ng pagnanais na protektahan ang demokrasya matapos ang mga karanasan ng nakaraan.

Tuwing iniisip ko ang Saligang Batas 1987, napapangiti ako dahil malinaw na inilatag nito ang mga pangunahing karapatan ng mamamayan — hindi lang bilang teorya kundi bilang praktikal na proteksyon sa araw-araw. Sa aking pagkaintindi, kasama dito ang karapatan sa buhay, kalayaan, at pag-aari, pati na rin ang due process at equal protection: hindi puwedeng hubarin ng gobyerno ang mga ito nang walang makatarungang proseso. May malaking bahagi rin ang malaya at ligtas na pagpapahayag: malaya nating maipahayag ang saloobin, makapamahayag, at mag-assemble nang mapayapa. Kasama rin ang malayang relihiyon at ang proteksyon laban sa hindi makatwirang paghahalungkat o pag-aresto — may mga probisyon laban sa unreasonable searches and seizures at may karapatan kang humingi ng writ of habeas corpus kapag inaalangan ang iyong kalayaan. Hindi lang pulitikal na kalayaan ang nasa ilalim nito; mayroon ding panuntunan para sa sosyal at ekonomiyang tunguhin: karapatan ng manggagawa na mag-organisa, karapatan sa makatarungang kondisyon at seguridad sa trabaho, at obligasyon ng estado na itaguyod ang social justice. Para sa akin, ang Saligang Batas ay parang safety net na nagbibigay-daan para maging aktibo at protektado ang bawat mamamayan sa lipunan.

Tila ba ang Saligang Batas 1987 ang naging playbook para sa porma ng ehekutibo sa ating bansa — at gusto kong ilahad ito nang diretso. Ayon sa konstitusyon, ang kapangyarihan ehekutibo ay nakapaloob sa Pangulo; siya ang pinuno ng estado at pamahalaan at siyang tagapangalaga ng pagpapatupad ng mga batas. Ibig sabihin, ako mismo kapag nagbabalik-tanaw sa mga probisyon, nakikita ko ang malinaw na balangkas: responsibilidad sa pangangasiwa ng gabinete at ng mga ahensya, pagpapatupad ng pambansang polisiya, at pamumuno sa day-to-day na operasyon ng gobyerno. Bilang karagdagan, may mga tiyak na kapangyarihan tulad ng pagiging commander-in-chief ng sandatahang lakas, ang kakayahang magtalaga ng mga opisyal (na sa maraming kaso ay nangangailangan ng kumpirmasyon ng Commission on Appointments), at karapatang magbigay ng pardon o commutation. May kapangyarihan din siyang magtalaga ng estado ng pambansang kagipitan o magpatawag ng special session ng Kongreso. Pero hindi ganap ang kapangyarihan — may checks and balances: Congress, Korte Suprema, at mga independent commissions ang pumipigil sa abuse. Ang konstitusyon mismo ang naglalagay ng hangganan, at bilang ordinaryong mamamayan, natuwa ako na may mga klarong bakod para hindi mag-overreach ang sinumang humawak ng kapangyarihan.

Uy, gusto kong ilahad nang malinaw at diretso ang proseso ng impeachment ayon sa Saligang Batas ng 1987, kasi madalas naguguluhan ang mga tao pag usapan ito. Una, sino ang maaaring i-impeach: ang Pangulo, Bise-Pangulo, mga Kasapi ng Korte Suprema, mga miyembro ng mga Constitutional Commissions, at ang Ombudsman. Ang mga batayan naman ay malinaw: guilty ng 'culpable violation of the Constitution', treason, bribery, graft and corruption, other high crimes, o betrayal of public trust. Pagdating sa hakbang-hakbang: ang House of Representatives ang may eksklusibong kapangyarihan na magpasimula ng kaso ng impeachment. Karaniwang may pagsusumite ng verified complaint; ito ay nire-refer sa kaukulang komite ng House para siyasatin kung may sapat na basehan (sufficiency in form and substance) at para gumawa ng rekomendasyon. Kung magrerekomenda ang komite, dadalhin sa plenaryo ang mga articles of impeachment at popatunayan ang mga ito sa pamamagitan ng boto ng House. Kapag naipasa, pinapadala ang kaso sa Senado na siyang may sole power to try and decide. Sa trial sa Senado, may mga 'managers' mula sa House na nagpo-prosecute at ang Senado ang nagpapasya. Para maaklasang guilty, kailangan ng concurrence ng two-thirds ng lahat ng miyembro ng Senado. Kapag napatunayan, ang parusa ay removal from office at disqualification na humawak ng anumang public office; pero pwedeng panagutin sa criminal/civil cases pagkatapos.