นักแปลควรแปลคํา สัตย์เมืองฉางอันอย่างไรให้คงอรรถรส

เราแนะนำให้เริ่มจากการดูตอนแรกโดยไม่อ่านสปอยล์เต็มรูปแบบก่อน เพราะความสนุกของ 'ปรมาจารย์ดาบชั้นเซียน' ตอนเปิดเรื่องพากย์ไทยมักมาจากจังหวะมุก น้ำเสียงพากย์ และการหยอดรายละเอียดเล็ก ๆ น้อย ๆ ที่ผู้สร้างตั้งใจปล่อยให้คนดูค่อย ๆ เก็บ การไปอ่านสปอยล์ล่วงหน้ามาก ๆ อาจทำให้ความตื่นเต้นและความประหลาดใจหายไป เช่นเดียวกับความฮาของฉากที่ตั้งใจเซอร์ไพรส์คนดู ซึ่งถ้ามีคาดหวังหรือรู้เนื้อหาล่วงหน้าก็มักจะหัวเราะน้อยลง ในมุมมองของคนที่ชอบวิเคราะห์งานสร้าง ฉากเปิดมักเป็นโอกาสให้ทีมพากย์และผู้กำกับโชว์สไตล์การเล่าเรื่อง ถ้าดูพากย์ไทยแล้วก็จะได้ยินการตีความคาแรกเตอร์ที่ต่างออกไปจากซับ ซึ่งเป็นประสบการณ์ใหม่ที่ควรเก็บไว้ให้เต็มที่ก่อนจะไปอ่านสปอยล์เชิงรายละเอียด แน่นอนว่าหากอยากรู้ว่าตัวละครหลักจะโดดเด่นแค่ไหนหรือมีการตัดต่อฉากสำคัญอย่างไร การเก็บอิมแพ็กต์จากการดูสดก่อนจะช่วยให้ความรู้สึกเข้มข้นกว่า สุดท้ายแล้วถ้าชอบเซอร์ไพรส์และชิลกับการชมแบบสด เราจะเลือกดูก่อนค่อยตามอ่านสรุปหลังดู เพื่อคุยกับคนอื่นได้แบบสดใหม่ นี่คือวิธีที่ทำให้การชมตอนแรกพากย์ไทยสนุกขึ้นในแบบที่เราอยากบอกต่อ

คำเล่าแรกที่ฉันอยากแบ่งปันเกี่ยวกับ 'เมืองลับแล' คือการไปยืนอยู่ตรงอำเภอที่มีชื่อใกล้เคียงกับตำนานจริงๆ — 'ลับแล' ในจังหวัดอุตรดิตถ์ การเดินเล่นในตลาดเก่า ถนนเล็ก ๆ และวัดท้องถิ่นทำให้ภาพตำนานดูมีน้ำหนักขึ้น เพราะชาวบ้านยังเล่าต่อเรื่องเก่าด้วยสำเนียงและมุมมองที่ต่างกัน การเที่ยวที่นี่ไม่ได้มีแค่ความลี้ลับ แต่ยังมีเสน่ห์ของชุมชนดั้งเดิม: ลองเดินคุยกับคนเฒ่าคนแก่ เดินขึ้นเขาเล็ก ๆ รอบหมู่บ้าน หรือแวะชมพิพิธภัณฑ์ชุมชน (ถ้ามี) เพื่อดูเครื่องมือเก่า ๆ และภาพวาดเรื่องเล่า พื้นที่ใกล้เคียงยังพาไปหาแหล่งโบราณสถานที่ให้ความรู้สึกเหมือนหลุดไปอีกยุคหนึ่ง เช่นซากเมืองเก่าและวัดโบราณที่ล้อมด้วยทุ่งนา ท้ายที่สุด ประสบการณ์ที่เชื่อมโยงกับ 'เมืองลับแล' ในโลกจริงไม่ใช่การตามหาเมืองที่หายสาบสูญอย่างเดียว แต่มันคือการเสพบรรยากาศ การฟังเรื่องเล่า และการยอมให้จินตนาการเติมเต็มภาพเมืองนั้นให้ชัดขึ้น ซึ่งเป็นเหตุผลที่ฉันยังชอบกลับไปเดินเล่นตามหมู่บ้านเก่าต่างจังหวัดอยู่บ่อย ๆ

