Saan Matatagpuan Ang Orihinal Na Kwentong Mitolohiya Ng Ifugao?

Isang napaka-espesyal na paksa ang 'sikat na kwentong Tagalog' dahil ito ay puno ng mga tao at kulturang Pilipino. Napapalingon ang isip ko sa mga akda ni José Rizal, especialmente ang 'Noli Me Tangere' at 'El Filibusterismo'. Ang mga kwentong ito ay hindi lang basta kwento; ito ay isang repleksyon ng ating kasaysayan at mga pakikibaka. Ang mga tauhan tulad ni Ibarra at Simoun ay bumubuo ng mga simbolo ng pag-asa at pagtutol, at ang kanilang mga karanasan ay tila hawak na hawak ang salamin ng ating lipunan. Bukod sa mga klasikong ito, ang mga kwentong bayan gaya ng 'Ibong Adarna' at 'Ang Florante at Laura' ni Francisco Balagtas ay dapat ding basahin. Ang 'Ibong Adarna' ay puno ng mga aral at mahika, habang ang 'Florante at Laura' ay nagpapakita ng lalim ng pag-ibig, pagbagsak at pagsang-ayon ng mga damdamin. Bawat kwento ay may kanya-kanyang natatanging kahulugan at mensahe na pwedeng pagmuni-munihan. Narito rin siyempre ang mga kontemporaryong akda, gaya ng 'Lihim ng Kamatayan' ni Marselle Cruz at 'Si Janus Silang at ang Tiyanak ng Tábon' ni Eliza Victoria. Ang mga ito ay nagpapakita ng makabago at mas maliwanag na mga pagsasalaysay mula sa pananaw ng kabataan. Nakakaaliw na malaman na ang mga kwentong ito ay nakatulong upang buhayin muli ang interes sa mga lokal na kwento at kultura. Ang mga tema ng pagkakaibigan, pagmamahal, at pakikibaka ng kabataan sa mga problemang panlipunan ay tila lahat na mahigpit na nakatali sa ating buhay. Maraming kwentong Tagalog ang nag-aanyaya sa atin na tanungin ang ating mga sarili at ang mga halaga na ipinamana sa atin. Maliit man o malaki, ang bawat akda ay may kani-kaniyang kahalagahan at ang bawat kwento ay isang pinto tungo sa mas malalim na pag-unawa sa ating sarili at sa ating lipunan.

Isang mundo na puno ng mahika, himala, at mga kwento ng mga bayani ang bumabalot sa mga mitolohiyang kwento na talagang kilala sa mga bata. Halimbawa, ang kwento ni Hercules ay nakakuha ng atensyon ng mga bata sa buong mundo dahil sa kanyang mga nakatutuwang pakikipagsapalaran at paglalakbay sa paghahanap ng kanyang lugar sa mga diyos at tao. Sa mga kwento tungkol sa kanya, may mga halong drama at aksyon na talagang nakakaengganyo. Sa mga pelikulang gawa ng Disney at iba pang mga bersyon, ang kanyang nakatutuwang personalidad ay tila nagbibigay ng inspirasyon sa mga bata na maging matatag, determinado, at puno ng pag-asa. Bukod dito, lumalabas na ang mga kwento ng Griyegong mitolohiya ay talagang naging paborito ng mga bata dahil sa kanilang kakaibang mga karakter at masalimuot na mga kwento na puno ng aral. Tulad din ng kwento ng mga diyos mula sa mitolohiyang Norse, gaya ni Thor na kumakatawan sa lakas at kagitingan. Ang kanyang kwento kasama ang kanyang trusty na martilyo at mga laban sa mga higante ay tiyak na pumupukaw sa imahinasyon ng mga kabataan. Ngayon, sa mga comic books at superhero movies, ang mga elementong ito ay lumalabas upang muling pahusayin ang kanilang pananaw sa tradisyonal na mitolohiya. Ang mga kwento ng Thor at ng iba pang mitolohiyang karakter ay naglalaman din ng mahahalagang aral tungkol sa pagkakaibigan at pananampalataya. Huwag kalimutan ang mga kwento ng mitolohiya mula sa iba't ibang kultura, tulad ng kwento ni Maui sa mitolohiyang Maori. Ang kanyang mga pakikipagsapalaran sa paglikha ng mga isla at paglikha ng araw ay hindi lamang nagbibigay aliw, kundi nagtuturo rin ng mga pagpapahalaga sa paggalang sa kalikasan at pagtulong sa kapwa. Sa mga ganitong kwento, nagiging daan ito para sa mga bata na matutunan ang mga aral sa buhay habang nag-eenjoy sa mga tahanan na puno ng imahinasyon.

