Anong Mga Nobela Ang Nagtagumpay Sa Malayang Pilipino Subgenre?

Isa sa mga paborito kong kasabihan ay ‘Kung ano ang itinanim, siya ring aanihin.’ Parang natural na head-scratcher ang dating sa unang tingin, pero kapag talagang nag-isip ka, lalabas ang kahulugan. Ito ay nagpapadala ng mensahe na ang mga kilos natin ngayon ang magiging resulta sa hinaharap. Kaya kung hilig mo ang bawi-bawi, bakit di ka pa magtanim ng magandang asal? Sa mga tawanan sa mga tambayan, madalas itong ipagsabi ng mga kaibigan kapag ang isa sa amin ay nakagawa ng kakaibang desisyon o pagkakamali. Minsan, nagiging punchline na lang ito kapag ang kaibigan namin ay lagi na lang bumabawi sa isang relationship, na nagiging ”Sige, kung ano ang itinanim mo, ’sana mag-ani ka!” Bataan na naman ang paksa ng mga pinoy na kasabihan, laging may ekstra at sobrang relatable na ‘Walang kapantay ang pagmamahal ng ina’. Uh, tunay na tinamaan dito! Parang alam ng lahat na sa bawat kwento ng pagmamahal na ipinapahayag, di mawawala ang pugay sa ating mga ina. Kaya naman sa bawat pagkakataon na ako ay bumibisita, talagang naglalaan ako ng oras para sa kanya—dahil syempre, siya ang walang sawa na nag nurture sa akin. Kapag nagkukuwentuhan kami tungkol sa mga bata sa barangay, parang di maiiwasang i-highlight ang mga kwento at kasabihang nagpapakita ng pinagdaanan ng mga ina. Ito’y nagdadala ng ngiti habang ang bawat bata ay parang buhay na kwento na nagmula sa puso ng mga ina. Isang kasabihan na nakakaaliw at madalas naririnig sa mga kalye ay ‘Basta’t kasama kita, kahit saan, okay na!’ Sinasalamin nito ang pagkakaibigan at saya na dala ng mga tao sa ating paligid. Hindi ito nalalampasan sa mga bwelta ng mga kabataan, lalo na kapag nasa mga biyahe at saya. Madalas ko itong marinig mula sa mga kakilala habang nag-uusap kami tungkol sa mga adventure na pinagdaraanan—na sa kabila ng mga aberya at pagsubok, ang importanteng kasama mo ang mga kaibigan mo, kaya tuloy ang saya. Kakaibang kilig ang dulot nito dahil sa nakakaibang ligaya na dala ng bawat samahan. Sa mga kwentuhan at tawa ng mga barkada, hindi kumpleto ang usapan kung walang ‘Sino ang nauuna sa laban, yun ang panalo’. Parang ang daming laman nito ukol sa buhay at mga karera natin. Madalas marinig habang naglalaro kami ng Mobile Legends o kahit sa mga board games. Ang ibig sabihin nito ay parang may humor sa likod ng kompetisyon, at aminin mo, lumalabas ang tunay na tayo sa mga ganitong sitwasyon. Isang magandang paraan para ipakita ang hindi kasing seryosong pagtingin sa buhay at mga laban natin. Ang mga ganitong hayag na kasabihan ay kulang sa paglalarawan ng ating kultura, pero sa bawat tawanan at bulung-bulungan, nandiyan tayo, nag-aagawan at pumapalakpak sa buhay.