เราเคยหลงใหลในบรรยากาศของเมืองหลวงเก่าจนแทบลืมหายใจ เมื่ออ่าน '长安十二时辰' ครั้งแรก สิ่งที่สะดุดตาคือการย่นเวลาให้ทั้งเรื่องเกิดขึ้นในระยะเพียงไม่กี่ชั่วโมง ซึ่งเป็นกรณีที่ชวนลุ้นแต่ก็ทำให้รายละเอียดเชิงประวัติศาสตร์ถูกปรับให้เข้ากับจังหวะเล่าเรื่อง นักเขียนหยิบเอารากฐานทางประวัติศาสตร์—อย่างเมืองหน้าตา กฎระเบียบของราชสำนัก และการมีอยู่ของหน่วยงานความมั่นคง—มาเป็นพื้น แต่ตัวละครหลักหลายคนถูกแต่งขึ้นหรือถูกขยับบทบาทจนแตกต่างจากหลักฐานจริง ตัวอย่างเช่นการสร้างสายลับหรือยอดนักรบที่สามารถสะสางคดีซับซ้อนให้จบภายในไม่กี่ชั่วยามนั้นมีน้ำหนักทางวรรณกรรมมากกว่าความเที่ยงตรงทางประวัติศาสตร์ การบรรยายด้านสภาพสังคมและการค้ามีความสมจริงอยู่บ้าง แต่ฉากบางฉากจะเติมความเข้มข้นด้วยองค์ประกอบที่เป็นไปได้ยาก เช่นการประสานการข่าวแบบทันสมัยหรือการใช้เทคนิคบางอย่างที่ดูล้ำหน้าไปกว่ายุคสมัยจริง การนำเสนอพิธีกรรมและการแต่งกายก็ถูกประยุกต์ให้เหมาะกับสายตาผู้อ่านสมัยใหม่มากกว่าจะยึดตามรูปแบบดั้งเดิมทั้งหมด บทสนทนาและมุกปลีกย่อยมักใส่สีสันเพื่อขับเคลื่อนโทนเรื่องให้เร็วขึ้น พอเข้าใจว่าผลงานตั้งใจทำหน้าที่เป็นนิยายมากกว่าหนังสือประวัติศาสตร์ก็สนุกขึ้น: มันให้ความตื่นเต้นและภาพจำของเมืองโบราณที่มีชีวิตชีวา แต่ถาต้องการใช้เป็นแหล่งอ้างอิงเชิงเหตุการณ์จริง ต้องแยกแยะว่าฉากไหนเป็นการสร้างสรรค์เพื่อเรื่องเล่าและฉากไหนเป็นเงาสะท้อนของความจริง แล้วปล่อยให้ทั้งสองอย่างอยู่ด้วยกันอย่างเพลิดเพลินก็พอจะได้ความอิ่มเอมแบบคนอ่านแบบฉันได้ดี

บรรยากาศความตึงเครียดใน '长安十二时辰' ทำให้ผมยกให้คนที่รับบท '张小敬' เป็นนักแสดงที่ต้องเผชิญความยากลำบากมากที่สุดและก็เล่นได้ดีที่สุดด้วยน้ำหนักของบทบาท พอเริ่มพูดถึงเรื่องนี้ ผมต้องยกเครดิตให้กับการแสดงที่เต็มไปด้วยรายละเอียดเล็ก ๆ น้อย ๆ ทั้งการเคลื่อนไหว การเว้นจังหวะคีตกิริยา และสำเนียงที่มีเอกลักษณ์ ซึ่งทั้งหมดนั้นทำให้ตัวละครมีมิติไม่ใช่แค่คนแข็งกระด้างทั่วไป การต้องสื่อความเป็นอดีตนักโทษที่ซ่อนบาดแผลใจใต้ความเฉยเมย ต้องแสดงความแข็งแกร่งทางกายภาพในฉากปะทะ และในขณะเดียวกันก็ต้องไหลออกมาด้วยความอ่อนไหวเมื่อเผชิญเหตุการณ์บางอย่าง — นี่คือช่วงความท้าทายที่ไม่ใช่ทุกคนจะทำได้ลงตัว ฉากที่ทำให้ผมประทับใจคือช่วงที่เขาต้องทำงานในเงามืดของเมืองใหญ่ ทั้งการแกะรอย การตัดสินใจภายใต้แรงกดดัน และการแสดงสายตาที่บอกเรื่องราวมากกว่าคำพูด ในมุมมองผม การผสมผสานระหว่างความสมจริงทางกายภาพและการส่งอารมณ์ผ่านสายตาทำให้การแสดงนี้โดดเด่นและน่าจดจำ ท้ายสุดแววตาเล็ก ๆ ในฉากหนึ่งฉุดให้ผมรู้สึกถึงประวัติศาสตร์ส่วนตัวของตัวละครมากกว่าคำบรรยายใด ๆ — นี่แหละคือเหตุผลที่ผมคิดว่าเขารับบทยากและทำได้ยอดเยี่ยมจริง ๆ