Parang musika sa tenga ko ang bawat linya ng mitolohiya tuwing binabasa ko—may ritmo at tandang bumubuo ng mga leksyon na tumatagos sa puso. Ako, na mahilig magmuni-muni habang naglalakad, napansin kong ang pinakapangunahing aral ng maikling kwentong mitolohiya ay ang pag-ugat ng tao sa mga konsepto ng hangarin, kapritso ng tadhana, at limitasyon. Madalas, ipinapaalala sa atin ng mga bayani na kahit gaano katapang o kagaling, may hangganan ang kapangyarihan at may kahihinatnan ang sobrang pagyabang—tingnan mo ang klasikong tema ng paghamak sa batas ng kalikasan o sa mas mataas na kapangyarihan na nauuwi sa trahedya. Pangalawa, napakahalaga ng pakikipag-ugnayan at moralidad. Maraming maikling mito ang nagtuturo ng malasakit, katapatan, at sakripisyo—mga bagay na hindi nabibili at madalas sinusubok ng mga sitwasyon. Habang lumalalim ang kwento, napapansin ko ring may mga aral tungkol sa pag-asa, pagbabago, at pagiging produktibo sa gitna ng pagdurusa; hindi puro pag-awit ng pabigat ang naririnig natin, kundi mga tulong sa pagbangon. Sa huli, ang mga simbolo at imahe sa mitolohiya ay nagbubukas ng usapan tungkol sa kultura at identidad. Ako ay natutuwa kapag nakikita kong ang simpleng maikling mito ay nagiging daan para maintindihan natin kung paano nag-iisip ang isang lipunan tungkol sa hustisya, takot, at pag-ibig—mga bagay na talaga namang nagsisilbing gabay sa ating pang-araw-araw na desisyon.

Sobra akong na-hook sa mga mitolohiya nang una kong mabasa ang mga maiikling kwento mula sa iba't ibang kultura — at kung tatanungin mo kung alin ang pinakamagandang koleksyon, sasabihin ko na depende talaga sa mood mo, pero may ilang pamagat na paulit-ulit kong nirerekomenda. Para sa klasikong karanasan na puno ng matatalim na episode at kakaibang imahinasyon, hindi mawawala ang 'Metamorphoses' ni Ovid. Hindi siya anthology sa modernong kahulugan, pero bawat kabanata ay parang standalone na maikling kuwento: pag-ibig, paghihiganti, pagbabago. Masarap basahin nang paunti-unti kapag gusto mo ng mga bite-sized myths na puno ng twist. Sa kabilang dulo, kung gusto mo ng mas madaling basahin at sistematikong retelling, kay Edith Hamilton sa 'Mythology' at kay Thomas Bulfinch sa 'Bulfinch's Mythology' ako madalas bumabalik — malinaw ang daloy at madaling sundan ang mga genealogies ng diyos at bayani. Para sa modernong pakiramdam, gustung-gusto ko ang 'Mythos' at 'Heroes' ni Stephen Fry pati na rin ang 'Norse Mythology' ni Neil Gaiman — parehong nagre-retell ng mga classic na mito pero may contemporary na boses na nagiging fresh at relateable. Bilang panghuli, kung koleksyon ng world myths ang hanap mo, maganda ring humalo ng children's classics tulad ng 'D'Aulaires' Book of Greek Myths' para sa visual na stimulus at ng mga scholarly anthologies kapag gusto mo ng mas malalim na konteksto. Sa huli, ang 'pinakamahusay' ay yung babalik-balikan mo nang paulit-ulit — at para sa akin, iyon ang sukatan ng tamang koleksyon.

