ค ธู ลู คือใครในนิยายของ H.P. Lovecraft?

การดัดแปลงที่ตรงไปตรงมาที่สุดของโลกคธูลูคงต้องยกให้ภาพยนตร์เงียบแบบสไตล์คลาสสิกอย่าง 'The Call of Cthulhu' (2005) ที่ผลิตโดยกลุ่มผู้คลั่งไคล้ผลงานของ H.P. Lovecraft เอง งานชิ้นนี้ทำให้ฉันชอบใจตรงที่มันพยายามจำลองบรรยากาศของนิยายอย่างละเอียด ทั้งภาพขาวดำ มุมกล้องแบบหนังเก่า และการใช้ข้อเขียนเป็นหัวใจของการเล่าเรื่อง ทำให้ความรู้สึกของการค้นพบสิ่งที่เกินมนุษย์ยังคงหลอนจริง ในอีกด้านหนึ่งมีผลงานที่จับเอาธีมและอารมณ์ของคธูลูมาปรุงใหม่แทนการยกเรื่องตรงๆ อย่าง 'The Whisperer in Darkness' (2011) ที่ยังคงรักษาส่วนผสมของความลึกลับและความหวาดกลัวจากสิ่งต่างโลกได้อย่างน่าสนใจ ส่วนหนังเก่าที่นำเอาองค์ประกอบของตำนานมาปรับใช้แบบฮอลลีวูดสมัยก่อนอย่าง 'The Dunwich Horror' (1970) ก็เป็นตัวอย่างของการแปลความที่แปลกแต่มีเสน่ห์ ฉันมองว่าการดัดแปลงพวกนี้ไม่จำเป็นต้องตรงตัวที่สุด สิ่งที่สำคัญคือการรักษาความรู้สึกของความไม่เข้าใจและความกลัวต่อสิ่งที่มนุษย์ไม่อาจเข้าใจได้ — นี่แหละคือหัวใจแท้จริงของคธูลูในจอภาพยนตร์

ต้นกำเนิดของคธูลูเกี่ยวพันกับเรื่องเล่าชิ้นหนึ่งที่กลายเป็นตำนานในวงนักอ่านแนวสยองขวัญและเวียดวิช: มันปรากฏครั้งแรกในเรื่องสั้นชื่อ 'The Call of Cthulhu' เขียนโดย H.P. Lovecraft ตีพิมพ์ในนิตยสาร Weird Tales เมื่อปี 1928 และนั่นเป็นจุดเริ่มที่ชัดเจนที่สุด การเล่าในเรื่องนั้นไม่ได้เน้นเล่าเรื่องราวของสัตว์ประหลาดแค่ตัวเดียว แต่สร้างเป็นการค้นพบชิ้นชิ้นของปริศนา—บทบันทึกของนักวิจัย ศาสนาเงียบที่สาบสูญ และเมืองจมใต้น้ำชื่อ 'R'lyeh' ซึ่งทำให้คธูลูดูเหมือนสิ่งมีชีวิตโบราณที่กำลังหลับใหล ราวกับเป็นประสบการณ์ทางวัฒนธรรมที่ถูกค้นพบทีละชิ้น ผมชอบวิธีที่ Lovecraft เล่นกับความไม่แน่ใจและความรู้สึกว่ามนุษย์เป็นเพียงฝุ่นเล็ก ๆ เทียบกับจักรวาลอันกว้างใหญ่ หลังจากนั้นแนวคิดและตัวละครก็ขยายเป็นตำนานใหญ่ที่เรียกว่า Mythos โดยเพื่อนนักเขียนและคนรุ่นหลัง เช่น August Derleth ช่วยขยายความและตีความใหม่ ๆ ให้คธูลูกลายเป็นสัญลักษณ์ของความกลัวที่เกินกว่ามนุษย์จะเข้าใจ แม้บางครั้งการตีความต่อมาจะหลุดจากเจตนารมณ์ดั้งเดิมของ Lovecraft แต่ฐานที่ทำให้คธูลูมีพลังจนยังคงถูกอ้างถึงในงานศิลป์ต่าง ๆ ก็ยังคงมาจากเรื่องสั้นชิ้นนั้น — นี่คือที่มาที่ทำให้คธูลูไม่เคยหายไปจากจินตนาการของคนรุ่นแล้วรุ่นเล่า

