Saan Nagsimula Ang Kasabihang 'Nasa Tao Ang Gawa Nasa Diyos Ang Awa'?

Sorpresa — napaka-karaniwan pala ng linya na 'nasa Diyos ang awa, nasa tao ang gawa' sa maraming pelikulang Pilipino, kaya mahirap magturo ng iisang pamagat lang bilang sagot. Ako mismo, pagnanasa kong itanong iyon, agad kong naaalala ang mga eksenang drama kung saan tumitindig ang loob ng bida pagkatapos marinig o sabihin ang pariralang ito: isang matandang kapitbahay na nagbibigay payo, o lider na nag-uudyok sa mga tao na kumilos para sa kanilang kinabukasan. May mga pelikula na ginagawang turning point ang ganitong linya—isang simpleng usapan na nag-uudyok ng pagkilos: pag-ahon mula sa kahirapan, pagharap sa katiwalian, o pagwawakas ng pag-aalinlangan sa sarili. Sa katauhan ko, mas gusto kong isipin na hindi ito eksklusibo sa iisang pelikula kundi isang bahagi ng kultura na lumalabas sa iba't ibang genre: familia dramas, pulitikal na pelikula, at mga indie na may malalim na temang panlipunan. Kaya kung ang hinahanap mo ay eksaktong pelikula, mas malamang na madinig mo ang pariralang ito sa maraming pelikula kaysa sa isang natatanging titulo — at iyon ang nakakatuwang bahagi: parang kayang punuin ng linya ang maraming emosyon at konteksto depende sa pagkakagamit.

Bilang isang tao na mahilig sa mga kwentong puno ng aral, ang kasabihang 'nasa tao ang gawa, nasa Diyos ang awa' ay tila isang mahalagang mensahe ukol sa responsabilidad at pananampalataya. Sa simpleng paraan, sinasabi nito na tayo ang may kontrol sa ating mga aksyon at desisyon, pero ang mga resulta o swerteng atin kaugnay ng ating mga gawa ay maaaring hindi ganap na nasa ating kamay. Iniisip ko ito pareho sa mga karakter na nakikita natin sa mga anime o komiks—madalas silang nakararanas ng mga pagsubok ngunit kailangan nilang magsikap at kumilos upang makamit ang kanilang mga hangarin. Ang Diyos o tadhana – kung ano man ang pananaw ng isang tao sa aspektong ito – ay may bahagi sa pagbibigay ng awa sa ating mga pagsisikap. Kaya, ang mensahe ay tila nagtuturo sa atin na dapat tayong maging masigasig at masipag sa lahat ng ating ginagawa. Isipin mo na lamang ang mga paborito mong bida sa manga; kahit na gaano pa man sila katatag, may mga pagkakataon pa rin silang kailangang humingi ng tulong o magtiwala sa iba upang makamit ang kanilang mithiin. Sa ganitong paraan, lumalabas ang kahalagahan ng ating pagkilos, habang tinatanggap din ang katotohanan na hindi natin maaasahan ang lahat mula sa ating sariling kakayahan lamang. Sapagkat ang ating mga pagsisikap ay may kaakibat na mga bendisyon at pagkakataon na maaaring ipakita ng mas mataas na kapangyarihan. Kaya nga, sa lahat ng mga hakbang na ating tinatahak, mahalagang alalahanin na ang ating mga paglalakbay ay hindi nag-iisa. Kapag pinagsama natin ang ating pagtatrabaho at pananampalataya, maaaring mabuo ang mas makulay na kwento para sa ating mga sarili at magkaroon tayo ng mas positibong pananaw sa bawat hamon na ating haharapin.

Noong una’y inakala ko na simpleng kasabihan lang ang ‘nasa Diyos ang awa, nasa tao ang gawa,’ pero habang tumatanda at sumasali ako sa mga community projects, naging mas malalim ang kahulugan nito para sa akin. Para sa akin, hindi ito kontradiksyon — ito ay balanse. Pinapaalala nito na mayroong biyayang galing sa labas ng ating kontrol, pero hindi ibig sabihin na lalabas ang solusyon kung tayo ay mananatiling nakaupo. May mga pagkakataon na humihingi ako ng tulong sa dasal o pagninilay, at sabay kong ine-execute ang mga konkretong hakbang: magpadala ng mensahe, mag-ayos ng logistics, mag-volunteer. Nakita ko na ang mga pinakamagagandang resulta ay nangyayari kapag may pananampalataya at aksyon magkasama. Madalas ding gamiting paalala para maging mapagkumbaba — hindi lahat ng nangyayari ay dahil sa lakas ko, pero hindi rin dapat akong umasa lahat sa awa lamang. Sa huli, ramdam ko na itong kasabihan ay isang panawagan: humingi ng gabay kung kailangan, pero huwag kalimutang gumalaw. Ang pakiramdam na may pananagutan ako sa resulta ay nagbibigay ng direksyon, at kapag nakikita kong may pagbabago dahil sa sariling pagkilos, mas malalim ang pasasalamat ko sa biyaya na dumating.