บอกเลยว่าของที่ระลึกสไตล์ฉางอานที่เห็นได้รับความนิยมในไทยมากที่สุดคือของใช้เล็กๆ ที่หยิบมาโชว์หรือพกได้ง่าย เช่น พวงกุญแจโลหะลวดลายโบราณ สติกเกอร์ศิลปะจีนโทนหม่น ๆ และป้ายอะคริลิคลายตัวละครหรืออาคารสถาปัตยกรรม ฉันมักจะเจอของพวกนี้ในบูทงานคอสเพลย์ งานแฮนด์เมด และร้านออนไลน์ราคาย่อมเยา เพราะมันถูกแบ่งขายเป็นเซ็ตราคาไม่สูง ทำให้แฟนหลายคนกล้าลงทุนสะสมชุดเล็กๆ ก่อนจะขยับไปของใหญ่กว่า หลายคนชอบของที่ระลึกเป็นงานศิลป์ขนาดพกพาเพราะสามารถเอาไปแต่งมุมโต๊ะ ทำเป็นคอลเลกชันบนชั้น หรือติดกระเป๋าไปงานได้ ฉันเองชอบสแตนดี้อะคริลิคลายฉากเมืองโบราณเพราะมันให้ฟีลภาพประกอบเหมือนโปสเตอร์จิ๋ว และยังมีข้อดีคือน้ำหนักเบาไม่เปลืองที่จัดเก็บ นอกจากของเล็กแล้ว โปสการ์ดอาร์ตบุ๊กจําลายฉางอานก็ขายดี เพราะศิลปินมักออกแบบฉากย้อนยุค รายละเอียดลายเส้นสวย ทำให้คนซื้อไปเก็บเป็นของตกแต่งหรือใช้ส่งให้เพื่อนคนรักแนวเดียวกัน ท้ายสุดฉันมักจะแนะนำให้พิจารณาวัสดุและขนาดก่อนซื้อนะ บางพวงกุญแจสวยแต่ห่วงไม่ทน บางโปสเตอร์พิมพ์สีเพี้ยนจากรูปหน้าร้าน แนะนำเลือกบูทที่มีรีวิวและรูปถ่ายจากของจริง จะได้ไม่เสียใจเรื่องคุณภาพ แถมถ้าชอบจริงๆ ควรเก็บที่มีลิมิตหรือหมายเลขผลิต เพราะมูลค่าคอลเลกชันอาจขึ้นได้ทีหลัง

เราเคยสะกิดใจเวลาผ่านบทกวีเก่า ๆ แล้วเจอวลีแบบนี้ เพราะมันรวบรวมทั้งรูปแบบและอารมณ์ของภาษาโบราณไว้ชัดเจน ถ้าต้องแปลแบบง่าย ๆ แล้วอธิบายทีละส่วน 'ท่อน' หมายถึงวรรคหรือท่อนของบทเพลงหรือโคลง ส่วน 'เสียงลือเสียงเล่าอ้าง' คือการเล่าต่อ ๆ กันมา เป็นคำซ้อนเพื่อเน้นความเป็นข่าวลือหรือคำพูดปากต่อปาก ส่วน 'อันใด' ก็คือ 'อะไร' ในรูปแบบโบราณ และ 'พี่เอย' เป็นคำเรียกที่กินความทั้งความเคารพและความเรียกร้องความสนใจจากผู้ฟังหรือผู้ที่เป็นพี่หรือคนรัก เมื่อนำมารวมกัน ผมตีความวลีนี้ว่าเป็นการถามด้วยโทนเศร้าหรืออยากรู้ว่า ‘‘ข่าวลือเรื่องนั้นมันคืออะไรกันแน่ พี่เอ๋ย’’ มันไม่ใช่คำถามธรรมดา แต่เป็นการตั้งคำถามที่แฝงด้วยความหวั่นไหว เหมือนในบทกวีโบราณอย่าง 'นิราศภูเขาทอง' ที่มักจะใช้คำเรียกอย่างซ้ำซ้อนเพื่อกระแทกอารมณ์ของผู้อ่าน การได้อ่านบรรทัดแบบนี้ทำให้ฉันเห็นภาพคนยืนฟังข่าวด้านข้าง ๆ และสงสัยว่าข่าวนั้นจริงหรือแค่เสียงลือ — น่าตามคิดอยู่เสมอ