Sobrang saya kapag pinag-uusapan ang pagdala ng mga kwentong bayan sa pelikula — parang nagkakaroon ng bagong buhay ang mga alamat na dati lang napapakinggan sa gabi o nababasa sa lumang libro. May ilang paraan kung paano ina-adapt ang mga kwentong bayan: una, ang literal na pagsasalin kung saan sinusubukan ng pelikula na sundan ang orihinal na naratibo at karakter; pangalawa, ang modernisasyon na inilalagay ang kwento sa kontemporanyong setting (halimbawa, paglipat ng panahon, teknolohiya, o sosyo-kultural na konteksto); at pangatlo, ang reimagining o mash-up kung saan pinagsasama ang ilang kwento o binabago ang genre (thriller, comedy, o sci-fi). Gusto ko yung mga pelikulang hindi lang basta nagre-recall ng mito, kundi ginagamit ito para magkomento sa kasalukuyan — halimbawa, kapag ang isang diwata o halimaw ay nagiging simbolo ng usaping lupa, politika, o identidad. Makakatulong din ang medium: ang animation ay malakas sa pagpapakita ng surreal na elemento ng folk tales, habang ang live-action ay mas nakakapagbigay ng grounded na emosyon. Pero kailangan din ng sensibilidad: hindi dapat gawing palamuti lang ang kultura ng iba; mahalaga ang paggalang sa pinagmulan, pagkuha ng input mula sa komunidad, at pag-iingat sa stereotyping. Sa huli, ang paborito kong adaptasyon yung nagpaparamdam na buhay ang alamat — parang naririnig ko pa ang boses ng mga nagkukuwento habang nanonood ako.

Naku, tuwang-tuwa ako kapag nakikita ko ang mga batang nahuhulog sa mga larawang aklat na nasa sariling wika nila. Para sa akin, isang magandang lugar na puntahan ay ang mga publisher na talaga namang nagpo-produce ng mga kwentong pambata sa Tagalog — halimbawa ang Adarna House at Vibal. Madalas may online shop sila kung saan makakabili ka nang direkta, at paminsan-minsan may bundle promos para sa mga larawang aklat. Bukod doon, huwag kalimutang silipin ang mga lokal na tindahan tulad ng National Book Store at Fully Booked; may mga children’s section sila na puno ng Filipino titles at madalas may sample pages na pwedeng tingnan bago bumili. Kung tipid o naghahanap ng secondhand, regular akong nag-iikot sa Booksale at mga book bazaars sa lungsod — doon ko natagpuan ang ilan sa paborito kong lumang larawang aklat. Sa online marketplaces gaya ng Shopee at Lazada, may mga indie creators at small presses na nagbebenta rin ng mga bagong gawa, kaya maganda ring i-filter ang search sa keyword na "larawang aklat Tagalog" o "kwentong pambata Filipino". May mga illustrators din sa Instagram at Facebook na nagpo-post ng sample spreads at tumatanggap ng orders. Para sa interactive na karanasan, marami ring read-aloud videos sa YouTube ng mga Tagalog picture books, at may ilang ebooks sa Kindle o Google Play kung mas gusto mo muna tumingin bago bumili. Gustung-gusto kong ihalo ang pagbili ng bago at pag-recycle ng secondhand — mas masaya kapag nakikita mong nagagalak ang bata sa makulay na ilustrasyon at simpleng pangungusap sa sariling wika nila.

Nakakatuwang isipin kung paano kagaan ng mundo para sa bata sa sandaling buksan ang isang librong pambata sa Tagalog. Minsan hindi mo kailangan ng komplikadong plot — ang simpleng ritmo, paulit-ulit na mga linya, at malinaw na larawan na magkakasama ay parang musika sa tenga ng mga maliliit. Napapansin ko na mas mabilis silang nakakabit kapag pamilyar ang wika; hindi nila kailangang pilitin intindihin ang bawat salita kaya mas nakatutok sila sa emosyon at imahinasyon ng kuwento. Bilang isang nanay na mahilig magbasa sa gabi, palagi kong pinipili ang mga kwento na madaling bigkasin at may mga salitang paulit-ulit. Nakakatulong ito sa pagbuo ng bokabularyo at sa pag-unlad ng pagbigkas. Kapag may comic-style na ilustrasyon o malalaking eksena, agad silang nauuhaw na tuklasin ang detalye at magtanong — bakit ganyan ang mukha niya, ano ang mangyayari? Dahil sa mga karakter na madaling lapitan, nagkakaroon sila ng empathy; natutunan nilang alagaan, magmahal, o harapin ang takot sa paraang hindi nakakatakot. Hindi rin biro ang aspeto ng kultura: ang mga kwentong may halong lokal na alamat o kantang pambata tulad ng mga adaptasyon ng 'Alamat ng Pinya' o 'Si Pagong at si Matsing' ay nagbibigay ng ugat. Naipapasa natin ang ating kasaysayan at pagpapahalaga sa pamamagitan ng simpleng kuwento — at iyon ang pinakanakakaaliw para sa akin kapag nakikitang naka-ngiti ang anak ko habang natututo at naglalaro sa mga pahina ng libro.

