May Soundtrack Ba Na Nagpapalakas Ng Pagmamahal Sa Bansa?

Hindi ko mapigilan ang pagiging emosyonal kapag iniisip ko kung paano nagiging daan ang fanfiction para mahalin nang mas malalim ang sariling bayan. Sa personal, nakita ko ito sa mga kwento na naglalagay ng pang-araw-araw na buhay ng mga karaniwang tao sa gitna ng malalaking pangyayari — mga lola na nagluluto habang nagbabantay sa mga anak, mga makata na sumusulat ng tula sa likod ng checkpoint, o mga mangingisdang nag-aalay ng kwento tungkol sa dagat. Ang maliliit na eksenang iyon ang nagpapalapit sa akin sa kasaysayan at kultura nang hindi kailangang maging tekstong pampaaralan. Bilang mambabasa at minsang manunulat, napakamakapangyarihan ng pindutan ng 'publish' para mag-translate ng patriotism: ginagawa nitong personal at sentimental ang abstraktong ideya. Hindi lang pagmamalaki ng watawat — ito ay pagbuo ng empatiya sa mga taong nabuhay, muling pag-interpret sa mga trauma at tagumpay, at pagprotekta sa diyalekto o wika sa pamamagitan ng mga dayalogo at lokal na detalye. Ang ilan sa mga fanfics na nabasa ko ay naglalagay ng alternatibong kasaysayan kung saan mga lokal na bayani ang sentro, at doon ko naramdaman na parang mas naiintindihan ko kung bakit mahal ang bansa sa iba’t ibang mukha. Sa totoo lang, para sa akin ang pinakamagandang parte ay ang komunidad: kapag may nagko-komento na nagbahagi ng sariling alaala o nagpuna ng isang maliit na pagkakamali sa kulturang inilalarawan, nagiging mas malalim at mas tapat ang representasyon. Hindi perpekto, pero ito ang dahilan kung bakit mahalaga — dahil nagiging buhay at totoo ang pagmamahal sa bayan sa loob ng mga pahinang sinulatan ng puso.

Araw pa lang at parang blockbuster na ang isip ko kapag naiisip ko kung alin sa mga indie komiks ang tumatalakay sa pagmamahal sa bansa ngayon — hindi palakasan o propaganda, kundi yung malalim at kumplikadong pagmamahal. Sa personal kong listahan, sisimulan ko sa 'Elmer' ni Gerry Alanguilan: parang alegorya pero malinaw ang tanong niya tungkol sa pagiging mamamayan, diskriminasyon, at kung ano ang ibig sabihin ng makilala bilang bahagi ng isang bansa. Hindi diretso ang pagmamahal sa bansa; ipinapakita nito na minsan ang pagmamahal ay ang pagkakita sa mga sugat at paggawa para gumaling ang mga ito. Sunod, hindi maiiwan ang mga gawa ng mga indie na sumasalamin sa kolektibong alaala at trauma tulad ng mga memoir-graphic novels na nagpapakita ng paghihirap at pag-asa—mga akdang gaya ng mga international titles na tumatalakay sa identidad ay nakakatuwang i-compare sa lokal na mga kwento. 'Trese' naman, kahit genre ang focus, ay naglalaro ng urban identity at kulturang Pilipino nang may pagmamalasakit sa sariling bayan; may romance sa lugar na iyon, kahit madilim ang paligid. Kung hahanapin mo ang mga kontemporaryong indie na talagang nagpapalalim ng pagmamahal sa bansa ngayon, maghanap ka sa Komikon booths at sa mga maliliit na publikasyon: doon lumalabas ang mga kuwentong hindi timbalan ng opisyal na historya, kundi mga personal at mapanuring pagmamahal sa bayan na mas malapit sa puso ko.