เชื่อไหมว่าอิทธิพลของผลงานค ธู ลู ต่อเกมและการ์ตูนสมัยใหม่มันแผ่กระจายเหมือนเงาราของสิ่งที่เราไม่ควรจะเข้าใจ แต่กลับชวนให้เข้าใกล้จนยิ่งหลงใหล พื้นฐานที่ชัดเจนที่สุดคือธีม 'ความไม่สำคัญของมนุษย์' และการเผชิญหน้ากับสิ่งที่ยิ่งใหญ่และไร้ความหมาย ซึ่งถูกนำไปใช้แทบทุกสื่อที่อยากเล่นกับความหวาดกลัวเชิงปรัชญา แทนที่จะพึ่งพาการขู่แบบตรง ๆ งานของฮาวเวิร์ด ฟิลิปส์ เลิฟคราฟต์ (H.P. Lovecraft) สอนให้คนสร้างงานนำเอาความคลุมเครือ ความไม่แน่นอน และการทำให้ผู้ชมรู้สึกว่ามีบางสิ่งที่มนุษยภาพไม่ควรค้นหาเป็นแกนหลัก ฉันเห็นสิ่งนี้ชัดเจนในวิธีที่เกมอย่าง 'Bloodborne' และ 'Eternal Darkness' เล่าเรื่องผ่านบรรยากาศ เสียง และผลกระทบต่อจิตใจของตัวละคร มากกว่าจะบอกตรง ๆ ว่าอะไรน่ากลัว ความคิดเรื่อง 'ความบ้าคลั่ง' และระบบที่ทำให้ผู้เล่นต้องต่อสู้กับสภาพจิตใจเองกลายเป็นมรดกสำคัญ ตัวอย่างเช่นตารางคะแนนความ sanity ในเกมสวมบทบาทและเกมอินดี้หลาย ๆ เกม รวมถึง 'Call of Cthulhu' RPG ที่เป็นต้นแบบของการเอา sanity มาเป็นกลไกการเล่น โดยส่งผลต่อการตัดสินใจและตัวเลือกของผู้เล่น การ์ตูนและมังงะเองก็ยืมแนวคิดนี้ไปใช้ผ่านการเล่าเรื่องที่ทำให้ผู้อ่านสงสัยในความจริงที่ปรากฏ เช่นผลงานของจุนจิ อิโตะ ('Uzumaki') ที่รับบริบทของความเกินจริงแบบเลิฟคราฟต์มาแปลงเป็นความสยองที่ใกล้ตัวมากขึ้น ผลลัพธ์คือความกลัวที่ไม่ได้มาจากการเห็นภูตผีแบบชัดแจ้ง แต่มาจากการรู้สึกว่าโลกในเรื่องมีชั้นความจริงที่มากกว่าและอันตรายกว่าที่คิด อีกมุมหนึ่งคือการออกแบบสิ่งมีชีวิตและพื้นที่ที่ไม่เป็นกฎเกณฑ์ธรรมดา เลิฟคราฟต์ชอบอธิบายความแปลกผ่านเลขาคณิตที่ไม่คุ้นเคยและรูปร่างที่ทลายตรรกะ ซึ่งกลายมาเป็นแรงบันดาลใจให้ศิลปินออกแบบมอนสเตอร์ที่ไม่ใช่แค่หน้าตาน่ากลัว แต่ทำให้ผู้อ่าน/ผู้เล่นรู้สึก 'ไม่ถูกต้อง' เมื่อมอง การใช้เงาผิดรูป ทรวดทรงที่มีหนวดหรือหลายมิติ และฉากที่เหมือนโลกบิดเบี้ยว มีผลต่อคอมโพสิชันงานภาพในอนิเมะและเกมแฟนตาซีหลายเรื่อง อีกทั้งธีมของบรรดานักบูชาและลัทธิที่คลั่งไคล้ถือเป็นชั้นสตอรี่เทคนิคที่นักเล่าเรื่องหยิบไปใช้เพื่อเพิ่มความลุ่มลึกและภัยคุกคามที่มองไม่เห็น แต่รู้สึกได้ โดยสรุปแล้ว อิทธิพลของค ธู ลู ไม่ได้หมายถึงการเลียนแบบฉากสัตว์ประหลาดหรือใช้คำว่า 'คธูลู' ลงไปตรง ๆ แต่มันคือการยืมแนวคิดย่อย ๆ ที่ทำให้เรื่องสยองน่ากลัวขึ้นในเชิงปรัชญาและจิตวิทยา เสียงสะท้อนนี้เห็นได้ทั้งในเกม AAA ที่เล่นกับบรรยากาศ (เช่น 'Bloodborne') และเกมอินดี้ที่เน้นการทดลองทางเล่าเรื่อง รวมถึงการ์ตูนที่กล้าผสมผสานความสยองกับความงาม ผลงานเหล่านี้ทำให้เราทบทวนว่าอะไรคือความจริงและมนุษย์จะยืนอยู่ตรงไหนเมื่อเผชิญหน้ากับสิ่งที่เกินการคาดเดา ส่วนตัวแล้วยังคงตื่นเต้นทุกครั้งที่เจอผลงานใหม่ที่หยิบหลักการเหล่านี้มาปรับใช้ เพราะมันมักนำมาซึ่งการเล่าเรื่องที่แปลกใหม่และทำให้ใจเต้นไม่เป็นจังหวะแบบที่หาที่อื่นยาก