Aba, ang ganda ng tanong—may lalim agad ang usapan! Madalas kong naririnig ang kasabihang ‘‘nasa Diyos ang awa, nasa tao ang gawa’’ sa mga kuwentuhan namin noong bata pa ako, at lagi kong naisip kung may nobelang literal ang pamagat na yan. Matapos magsaliksik at mag-browse sa mga bookstore at online marketplaces, wala akong nakitang kilalang nobela na eksaktong may ganitong pamagat mula sa mga klasikong manunulat. Pero alam ko namang ginagamit nang malawakan ang pariralang ito bilang tema o kabanata—mapapansin mo ito sa mga koleksyon ng sanaysay, mga dula at ilang self-published na obra sa social media. Kung titingnan mo naman ang diwa ng kasabihan—ang tunggalian ng biyaya at gawa—madalas lumilitaw ito sa mga nobela na tumatalakay sa responsibilidad ng tao sa gitna ng kapalaran: mga akdang gaya ng ‘‘Noli Me Tangere’’ at ‘‘El Filibusterismo’’ na nag-aanyaya ng aksyon laban sa kawalang-katarungan, o kaya’y sa mas makaluma at sosyal na perspektiba tulad ng ‘‘Banaag at Sikat’’. Sa personal, mas naaantig ako kapag ang isang manunulat ay hindi lang nagmumungkahi ng pananampalataya kundi nagpapakita rin ng konkretong hakbang ng mga tauhan—iyon ang kombinasyong nagbibigay ng lalim sa kuwento.

Sobrang nostalgic ang tunog ng tanong mo—parang binuksan mo ang lumang plaka sa likod ng aking memorya. Madalas kong naririnig ang kasabihang 'nasa Diyos ang awa, nasa tao ang gawa' sa mga awiting pang-masa at sa mga lumang pelikula; hindi naman ito palaging literal na linya ng isang sikat na kanta, pero ginagamit ng maraming manunulat ng liriko bilang hook o refrain para magdala ng aral sa awit. May mga pagkakataon na sa kundiman o folk-inspired na mga kanta, isinasama nila ang ganitong katagang Pilipino para mas tumagos ang emosyon — lalo na sa mga kantang tungkol sa paghihirap at pag-asa. Personal, naaalala kong may mga lokal na tagapakinig at acoustic performers sa baranggay fiestas na umaawit ng bagong bersyon ng kantang may ganitong tema; minsan zinaplian nila ang linya para gawing chorus. Hindi ito isang malinaw na, single-hit na awit sa mainstream charts ayon sa alam ko, pero buhay ang kasabihan sa musika ng bayan—lumilipad sa mga lyrics, sermon, at simpleng kantahan sa kanto. Para sa akin, ang linyang yan ay parang maliit na himig ng praktikal na pananampalataya: panalangin at pagkilos magkasabay, at yun ang laging tumatagos sa puso ko.

