Sino Ang Gumawa Ng Soundtrack Ng Your Name?

May ganito akong pagtingin kapag iniisip ko ang kwento ni 'Dagohoy': hindi lang siya isang pangalan, kundi sentro ng isang buong komunidad na tumindig laban sa kolonyal na sistema. Ako mismo, bilang taong mahilig sa mga makasaysayang rebelyon, madalas i-imagine ang mga karakter na gumuhit ng galaw ng kuwento — at heto ang pinaka-mahalaga. Una, si Francisco Dagohoy ang haligi ng kuwento: lider at simbolo. Siya ang nag-udyok at nag-organisa ng mga taong tumakas sa mga bayan at nagtatag ng isang estadong maliit sa kabundukan ng Bohol. Sa maraming bersyon ng kwento, siya ang nagdala ng karisma, disiplina, at ang pangakong kalayaan; siya ang tagapamahala, strategist, at moral compass ng komunidad. Pangalawa, and mga ordinaryong kasapi ng komunidad — magsasaka, mangingisda, kababaihan, kabataan — na kumilos hindi lang bilang sundalo kundi bilang mga tagapagtatag ng alternatibong lipunan: nagtatanim, nagpapatayo ng tahanan, at tumutulong sa depensa. Kasama rin sa hanay na ito ang mga lokal na pinuno o datu na pumayag sumanib o sumuporta, at ang mga tagapanguna o lieutenants ni Dagohoy na pumuno sa militar at administratibong gawain. Pangatlo, ang Simbahan at ang mga paring Kastila na madalas inilalarawang antagonist — sa kilusang ito, isang tiyak na insidente (ang pag-aangkin na hindi pinahiran ng komunyon ang kapatid ni Dagohoy) ang nagsindi ng pag-aalsa. Kasama rin ang mga gobernador-militar at yunit ng hukbong kolonyal na nagpadala ng kampanya laban sa rebelyon. Sa kabuuan, ang mga karakter sa kwento ni 'Dagohoy' ay nagsisilbing representasyon ng tunggalian: isang pamayanan na naghahangad ng pagkakautang at dignidad laban sa estrukturang kolonyal. Personal, hinihikayat ako ng ganitong uri ng kuwento — nakikita kong tunay na tao ang nagbabago ng kasaysayan, hindi lang malalaking pangalan.

Ang tanong mo tungkol sa may-akda ng ‘Ang Ama’ palaging nagpapa-excite sa akin dahil iba-iba kasi ang konteksto ng pamagat na ’yan sa panitikang Pilipino at banyaga. Madalas na nagkakaroon ng kalituhan dahil maraming kuwentong may pamagat na ‘Ang Ama’ o katumbas na ‘The Father’ sa iba’t ibang wika. Hindi laging isang partikular na manunulat ang tumatawag ng ganyang pamagat — maaari itong mahanap bilang bahagi ng isang koleksyon, singil sa isang magasin, o adaptasyon sa dula o pelikula. Para malaman talaga kung sino ang may-akda, kailangan mong tingnan ang mismong publikasyon: ang pangalan sa pabalat, sa tala ng may-akda, o sa bibliographic entry ng koleksyon. Bilang praktikal na tip mula sa karanasan ko sa paghahanap ng mga lumang kuwentong Pilipino: hanapin ang pamagat sa online library catalog tulad ng National Library o WorldCat, o i-check ang Liwayway magazine archives kung ito ay lumabas noon saglit. Madalas malinaw doon kung sinong may-akda ang naka-credit. Sa aking pagbabasa, lagi akong nasisisi sa galak kapag natutuklasan kong ang simpleng pamagat ay may iba't ibang bersyon at may ibang mga kamay na naglalaro rito.