Hindi biro kung paano kinukulong ng pelikulang Pilipino ang pagmamahal sa bansa sa loob ng mga tahimik na detalye: isang lumang bandila na pilas-pilas na nakaimbak sa attic, isang lola na naglalakad papunta sa simbahan tuwing pista, o ang tunog ng kundiman sa radyo habang umiiyak ang mga tao sa convoy ng protesta. Sa aking panonood, mas naaantig ako kapag hindi lang malalaking talumpati ang makita ko kundi ang mga mikro-kilusang nagbubuo ng pambansang pagkakakilanlan — pamilya, bayan, at paniniwala. Halimbawa, sa mga pelikulang tulad ng 'Himala' at 'Maynila: Sa mga Kuko ng Liwanag', ramdam mo ang kolektibong paghahangad at paghihirap ng mga tao. Sa kabilang banda, ang 'Heneral Luna' at 'Goyo' ay nagpapaalala ng komplikadong mukha ng heroismo: hindi puro pagsamba, kundi usaping prinsipyo, pagkakamali, at kabayanihan na may mga personal na sakripisyo. Ang pag-ibig sa bayan sa mga pelikulang ito ay hindi laging makintab — minsan magaspang, minsan mapait, ngunit totoo. Personal, natutunan kong mas minamahal ko ang Pilipinas kapag nakikita ko ang mga maliit na gawain ng pelikula na nagpapakita ng buhay: mga pagkain sa mesa, mga banyagang salita na naangkop sa ating paraan, at mga ritwal na ipinapasa sa susunod na henerasyon. Hindi ko maipaliwanag ang saya kapag may eksenang tumatagos sa puso — parang kasama mo ang buong bansa sa loob ng sinehan. Sa huli, para sa akin, ang pagmamahal sa bansa sa pelikula ay ang kakayahang magmulat at magpahinga nang sabay: magalit dahil sa kawalan, tumingin sa nakaraan, at umasa pa rin para sa bukas.

Tuwing may parada o cosplay meet, inuuna kong isipin kung paano magiging makatotohanan at may paggalang ang pagkakalahad ng 'pagmamahal sa bansa'. Para sa akin, walang mas masining na simbolo ng patriotismo kaysa sa mga costume na hango sa ating kasaysayan: barong, camisa de chino, at mga kasuotang Katipunan na pinagpagupit ang detalye upang maging tapat sa orihinal na kasuotan. Kapag suot ko ang ganitong mga damit, hindi lang ako nagko-cosplay — nagdadala ako ng kwento ng mga bayani, ng pakikibaka at ng pagkakaisa. Hindi sapat ang aesthetic; kailangan ding may research at sensitibidad. Nag-aaral ako ng mga larawan, lumang dokumento, at nag-uusap sa mga nakaedad sa komunidad para malaman ang tamang gamit ng simbolo, kulay, at aksesorya. Minsan nagdadala kami ng maliit na info cards sa mga events para maipaliwanag ang konteksto — hindi para magmukhang museo, kundi para magbigay respeto at mag-udyok ng usapan. Ang pinakamagandang nangyari sa akin ay nung may batang lumapit at nagtanong tungkol sa insignia sa aking damit; doon ko ramdam na epektibo ang cosplay bilang edukasyon at pagmamahal sa bayan. Sa huli, ang tunay na simbolo ay hindi lang ang tela o sinulid, kundi ang intensyon at kung paano natin pinapahalagahan ang kwento sa likod nito.

Habang binubuklat ko ang mga pahina ng 'Noli Me Tangere', ramdam ko agad ang bigat ng pagmamahal sa bayan na hindi puro sigaw lang kundi malalim na pag-unawa sa sugatang lipunan. Para sa akin, pinakamahusay itong halimbawa dahil ipinapakita ni José Rizal ang pagmamahal sa bansa bilang isang masalimuot na damdamin: may pagkasuklam sa katiwalian, kalungkutan sa kawalan ng katarungan, at pag-asang manumbalik ang dangal ng mga tao. Hindi lang niya tinuligsa ang mga abuso kundi ipininta rin niya ang mga ordinaryong buhay ng Pilipino — ang pag-asa ni Ibarra, ang pagkabigo ni Elias, ang paghihirap ni Sisa — at doon lumilitaw ang isang uri ng pagmamahal na hindi sentimental kundi responsableng pagkilos. Minsan, matapos ko itong basahin, nag-iisip ako kung paano nagbabago ang pagkakakilanlan natin bilang bansa. Para sa akin, ang 'Noli Me Tangere' ang nagbibigay-diin na ang tunay na pagmamahal sa bayan ay pagnanais na ayusin ang mali, hindi lang magpaputok ng damdamin. Hanggang ngayon, kapag naiisip ko ang Pilipinas, laging may bahagi ng nobelang ito sa isip ko — isang paalaala na ang pagmamahal ay may gawa at sakripisyo.