Nakakatuwang isipin na halos bawat kultura ay may kani-kaniyang bersyon ng diyos o diwatang nag-aalaga sa lupa at sa pagkamayabong — at sa usaping iyon, malapit na malapit si Lakapati sa maraming iba pang mito sa buong mundo. Sa tradisyong Pilipino, si Lakapati ay kilalang-bilang diyos/diyosa ng pag-aani at pagkamayabong, at interesting na sa ilang paglalarawan ay itinuturing na androgynous o may kasamang elemento ng dalawang kasarian, na nagbibigay-diin sa kakanyahan ng paglikha at balanse. Bilang taong mahilig magbasa ng mitolohiya at maghukay ng paralelong kuwento, lagi akong naa-appreciate kapag nakikita ang parehong temang ito sa ibang kultura—ibig sabihin, hindi lang tayo ang may pangangailangan ng ritwal at pagsamba para sa masaganang ani at bagong buhay. Kung titignan mo nang malapitan, makikita mo ang malalapit na katumbas ni Lakapati sa Timog-Silangang Asya: ang pinakakamukha niyang kapwa ay si Dewi Sri o Dewi Sri sa Indonesia at Pyari o Phosop sa Timog-Silangang Asya (Thai at Laotian rice goddesses). Sila ang mga rice goddesses na sinasamba at binibigyan ng alay tuwing panahon ng pagtatanim at pag-aani, at halos pareho ang papel nila — tagapangalaga ng palayan, nagbibigay-buhay, at simbolo ng kasaganaan. Sa mas malawak na perspektiba, malalim din ang pagkakatulad kay Demeter (Greek) at Ceres (Roman), dahil sila ang nagko-kontrol sa siklo ng ani at kamatayan ng mga pananim; sa Norse naman, may mga aspetong pagtataglay ng fertility sa mga diyos tulad nina Freyr at Freyja. Sa Pilipinas, ang pahalaga sa lupa at ani ay napaka-personal at communal, at iyon ang pinaghahawakan ng mga katulad na diyos sa iba't ibang kontinente. May isa pang nakakatuwang layer na nag-uugnay kay Lakapati sa ibang mito: ang tema ng pagkakaiba/kalabuan sa kasarian. Sa Grego-Romanong kuwento, nariyan si Hermaphroditus, at sa isang mas malalim na Phrygian/Cybele tradition nariyan si Agdistis—mga diyos o nilalang na umaabot sa kategorya ng pagiging double-sexed o gender-fluid at may kaugnayan sa kalikasan at pagkamayabong. Ang pagkakaroon ng ganitong mga figure ay nagpapakita na maraming lipunan ang kumikilala sa likas na duality ng paglikha—hindi lang strictly lalaki o babae, kundi isang mas kumplikadong representasyon ng fertility. Sa mga kuwentong ito, natural na nag-iiba ang mga ritwal, simbolismo, at kung paano tinatrato ang diyos sa araw-araw na buhay ng mga tao. Ang pinakacool sa lahat para sa akin ay hindi lang kung sino ang katulad ni Lakapati sa ibang mito, kundi kung paano iba-iba ang mga detalye at damdamin ng bawat kultura habang pareho ang pundasyon: paggalang sa lupa, pagnanais ng kasaganaan, at pagdiriwang ng buhay. Nakakabilib ang paraan ng mga sinaunang tao na ginawang makahulugan ang agrikultura sa pamamagitan ng mga diwa at ritwal—parang magkakaibang bersyon ng iisang kanta. Sa huli, masarap isipin na kahit magkakaiba tayo ng pangalan at hugis ng diyos, iisa ang testamento: mahalaga ang pag-aalaga sa lupa at sa susunod na henerasyon, at si Lakapati ay isang magandang paalala niyan sa atin.