Kakaiba ang ating mga tradisyon pagdating sa mga patay, talagang puno ng kahulugan at paggalang. Isa sa mga bawal ay ang pagdikit o pag-reach out sa bangkay; ito ay isang simbolo ng paggalang na dapat itinataguyod. May mga tao na nag-iisip na kapag nakipag-ugnayan ka sa bangkay, parang binabalaan mo ang kanilang kaluluwa. Kaya naman, mahigpit ito na ipinagbabawal, at madalas itong sinusunod, lalo na sa mga libing. Minsan, may mga usapan tungkol sa pag-aalaga ng mga bagay na ginagamit ng pumanaw. Halimbawa, kaiba ang pananaw ukol sa mga personal niyang gamit. Ipinagbabawal ang pagkakaroon ng mga ito kahit sa mga tao na malapit sa kanya, dahil naniniwala ang ilan na maaaring magdala ito ng masamang kapalaran. Kaya, ang karaniwang ginagawa ay sinusunog o itinatago ang mga gamit na ito bago ang cremation o libing upang maiwasan ang pagkakataong bumalik ang kaluluwa sa mundo. Walang duda, may ilang tao ring naniniwala na ang pagkain ng mga bagay na sabay sa pagdadalamhati, gaya ng mga itlog o isda, ay masama. Dito, madalas nilang sinasabi na hindi ito kanais-nais, dahil maaaring dalhin ng mga ito ang di magandang pananaw sa mga buhay. Ito ay natutunan sa mga nakagawian, kaya't iwasan ng marami ang mga ganitong sitwasyon sa mga pahingahan ng mga mahal sa buhay.

Sa likod ng makulay na tradisyon ng panitikan sa Pilipinas, ang tanaga ay tumatayong simbolo ng sining at pagpapahayag ng damdamin. Ang mga tanaga, na nagpapakita ng hugot at husay sa pagbubuo ng mga salita, ay maikli at pero puno ng damdamin at simbolismo. Kadalasan itong binubuo ng apat na taludtod na may pitong pantig bawat isa, at ang kaibahan nito kumpara sa iba pang tula ay ang paggamit ng mga salita na tila isang pagsasalaysay na nakapaloob lamang sa mahigpit na limitasyon. Ang pagkakaroon nito ng sibilisasyon sa kulturang Pilipino ay dala ng pagsisikhay ng ating mga ninuno sa kanilang mga karanasan at opinyon na nga ang dekorasyon ng kanilang isip at damdamin. Ang mga temang pumapaloob sa tanaga, tulad ng pag-ibig, kalikasan, at pakikibaka, ay nagbibigay sa atin ng kasanayan sa kakayahang makibagay at makiramay sa iba. Sa mga makabagong panahon, ang mga tanaga ay muling umusbong, nagiging lax at naisin ng mga bagong henerasyon; sila rin ang daluyan ng mga panawagan at isyu ng lipunan, na nagsasaad na kahit sa maalat na kwento ng kasaysayan, hindi pa rin naglilikha ng hangganan ang sining. Ang mga tanaga ay hindi lamang tila isang simpleng anyo ng tula; isang pahayag ito ng ating pagka-Pilipino na hindi natitinag. Para sa akin, ang paglikha ng tanaga ay parang paglikha ng mini-universe kung saan nangangako ako ng katapatan at nagniningning na diwa sa mga pangarap ng mga Pilipino. Sa mga dapat gampanan at gawing makabago ang ating mga tradisyon, ang tanaga ay nagbibigay-inspirasyon upang patuloy na ipagpatuloy ang ating mga kwentong nag-uugnay sa ating pagkatao at pagkakaiba-iba. Ang ganitong mga saling tula ay nagpapakita ng ating pagkakaisa at kakayahan sa paglikha ng masining na espasyo sa ating mga puso at isip.

Sabay-sabay, tumungo tayo sa mundo ng panulaan talaga. Para sa akin, ang panulaan ay higit pa sa mga taludtod at sukat. Isa itong masining na anyo ng pagpapahayag na nagbibigay-daan sa ating mga damdamin at saloobin na masumpungan sa mga simpleng salita. Ang mga makatang Pilipino, gaya nina Jose Corazon de Jesus at Francisco Balagtas, ay hindi lamang nag-aabot ng mga kwento kundi nag-iiwan ng mga aral na mahigpit na naka-ankla sa ating kultura. Isipin mo, sa bawat linya ng tula, nagbubukas ang isang bintana kung saan makikita ang mga tradisyon, pananaw, at ang damdamin ng bawat lahi. Maging ang mga makabagong makata, tulad ni Edgardo M. Reyes, ay patuloy na nag-uunday ng mga bagong mensahe, na nagsisilibing tagapagsalaysay sa ating kasalukuyan. Kaya, sa tuwing nagbabasa ako ng bagong tula, parang nahuhulog ako sa isang panaginip kung saan nakakabit ang ating nakaraan sa kasalukuyan, at ito ay nakapagpapalalim sa aking pagkakaunawa sa pagiging Pilipino.

