Sino Ang Nagsuot Ng Iconic Na Tsinelas Sa Nobelang Filipino?

Sobrang nakakatuwang pag-usapan ito kasi sa totoo lang, kapag iniisip ko ang ‘iconic na tsinelas’ sa konteksto ng nobelang Filipino, hindi ito isang konkretong tao lang—mas parang isang literal at metaporikal na simbolo. Ako mismo, bilang taong lumaki sa mga kwento ng bayan, nai-imagine ko agad ang mga inang naglalakad sa kalsada na may kumunoy na tsinelas, ang mga magsasakang pagod na may pilit na naka-ayos na tsinelas, at mga bayani na bumabalik mula sa pakikibaka na pilit sinusukat ang mga gamit nila. Sa mga klasikong teksto gaya ng ‘Noli Me Tangere’ at ‘El Filibusterismo’, maraming artistang nag-illustrate kay Sisa o sa ibang karakter na simple ang kasuotan—kadalasan barefoot o may tsinelas—bilang pag-emphasize ng kahirapan at human struggle.

Minsan rin akong naaakit sa ideya na ang tsinelas ay hindi lamang pang-araw-araw na gamit kundi tanda ng pagkakakilanlan—iyong simpleng tsinelas na iniwanang bakas sa lupa pagkatapos ng isang mahirap na araw. May mga nobela rin na modernong interpretasyon kung saan ang tsinelas ay simbolo ng pagkamakabayan o pag-aalsa; hindi ko direktang maiuugnay sa isang karakter na eksklusibong siya lang ang may ‘‘iconic’’ na tsinelas, pero marami akong nakitang mga adaptasyon sa pelikula at komiks na ginawang visual motif itong bahagi ng karakterisasyon.

Kaya kung tatanungin ako kung sino ang nagsuot—sasagutin ko na ang ‘nagsuot’ ay ang bayan, ang mga karaniwang tauhan sa mga nobela. Ang tsinelas ay naging isang uri ng visual shorthand para sa kahirapan, katatagan, at minsan ay mapagkumbabang pag-ibig sa lupang sinilangan. Iyan ang palagi kong napapansin tuwing bumabalik sa pagbasa ng mga lumang nobela at mga bagong adaptasyon: maliit na bagay, malaking kuwentong idinudulot.

Tila lumalutang sa isip ko ang imahe ng tsinelas sa maraming nobelang Filipino—hindi isang solo na ‘‘sinuot lang’’ na eksena, kundi paulit-ulit na motif. Ako, bilang taong madalas mag-basa at magkumpara ng edisyon, napansin ko na kadalasan ay ginagamit ang tsinelas para ipakita ang klaseng panlipunan ng tauhan: ang manggagawa, ang magsasaka, o ang ina na nagtiis. Sa mga nobelang panlipunan tulad ng ‘Mga Ibong Mandaragit’ o ang mga akda ni Lope K. Santos sa ‘Banaag at Sikat’, madalas na itong lumilitaw bilang patunay ng paghihirap at pagkabagsak ng ekonomiya.

Hindi ko kailanman naisip na may isang solong figure na dapat ituring na ‘‘iconic’’ na may tsinelas—sa halip, maraming tauhan ang sumusuot nito, at sa pagdaan ng panahon ang imaheng iyon ang naging iconic. Sa palagay ko, ang mga adaptasyon sa pelikula at teatro ang responsable rin sa pagtaguyod ng isang partikular na visual: ang simple, bahagyang sirang tsinelas na nakalagay sa gilid ng bahay o sapagkat naglalakad ang bida sa batuhang daan. Mula sa aking pananaw, mas may saysay ang pananaw na ito bilang kolektibong representasyon ng mahihirap na Pilipino kaysa sa paghahanap ng iisang ‘‘may-ari’’ ng tsinelas.

Sa madaling sabi, para sa akin ang tanong na ‘Sino ang nagsuot ng iconic na tsinelas?’ ay literal na tumutukoy hindi sa isang tao lang kundi sa isang buong klase ng mga karakter sa nobelang Filipino—ang karaniwang mamamayan. Ako ay naniniwala na ang tsinelas ay naging simbolo ng kahirapan, katatagan, at pagkakakilanlan ng masa sa ating panitikan. Madalas ko itong nakikita sa mga paglalarawan ng mga inang may pasaning mabigat, mga magsasakang umuuwi sa gabi, o mga bagong bayani na hindi kumportable, pero matatag.

Ang simpleng tsinelas ay nagiging pahiwatig ng realismo: isang madaling paraan para ipakita ang pinagmulan ng tauhan at ang kanyang pakikibaka. Kaya kung kailangan kong magpili ng pangalan, pipiliin ko ang kolektibong ‘mga karaniwang tauhan’—sila ang talagang ‘‘nagsuot’’ ng iconic na tsinelas sa mga nobelang Pilipino, at iyon ang dahilan kung bakit napakatindi ng simbolismong dala nito sa mga mambabasa tulad ko.