ดนตรีที่ทำให้โลกค ธู ลู รู้สึก ‘‘กว้างและไม่มีตัวตน’’ มักไม่ได้มาจากเมโลดี้ที่คุ้นหู แต่จากความไม่ลงรอยของเสียงและช่องว่างระหว่างโน้ต ฉันชอบเริ่มต้นด้วยผลงานคลาสสิกร่วมสมัยที่แสดงให้เห็นว่าการใช้ความไม่กลมกลืนสามารถสร้างความหวาดหวั่นได้ดี เช่นเสียงร้องครวญและการใช้สายที่บิดเบี้ยวอย่างใน 'Threnody' ของ Penderecki กับพื้นผิวเสียงลอย ๆ ของ 'Atmosphères' โดย Ligeti การฟังสองชิ้นนี้เหมือนยืนอยู่กลางห้องที่กำแพงกำลังคืบคลานเข้ามา อีกฝั่งหนึ่งที่ฉันมักหยิบมาเปิดเวลาต้องการบรรยากาศแบบสยดสยองคือซาวด์แทร็กภาพยนตร์อย่าง 'The Thing' ของ Ennio Morricone และมู้ดซินธ์ที่หลอกหลอนใน 'The Shining' ซึ่งสร้างความรู้สึกว่าพื้นที่ธรรมดากำลังซ่อนอะไรบางอย่าง เมื่อต้องการสร้างเซ็ตเพลงเพื่ออ่านเรื่องค ธู ลู หรือเขียนฉากที่โลกกำลังถลำ ฉันมักผสมชิ้นเดี่ยว ๆ เหล่านี้กับเสียงแวดล้อม เช่นเสียงลมผ่านท่อ เสียงน้ำหยด และรีเวิร์บลึก ๆ เพื่อให้รู้สึกถึงขนาดและความเก่าแก่ของสิ่งที่ไม่อาจเข้าใจได้ เห็นผลชัดเวลาปิดไฟ อ่านหน้าหนึ่งแล้วปล่อยให้เสียงค้างอยู่ในหัวก่อนพลิกหน้า ถ้าชอบแนวนี้ ควรลองเปิดทีละชิ้น แล้วค่อย ๆ สลับเพื่อจับจังหวะว่าเสียงแบบไหนทำให้หัวใจเต้นไม่เป็นจังหวะที่สุด

ยิ่งมองยิ่งเห็นว่า 'คธูลู' กลายเป็นภาพจำที่โผล่ได้ทุกมุมของวัฒนธรรมป๊อปไทย — ไม่ใช่แค่ในฐานะตัวประหลาดจากเรื่องสยองขวัญเท่านั้น แต่ยังเป็นสัญลักษณ์ที่คนเอามาดัดแปลงเล่นจนกลายเป็นสิ่งที่คุ้นเคย ความชอบส่วนตัวพาไปเจอผลงานหลากหลาย ตั้งแต่แฟนอาร์ตที่ตีความเป็นลายเสื้อคูลๆ ไปจนถึงมุขตลกในมีมที่เอาหน้าคธูลูมาตัดต่อกับซีนชีวิตประจำวันในวงการบันเทิงไทย บรรยากาศของความน่ากลัวแบบคอสมิกจาก 'Call of Cthulhu' ถูกเบลนด์กับความน่ารักหรือความตลกจนคนทั่วไปก็เข้าถึงได้ง่ายขึ้น แฟนเกมโต๊ะบางคนก็ดึงเอาธีมนี้ไปทำแคมเปญให้เกมเมอร์ไทยรู้จักแนวสยองแบบใหม่ๆ มุมมองของคนที่คลุกคลีในชุมชนออนไลน์ ทำให้รับรู้ว่าเส้นแบ่งระหว่างการนับถือกับการค้าตรงนี้บางทีคดเคี้ยว — สินค้าที่ขายดี เช่น หมวก แก้วน้ำ หรือสติกเกอร์ ทำให้คธูลูไม่ใช่แค่ตำนาน แต่กลายเป็นเครื่องมือสื่อสารอารมณ์ของคนรุ่นใหม่ นั่นเองทำให้มีเสน่ห์แบบสองหน้า: ทั้งเป็นสัญลักษณ์ของความไม่รู้และเป็นของสะสมที่ทำให้คนหัวเราะพร้อมกันได้