Bilang isang tao na mahilig sa sining at panitikan, ang malayang taludturan o free verse poetry ay tila isang canvas kung saan maari nating ipahayag ang ating mga saluobin at damdamin nang walang anumang takdang porma. Ang mga tulang ito ay nagbibigay-daan sa akin upang galugarin ang mas malalalim na tema, gaya ng pag-ibig, pagkakaroon ng pagkakahiwalay, o mga karanasan sa buhay na minsang mahirap ipahayag sa mga tradisyonal na istruktura. Minsan, ang mga salita ay lumalabas bilang isang agos mula sa puso, hindi nag-aalala tungkol sa anumang mga limitasyon ng rime o sukat. Sa proseso, natutuklasan ko rin ang sarili kong boses at estilo, at ang pakiramdam na maabot ang ibang tao sa paraang ito ay sadyang nakaka-inspire. Balikan natin ang mga paborito kong tula, mula kay Walt Whitman hanggang kay Langston Hughes, na ang kanilang mga mensahe ay natatangi at abot-kamay. Kung iisipin mo, ang bawat pahina ay bintana sa isip ng makata at sa mga karanasan nilang hindi ligaya. Ito ang mga kwentong nakakabighani. Ang kanilang kakayahan na kumonekta gamit ang payak ngunit makapangyarihang mga salita ang talagang nagbibigay ng inspirasyon. Samakatuwid, ang malayang taludturan ay nagiging daan din upang muling pag-isipan ang mga estruktura sa paligid natin. Nakakaamoy ng mga bagay na karaniwang nakakaligtaan sa labas—mga tanawin, tunog, at damdamin. Ang mga ito ay hindi lamang mga salita kundi mga piraso ng artistikong pagpapahayag ng ating mga damdamin at pananaw. Kasama ang paglikha ng tulang ito, lalo akong naniniwala na ang bawat tao ay maaaring maging makata, basta't mayroon silang kwento na nais ipahayag.

Tulad ng isang alon na bumabalot sa tabi ng dalampasigan, malalim at puno ng damdamin ang mga sikat na koleksyon ng malayang taludturan. Isang magandang halimbawa ay ang 'Mga Makata ng Bayan' na naglalaman ng iba’t ibang tula mula sa mahuhusay na makata ng ating bansa. Ang mga tula sa koleksyong ito ay hindi lamang pumapansin sa kalikasan, kundi pati na rin sa mga pambansang isyu at damdaming makabayan. Sa bawat salita ay tila naririnig mo ang tinig ng mga makata na puno ng masalimuot na karanasan at masidhing pagmamahal sa bayan. Isa pa, ang 'A Child's Christmas in Wales' ni Dylan Thomas ay isa ring tanyag na koleksyon na nagdadala sa atin pabalik sa pagkabata, puno ng alaala at pagka-akit sa mga simpleng bagay sa buhay, gamit ang magagandang taludturan na tumatalakay sa temang nostalgia. Isang mas modernong halimbawa naman ay ang 'The Sun and Her Flowers' ni Rupi Kaur, na tumatalakay sa modernong karanasan ng mga kababaihan, pag-ibig, at pagkasira. Ang istilo nito ay mahirap kalimutan dahil sa kanyang simple ngunit makabagbag-damdaming paraan ng pagsusulat. Sa mga tula nito, natagpuan ko ang mga pagkakataon kung saan nagtatapat ako sa mga damdaming minsang nahihirapan ako. Ang mga ganyang koleksyon ay nagbibigay hindi lamang sa atin ng inspirasyon kundi rin ng pagkakataon na pagnilayan ang ating mga damdamin at karanasan. Huwag din nating kalimutan ang 'Salingkit' ni Eros Atalia na puno ng mga salin ng kanyang mga makabago at lokal na tema na talagang mahuhusay. Isang tunay na himagsikan sa tradisyunal na paraan ng pagsulat, na nagbibigay ng boses sa mga hindi naririnig. Ang bawat koleksyon ay tila isang paglalakbay na puno ng kaalaman, pag-ibig, at pagsasalamin sa ating kultura at pagkatao.