May mga librong pambata na para bang maliit na piraso ng bayan ang hawak mo — ganun ako kapag nagbabasa kasama ang anak ko. Nakikita ko kung paano ipinapaloob ng mga kwento ang pagmamahal sa bansa sa pinakamadaling paraan: sa pamamagitan ng pamilyar na tanawin, simpleng salita, at makukulay na larawan. Halimbawa, ang mga alamat tulad ng 'Alamat ng Pinya' o 'Alamat ng Ampalaya' hindi lang nagtuturo kung bakit may bunga ang pinya o mapait ang ampalaya; ipinapakita rin nila ang kultura, dangal, at mga kaugalian ng lugar, kaya nakakabit agad ang bata sa pinagmulan ng kwento. Bukod diyan, may mga picture books na direktang gumagawa ng ugnayan sa pambansang simbolo—mga bata na nagbubuo ng bandila sa papel, kumakanta ng pambansang awit at pinapaliwanag kung bakit mahalaga ang mga ito. Mas nagiging totoo ang pagmamahal kapag may gawain: pagtatanim ng puno kasunod ng kwento tungkol sa tirahan ng ibon, o simpleng art project na may tema ng komunidad. Ako, mas natuwa kapag ang mga libro ay gumagamit ng lokal na wika o naglalagay ng mga lugar na kilala namin—ang Ili, ang tabo sa palengke, ang taniman ng palay. Sa ganun lumalabas ang pagmamahal sa bansa bilang isang bagay na buhay at magagamit, hindi lang abstract na ideya. Sa huli, naghahanda iyon ng mga maliit na mamamayan na may pagmamalasakit sa kanilang paligid.

May mga visual na motif na agad kong nakikilala kahit sa isang sulyap lang—mga kulay ng watawat, araw na may walong sinag, at tatlong bituin. Pag nakita ko ito sa mural o sa poster ng pelikula, tumitigil ako at naghahanap ng mas malalim na kwento: bakit ‘yun ang pinili nilang simbolo? Madalas ginagamit ang paulit-ulit na paleta ng pula, asul, dilaw at puti para bumuo ng agarang koneksyon sa pambansang identidad; parang instant na komunikasyon ng pagkamakabayan. Minsan, sa mga parada at pistang bayan, sumasabay ang mga motif ng lumang kasuotan—barong na may banayad na disenyo, saya na may tradisyonal na habi—kasama ng mga lokal na tanawin tulad ng rice terraces o Mayon na nagbibigay ng sense of place. Ibang klaseng kilig kapag makikita mo rin ang jeepney art o bayanihan scenes sa mga canvas; simplistic man pero puno ng emosyon ang pagkakarender nito. Sa personal kong paningin, effective talaga kapag pinagsasama ang historical symbols at contemporary aesthetics—halimbawa, modern retelling ng ‘Lupang Hinirang’ sa indie comics gamit ang muted colors at fragmented sun rays. Para sa akin, iyon ang totoong sining ng pagmamahal sa bansa: hindi puro nostalgia kundi buhay na interpretasyon na nag-uugnay ng nakaraan at kasalukuyan.

Sabay akong tumawa at napaisip nang unang makita ko kung paano ginagamit ang tema ng pagmamahal sa bansa sa ilang anime — minsan sobrang seryoso, minsan naman pambata at nakakatawa. Sa personal kong karanasan, nagugustuhan ko kapag hindi lang basta ipinapakita ang watawat o eksena ng digmaan; mas malakas ang impact kapag nakikita mo ang ‘bansa’ bilang kolektibong alaala: luma at bagong tradisyon, mga pagkain sa mesa, at mga kuwentong pinapamana ng lola. Halimbawa, tuwang-tuwa ako sa paraan ng ‘Golden Kamuy’ na pinapakita ang Ainu bilang bahagi ng lupa at kultura na dapat kilalanin; iba naman ang approach ng ‘Hetalia’ na ginawang comedy ang national stereotypes, na nagpapalabas ng pagmamahal sa bansa sa isang light-hearted na paraan. Sa kabilang dako, pumutok ang damdamin ko sa ‘Grave of the Fireflies’ dahil ipinakita nito kung paano naiwasak ang pagmamahal sa sariling lugar ng mga ordinaryong tao dahil sa digmaan. Sa huli, nakikita ko na ginagamit ng anime ang patriotism bilang lens — pwede niyang palakasin ang pag-unawa, magtanong tungkol sa utang-loob at pagkukulang ng bansa, o kaya’y magpaalala na ang tunay na pagmamahal sa bayan ay proteksyon at pag-alala sa mga taong naaapi. Iyan ang palagi kong hinahanap: hindi propaganda, kundi pusong totoo.