Napakainit ng diskusyon tungkol sa mga lumang kuwento — sabik akong makisali! Sa pagkakaalam ko, ang 'Ang Tusong Katiwala' ay kadalasang itinuturing na bahagi ng tradisyong-biblikal o pampantasyang kuwentong bayan na ipinapasa ng mga ninuno, kaya madalas walang iisang may-akda na nakakabit dito. Marami sa mga bersyon na naririnig ko at nabasa ay magkakaiba ang detalye: sa ilang salaysay, literal na katiwala ang bida na umuusig sa mahahalagang aral; sa iba, ito ay naging metapora para sa tuso o mapanlinlang na tauhan. Dahil sa ganitong kalikasan, mas malapatag na ituring ito bilang kolektibong likha ng oral tradition kaysa likha ng isang kilalang manunulat. Sa madaling salita, mas plausible na ito ay anonymous o isang na-retell na kuwentong bayan kaysa may partikular na may-akda.

Nagulat ako nang una kong marinig ang pangalan ni Lam-ang sa klase—kakaibang karakter talaga siya na agad nag-iwan ng impresyon. Siya ang pangunahing tauhan sa epikong Ilokano na 'Biag ni Lam-ang'. Sa simpleng paglalarawan, siya ang bayani ng kwento: ipinanganak na kakaiba, may tapang at lakas na lampas sa karaniwan, at laging handang harapin ang panganib para sa dangal at pamilya. Bilang isang mambabasa na lumaki sa mga kuwentong-bayan, naaaliw ako sa paraan ng pagkukuwento tungkol sa kanya: may halo ng katapangan, pagpapakumbaba, at kahit humor sa ilan niyang pakikipagsapalaran. Hindi lang siya puro lakas—may mga eksenang nagpapakita rin ng pagmamahal at paghahangad, lalo na sa paghaharap niya sa pag-ibig at pagpapanumbalik ng katauhan ng pamilya. Para sa akin, si Lam-ang ay kumakatawan sa uri ng bayani na malapit sa puso ng mga tao: makulay, malakas, at puno ng kuwento na madaling ikwento sa harap ng kalan o habang nagkakasiyahan. Minsan naiisip ko kung bakit nananatili ang kaniyang awit sa alaala: siguro dahil sinasalamin niya ang pangarap ng maraming pamayanan—isang taong handang lumaban para sa tama, umibig nang tapat, at mag-iwan ng alamat na pinapasa-pasa pa rin hanggang ngayon. Sa madaling sabi, si Lam-ang ang sentrong tauhan ng 'Biag ni Lam-ang' at isa sa pinaka-iconic na bayani ng panitikang Pilipino, lalo na ng rehiyong Ilokano.

Naku, medyo malalim ang tanong na 'Sino ang sumulat ng 'Salvacion'?' dahil madalas may maraming akdang gumagamit ng parehong pamagat. Personal, nakakita na ako ng ilang iba’t ibang materyal na may titulong 'Salvacion'—may mga maikling kuwento, tula, at kahit mga relihiyosong tracts na ganoon ang pangalan. Kaya kapag nagtatanong ako kung sino ang sumulat, unang tinitingnan ko ang konkretong piraso: anong taon nailathala, anong lenggwahe, at sino ang publisher. Ang impormasyon sa loob ng pabalat o sa colophon (ang maliit na bahagi kung saan nakalagay ang copyright, ISBN, at pangalan ng may-akda) ang pinakamabilis na sagot. Bilang tip, kapag wala sa pabalat, binubuksan ko agad ang catalog ng National Library o WorldCat, at saka Google Books o Goodreads; madalas doon lumilitaw ang tamang may-akda at edisyon. Sa ganitong paraan hindi lang mo malalaman ang sumulat kundi pati na rin kung anong edition o salin ang hawak mo — at para sa akin, iyon ang mahalaga kapag iniimbestigahan ang pinagmulan ng isang libro.