บอกตามตรงว่าฉากสยองของค ธู ลู ไม่ได้เกิดจากแหล่งเดียว แต่เป็นการผนึกเอาแรงบันดาลใจจากนักเขียนแปลกประหลาดและบรรยากาศโบราณเข้าด้วยกัน ความสยองแบบโบราณ-สมัยใหม่ที่เห็นในงานของเลิฟคราฟต์ย้อนไปได้ถึงงานของคนก่อนหน้า เช่นงานของ Arthur Machen ที่เน้นความรู้สึกว่ามีสิ่งโบราณซ่อนอยู่รอบตัว หรือท่วงทำนองเทพนิยายของ Lord Dunsany ซึ่งให้ภาพเทพเจ้าและตำนานที่แปลกตา นอกจากนี้งานของ Robert W. Chambers อย่าง 'The King in Yellow' ช่วยปั้นบรรยากาศของความบ้าคลั่งที่มากับความรู้ลึกลับจนทำให้ผู้อ่านหวาดหวั่น ผลลัพธ์ที่เกิดขึ้นในความคิดของผมคือภาพสยองที่เป็นทั้งโบราณและไม่เป็นมนุษย์ มันเอารายละเอียดเล็กๆ น้อยๆ จากนิทานพื้นบ้าน ทะเลลึก และนิยายแปลกๆ มาผสมจนเกิดสิ่งที่ดูทั้งเป็นของเก่าและท่ามกลางวิทยาศาสตร์ปลอมๆ ซึ่งทำให้ความน่ากลัวนั้นฝังลึกกว่าแค่มีสัตว์ประหลาดหนึ่งตัวเท่านั้น

บอกตรงๆว่าเมื่อพูดถึงเพลงที่โดดเด่นในจักรวาลคธูลู ผมมักจะนึกถึงเพลงร็อกที่ดึงเอาความน่ากลัวเชิงจักรวาลมาแปลงเป็นกีตาร์และจังหวะหนัก ๆ ได้อย่างลงตัว หนึ่งในตัวอย่างที่ชอบมากคือ 'The Call of Ktulu' ของวงหนึ่งที่ได้รับแรงบันดาลใจจากเรื่องของฮาร์ลีย์ พี. ลาฟแคราฟต์ งานชิ้นนี้ไม่ใช้คำร้องแต่ยังสื่อสารความกดดันแบบคืบคลานได้ผ่านเมโลดี้ที่ค่อย ๆ ขยายตัวและริฟฟ์ต่ำ ๆ ที่ให้ความรู้สึกว่ามีบางสิ่งกำลังตื่นจากใต้ผิวน้ำ อีกชิ้นที่ทำนองคล้ายกันแต่ตีความต่างคือ 'The Thing That Should Not Be' ซึ่งใส่ซาวด์หนัก ๆ และคอรัสที่ทำให้ภาพของสิ่งทรงพลังแต่โบราณชัดขึ้น ผมชอบตรงที่เพลงพวกนี้ไม่ได้พยายามทำให้ทุกอย่างตรงตัวแบบหนังสยองขวัญทั่วไป แต่เลือกเล่นกับความไม่แน่นอนและช่องว่างระหว่างเสียง ให้ผู้ฟังเติมจินตนาการเอง ซึ่งเป็นหัวใจของเรื่องคธูลูอยู่แล้ว

ในโลกของมังงะดัดแปลงงานของ H.P. Lovecraft มีผลงานที่ผมชอบชี้ให้คนอ่านดูเสมอ เพราะมันใส่รายละเอียดต้นฉบับได้อย่างขลังและน่ากลัว 'The Call of Cthulhu' เวอร์ชันมังงะโดย Gou Tanabe นั้นคือหนึ่งในตัวอย่างชัดเจน: ภาพงามสะดุดตาและการเล่าเรื่องที่ยึดโครงร่างของนิยายต้นฉบับ ทำให้ความรู้สึกของความเล็กกระจ้อยร่อยเมื่อเทียบกับสิ่งที่ใหญ่หลวงยังคงอยู่ครบ ผมมักจะบอกว่าถ้าอยากเห็น Cthulhu แบบตรงๆ และได้อารมณ์ Lovecraft เต็มๆ ให้หาเล่มของ Gou Tanabe มาอ่าน เขายังทำผลงานดัดแปลงเรื่องอื่น ๆ ของ Lovecraft ด้วย เช่น 'At the Mountains of Madness' ซึ่งช่วยให้เห็นว่าภาพวาดในมังงะสามารถสะกดอารมณ์หลอนแบบโบราณได้ยังไง — จบบทด้วยความหนักแน่นเหมือนงานวิจัยโบราณที่ไม่ควรถูกรบกวน