Sa bawat hakbang natin sa buhay, tila may malalim na kahulugan ang kasabihang ‘nasa tao ang gawa, nasa Diyos ang awa’. Para sa akin, isang napakahalagang paalala ito na nagbibigay-inspirasyon sa akin na kumilos at magtrabaho nang mabuti, habang alam kong may mga bagay na hindi ko makontrol. Isang magandang halimbawa ay kapag ako ay sumasali sa mga kompetisyon, lalo na sa larangan ng sining at pagsulat. Pinagsisikapan kong magbigay ng pinakamahusay, sinisigurado kong nailalabas ko ang aking talento at kakayahan, pero sa dulo, ang resulta ay maaaring hindi palaging ayon sa plano. Sa mga pagkakataong iyon, nararamdaman ko ang pag-asa kapag naisip kong may mas mataas na layunin ang lahat ng ito. Kung hindi ko man makamit ang gusto ko, nagiging aral ito upang lumago at magpatuloy sa mga susunod na hakbang. Nakatutulong ito sa akin na buuin ang aking tiwala sa sarili at tiyakin na hindi ako nag-iisa sa aking mga laban sa buhay. Alam kong may mga pagkakataong ang aking mga pagsisikap ay maaaring hindi agad magbigay ng bunga, ngunit sa pananalig na ang Diyos ay may mas mataas na plano, nagiging mas madali ang pagharap sa mga pagsubok. Madalas kong nakikita ang mga tao na itinataguyod ang kasabihang ito sa kanilang mga buhay sa iba’t ibang aspeto — mula sa mga estudyante na nag-aaral ng mabuti para sa kanilang mga miting, hanggang sa mga manggagawa na gumagawa ng lahat para sa kanilang pamilya. Ang kasabihang ito ay nagsisilbing gabay na nagpapahintulot sa atin na magsikap samantalang hinahayaang maipakita ang awa at tulong mula sa iba, lalo na sa panahon ng pangangailangan. Ang pagiging positibo at ang pag-asa na ibinubunga ng kasabihang ito ay dapat talagang mapanatili sa ating mga isip at puso. Kailangan natin ang mga ito, at sa paraan ng ating pagkilos at pananampalataya, tayo ay layong matuto at umunlad sa ating mga paa. Hindi lahat ng bagay ay makakamit nang madali, pero sa kasanayan ng pagtitiwala at pagsisikap, natututo tayong maging matatag at resilient sa mga hamon ng buhay.

Sobrang saya ko kapag nakakakita ako ng merch na hindi lang maganda kundi may laman din ang mensahe—kaya pag naisip ko ang 'nasa diyos ang awa nasa tao ang gawa', agad kong naiimagine ang ilang piraso na parehong pormal at may puso. Una, tshirt o hoodie na may simple, classy na typography: puting teksto sa itim na damit o vice-versa, maliit lang sa dibdib pero may maliliit na detalye sa likod ng kuwelyo—parang lihim na paalala. Mahilig ako sa minimal designs kaya gusto ko yung may halong serif at handwritten font para parang lumang sulat-kamay na may modernong twist. Pangalawa, enamel pin o keychain na may simbolikong icon—tulad ng maliit na kamay na tumutulong o banggit ng araw at krus na hindi overtly religious. Maganda rin ang journal o notebook na may embossed na quote sa takip at magandang papel sa loob; perfect regalo para sa mga taong mahilig mag-reflect. Kung gusto mo ng charitable angle, mas bongga kapag may percentage ng kita pupunta sa community projects—may mas malalim na saysay 'yun, at mas magiging meaningful ang pagdadala ng mensahe sa araw-araw.

Teka, may gusto akong ibahagi tungkol sa linyang 'Nasa Diyos ang awa, nasa tao ang gawa'—madalas ko itong marinig sa bahay noong bata pa ako, lalo na tuwing may problema o kailangang solusyon. Sa karanasan ko, hindi ito talagang maiuugnay sa isang partikular na manunulat; mas tama sigurong ituring itong isang katutubong kasabihan na lumago sa kolokyal na Filipino. Marami sa atin ang gumamit nito sa pang-araw-araw na usapan at sa pulitika o relihiyosong diskurso, kaya nagkaroon ito ng pakahulugang pampangunahin: umaasa ka sa awa ng Diyos pero kinakailangan mong kumilos. Minsan, kapag naiisip ko ang pinagmulan ng mga kasabihan, naiisip ko kung paano naglalakbay ang mga salita mula sa pananalita ng mga karaniwang tao hanggang sa maging bahagi ng kolektibong kaisipan. May mga nagkamaling nagtatalaga ng linya sa kilalang mga manunulat tulad ni Francisco Balagtas o ni Jose Rizal, pero wala akong nakitang matibay na ebidensya na sila ang lumikha nito. Para sa akin, mas makabuluhan ang kung paano ginagamit ang pahayag—bilang paalala na ang pananampalataya ay hindi kapalit ng pagkilos. Sa huli, ang linya ay tumitimo dahil totoo ang simpleng mensahe nito sa maraming buhay: may pag-asa, pero dapat din tayong gumawa.