Isang bahagi ng ating pagkatao ang wika at kultura, kaya't naiisip kong ang pananaliksik tungkol dito ay may malalim na epekto sa mga estudyante. Nagsisilbing tulay ang wika sa ating bawat isip at puso, at ang pag-aaral nito sa konteksto ng ating kultura ay nagbubukas ng maraming pinto ng kaalaman at pagkakaunawaan. Sa mga estudyanteng nakikilahok sa pananaliksik, marami silang natutunan kung paano ang wika ay hindi lamang kasangkapan sa komunikasyon kundi isa rin itong salamin na nagpapakita ng ating kultural na pagkatao. Ang pag-aaral ng mga lokal na kwento, tradisyon, at mga kaugalian ay nagkakaroon ng mas malalim na appreciation ang mga kabataan sa kanilang mga ugat. Ito ay nagiging tila bagong pananaw sa kanilang pagkakakilanlan at relasyon sa nakaraan ng kanilang bayan. Kapag ang mga estudyante ay sumasaliksik, hindi lamang sila natututo ng mga datos kundi nagiging kritikal din silang mga tagapag-obserba. Halimbawa, sa pamamagitan ng pagsasaliksik sa mga katutubong wika o kultural na gawi, nagiging mas malinaw sa kanila ang mga anggulo ng kanilang lipunan. Maraming mga kaganapan at mga isyu na hindi lamang bunga ng kasalukuyan, kundi may ugat mula sa mga nakaraang henerasyon. Sa pamamagitan ng mga ito, nagiging mas aktibo silang mga kalahok sa kanilang komunidad at nagiging sensitibo sa mga isyung panlipunan. Sa kabuuan, ang ganitong klaseng pananaliksik ay hindi lamang kaalaman kundi isang paglalakbay patungo sa isang mas makulay at mas naipagtatanggol na pagkatao. Sa sandaling binabaybay ng mga estudyante ang mga temang ito, nagiging inspirasyon sila para sa iba. Ang pagbuo ng mga proyekto, mga pagsusuri, o mga artful na presentasyon na nagbibigay-diwa sa kanilang mga natutunan ay batang-inspirasyon na maaaring ikuwento sa mas nakababatang henerasyon. Sa ganitong paraan, ang epekto ng pananaliksik tungkol sa wika at kultura ay dumadami at umaabot sa maraming tao, parang alon na dumadapo sa dalampasigan.

Sa mga nakaraang taon, ang pananaliksik sa wika at kulturang Pilipino ay gumagamit ng iba't ibang metodolohiya na tunay na nagdadala ng kulay at lalim sa ating pag-unawa. Isang sikat na pamamaraan ang kwalitatibong pananaliksik, kung saan ang mga mananaliksik ay nakikipag-ugnayan sa mga tao sa pamamagitan ng mga interbyu, focus group discussions, at participant observation. Ang pagkamalikhain ng metodolohiyang ito ay nagbibigay-daan sa mas malalim na pagsusuri ng mga lokal na wika at tradisyon, na nagpapakita ng mas personal na kwento at karanasan mula sa komunidad. Isipin mo, na parang nagkukwentuhan sa harap ng isang bonfire, ang mga kuwento ng buhay ay lumalabas at nagbibigay-inspirasyon na matutunan ang ating pagkakakilanlan. Kasama rin sa mga metodolohiya ang quantitative research na gumagamit ng statistical data at mga survey. Ang mga ito ay mahalaga upang makakuha ng mas malawak na interpretasyon ng mga uso at pag-uugali. Sa pamamagitan ng paglikom ng mga datos mula sa mas malaking bilang ng tao, nagiging posible ang mas detalyadong pagsusuri sa mga aspekto ng wika at kultura, na siyempre ay napakahalaga para sa mga akademiko at tagapagsaliksik. Isang mas modernong pananaw ay ang paggamit ng digital ethnography, kung saan ang mga online na komunidad at social media ay sinasaliksik upang mas maintindihan ang kasalukuyang wika, gawi at kultura ng mga Pilipino. Sa panahon ng digital age, ang mga tao ay mas nakakonekta at sa mga platform na ito, lumalabas ang maraming mga wika at diyalekto na mas makikita na ngayon. Ang pinaghalong mga metodolohiyang ito ay nagbibigay-diin sa pagkakaiba-iba ng ating kulturang Pilipino at kung paano ito patuloy na umuunlad sa oras.