ประโยคนี้ทำให้มองเห็นความคลุมเครือที่สังคมมักทิ้งไว้ระหว่างคนกับคนได้ชัดขึ้น เมื่อนั่งคิดในเชิงวรรณกรรม ประโยคอย่าง 'เสียงลือเสียงเล่าอ้าง อันใด พี่เอย อย่างไร' เป็นเหมือนโคลงสั้นที่ตั้งคำถามกับความน่าเชื่อถือของคำเล่าต่อๆ กัน ฉันมักจินตนาการว่ามันไม่ได้หมายถึงข่าวลือแบบผิวเผินเท่านั้น แต่เป็นการเอ่ยถึงร่องรอยของความทรงจำที่ถูกปากคนขยายจนบิดเบี้ยว เหมือนตอนที่อ่านฉากการเล่าต่อในงานของ 'สุนทรภู่' หรือบทร้อยกรองโบราณที่เรื่องราวถูกแปลงร่างทุกครั้งเมื่อผ่านปากผู้เล่า ความงามของประโยคนี้อยู่ที่ความไม่แน่นอน — มันให้ช่องว่างให้ผู้อ่านเติมความหมายเอง ฉันมองว่ามันชวนให้ตั้งคำถามแทนการตัดสิน: ใครเป็นต้นตอ ใครได้ประโยชน์จากการเล่า และเสียงเล่านั้นสะท้อนความจริงหรือความปรารถนา การจบด้วยสัมผัสอ่อนๆ ทำให้มันคงความเป็นบทกวีและยังให้ความรู้สึกว่าทุกข่าวเล่าสามารถกลายเป็นนิทานได้ในพริบตา

บอกตรงๆ ว่าแฟนหนังแฟนตาซีจีนอย่างฉันมักจะพบว่าการถ่ายทำจริงในเมืองไทยของซีรี่ย์แนวเทพเซียนหรือแฟนตาซีนั้นค่อนข้างน้อยกว่าที่คิด ย้อนกลับไปหลายปีที่แล้ว ผู้สร้างซีรี่ย์จีนมักเลือกสร้างฉากโลกวิทยา/อาณาจักรแฟนตาซีบนสตูดิโอใหญ่ในจีนหรือตั้งฉากในสวนสาธารณะและภูเขาในประเทศ เพราะสถาปัตยกรรมแบบจีนโบราณและคอสตูมต้องการฉากที่ควบคุมแสงและลมได้ง่ายกว่า ทำให้ฉากต่างประเทศอย่างไทยมักถูกใช้กับซีรี่ย์สมัยใหม่หรือซีรี่ย์แนวโรแมนซ์มากกว่าซีรี่ย์แฟนตาซีโบราณ อย่างไรก็ตาม ถ้าสังเกตจริง ๆ จะเห็นว่ามีซีรี่ย์จีนบางประเภทที่พาผู้แสดงไปถ่ายทำฉากชายหาด ป่าเขตร้อน หรือตลาดท่องเที่ยวในไทยเพื่อฉากสมัยใหม่หรือฉากแฟนตาซีที่ต้องการบรรยากาศเขตร้อน ซึ่งแฟน ๆ ส่วนใหญ่จะพูดถึงฉากพิเศษเหล่านี้ในฟอรัมหรือในบีไฮด์เดอะซีนที่มักแชร์ภาพเบื้องหลัง ฉันมักจะชอบดูภาพเบื้องหลังพวกนั้นเพราะมันให้มุมมองว่าทีมงานพยายามปรับโลกแฟนตาซีให้เชื่อมโยงกับสถานที่จริงอย่างไร