Puno ako ng kuryusidad pagdating sa pinagmulan ng mga pabula, at sa tanong na 'Sino ang sumulat ng adaptasyong "Ang Leon at ang Daga"?' lagi kong sinasagot nang may kaunting paliwanag: ang orihinal na pabula ay iniaatas sa sinaunang kuwentista na si Aesop. Siya ang karaniwang binabanggit bilang may-ari ng mga kwentong iyon, kaya kapag nakikita mo ang pamagat na 'Ang Leon at ang Daga' sa maraming koleksyon, madalas itong minamarkahan bilang isang Aesop’s Fable. Ngunit mahalagang tandaan na maraming adaptasyon ang ginawa sa loob ng mga siglo—mula sa mga bersyon ni Jean de La Fontaine na ginawang tulang Pranses, hanggang sa mga modernong picture book at animated retellings. Halimbawa, ang kilalang picture book na 'The Lion & the Mouse' ni Jerry Pinkney (2009) ay isang pag-aangkop na kinilala sa mga award circuit. Kaya ang sagot depende: ang orihinal na may-akda ay Aesop, ngunit ang partikular na adaptasyong sinisiyasat mo ay maaaring isinulat ng ibang tao—madalas ng manunulat o illustrator na nagpasalin o nag-reinterpret ng kuwento. Personal, gusto ko ang ideyang ito na lumilipat-lipat at nabubuhay sa iba't ibang bersyon—parang lumang kanta na paulit-ulit na nilalapatan ng bagong himig.

Ako'y mahilig magkuwento tuwing gabing tahimik sa probinsya, at isa sa paborito kong ulit-ulitin ay ang bersyon ng 'Alamat ng Bayabas' na sinasabing ipinapasa-pasa sa aming nayon. Sa bersyong iyon, ang mga pangunahing tauhan ay: isang mag-asawang magsasaka na may simpleng buhay, ang kanilang anak na madalas maglaro sa bakuran at unang nakakita ng kakaibang bunga, at ang espiritu o diwata ng puno ng bayabas na may malaking papel sa pagbabago ng kapalaran ng pamilya. Minsan may karagdagang karakter tulad ng kapitbahay na gahaman o isang matandang babae na may pagmamahal sa kalikasan. Sa ilang bersyon, mismong ang bayabas ang itinuturing na bida—hindi lang bilang prutas kundi bilang simbolo ng kakayahang magturo ng leksyon. Kapag inaawit ko ang kwento, inuuna ko palaging ang damdamin: kung paano nagbago ang relasyon ng pamilya dahil sa maliit na pangyayari at kung paano nagpakita ang diwata ng kabutihan o hustisya. Para sa akin, ang mga tauhan ay hindi lang simpleng papel; sila ay representasyon ng pagkabuti, kasakiman, at kababalaghan na laging kumikislap sa matatanda at bata sa paligid namin.

Sobrang nakakatuwa isipin kung paano nagsimula si Cid Kagenou — sa 'The Eminence in Shadow' siya ang tipikal na palabiro at mahilig sa mga bagay na mysterious, pero hindi mo aakalaing may dalang bigat ang kanyang backstory. Lumaki siya na may matinding hangarin: maging isang shadowy mastermind sa likod ng eksena, hindi para sa kapangyarihan kundi dahil sa purong hilig at saya. Kaya nag-ensayo siya ng iba’t ibang klase ng pagsasanay — mula sa pagtutok sa taktika hanggang sa martial arts at kahit kaunting mahika — para gawing realidad ang kanyang fantasy. Sa araw-araw, nagpapanggap siyang ordinaryong binata; pero sa gabi, pinapalaganap niya ang kanyang alter ego, nagkukunwaring bungang-isip lang ang kanyang grupo habang secretly controlling everything. Ang twist na sobrang astig para sa akin: ang mga ‘larong’ bina-build niya—isang fake cult na nilikha para magpraktis—sa hindi inaasahang paraan ay natagpuan ang totoong light sa mundo. Yung mga miyembro na dating roleplay lang ay naging lehitimong operatives; at ang mga kalaban na akala niya haka-haka... talagang totoo. Iyon ang nagpapasaya sa akin sa serye: ang comedy ng pretensions niya kasabay ng tension ng tunay na panganib. Hindi siya flawless; may mga moments na insecurities ang lumalabas, pero naipapakita rin na ang pagiging determined at playful niya ay parang fuel — parang nakakatawang taktika na nagbubunga ng seryosong consequence. Sa huli, si Cid ang klasikong blend ng badass at theatre kid, at iyon ang dahilan kung bakit hindi ko siya makalimutan.