ผู้กำกับถ่ายทอดบรรยากาศผีผ้าในภาพยนตร์อย่างไร?

ตลอดริมแม่น้ำและสระน้ำของญี่ปุ่นมีเรื่องเล่าเกี่ยวกับสิ่งมีชีวิตน้ำที่คนเรียกกันว่า 'kappa' ซึ่งไม่ได้มาจากแหล่งเดียวแต่เป็นผลรวมของความเชื่อท้องถิ่นหลากหลายแห่ง เมื่อนึกถึงที่มาของผีกัปปะ ฉันชอบมองว่ามันเป็นการรวมเอาแนวคิดเกี่ยวกับเทพเจ้าริมน้ำและภูตผีของชุมชนเข้าด้วยกัน: บางพื้นที่เชื่อมโยงกับ 'kawa no kami' หรือเทพเจ้าสายน้ำ บางแห่งเห็นว่ามันเป็นวิญญาณเด็กที่อาศัยในคูคลอง คำว่า 'kappa' เองอาจมีรากมาจากคำว่า 'kawa' (แม่น้ำ) ผสมกับศัพท์ท้องถิ่นอื่นๆ ดังนั้นต้นกำเนิดจึงไม่ใช่ศูนย์กลางเดียว แต่กระจายไปตามแม่น้ำลำคลอง—โดยเฉพาะในชนบทที่คนพึ่งพาน้ำและกลัวความเสี่ยงจากการจมน้ำ ประวัติศาสตร์ชาวบ้านยังแสดงให้เห็นว่ากัปปะถูกใช้เป็นเรื่องเตือนใจให้เด็กไม่เข้าใกล้น้ำลึก อีกด้านหนึ่งภาพลักษณ์ของกัปปะก็ถูกถ่ายทอดผ่านงานศิลปะพื้นบ้าน นิทานท้องถิ่น และพิธีกรรมที่เกี่ยวกับน้ำ ทำให้มันกลายเป็นทั้งตัวร้ายและตัวตลกในเรื่องเล่า ตามที่เราเห็นในภาพแกะสลัก งานพิมพ์ และรูปปั้นจิ๋วตามศาลาเล็กๆ ของหลายหมู่บ้าน—สิ่งที่น่าชอบคือความหลากหลายของเรื่องเล่าเหล่านี้ ไม่ว่าจะเป็นกัปปะกวนใจชาวประมงหรือกัปปะช่วยชีวิตเด็ก ก็ล้วนสะท้อนวิถีชีวิตริมแม่น้ำของญี่ปุ่นได้ดี

โลกหนังผีมีผู้กำกับบางคนที่แฟน ๆ มักยกให้เป็นคนต้องดูเมื่ออยากหวีดหัวใจและหนาวถึงกระดูก ฉันมักแนะนำชื่อเหล่านี้กับเพื่อนที่ชอบบรรยากาศหน่วง ๆ และงานหูเสียงที่ทำให้ขนลุกทันที Hideo Nakata โดดเด่นด้วย 'Ringu' งานของเขาสร้างมาตรฐานให้กับเจอร์นัล J-horror — ความเรียบง่ายของภาพกับเสียงที่ใส่ใจทุกรายละเอียดทำให้ความน่ากลัวฝังลึกกลางความเงียบ ส่วน Takashi Shimizu กับ 'Ju-on' สร้างแนวคำสาปวนซ้ำที่เล่นกับมุมกล้องสั้น ๆ และการตัดต่อที่ทำให้ความหลอนไม่มีไหล่ให้หลบ Kiyoshi Kurosawa ต่างออกไปตรงที่เขาสร้างหนังผีที่มีเส้นบาง ๆ เชื่อมระหว่างสังคมกับความสิ้นหวัง เช่น 'Pulse' ซึ่งไม่เพียงแค่ผีโผล่ แต่เป็นความรู้สึกโดดเดี่ยวที่กลายร่างเป็นสิ่งลึกลับ ฉันชอบตรงที่แต่ละคนมีวิธีทำให้คนดูกลัวแบบต่างกัน — บางคนใช้ภาพ บางคนใช้เสียง บางคนใช้ความว่างเปล่า — และนั่นทำให้การตามเก็บรายชื่อนักกำกับเป็นความสนุกแบบไม่รู้จบ

เคยสงสัยไหมว่าเรื่องผีที่โฆษณาว่า 'มาจากเรื่องจริง' นั้นจริงแค่ไหนและทำไมมันถึงน่ากลัวกว่าของแต่ง มีหลายเรื่องที่ถูกอ้างอิงจากเหตุการณ์จริง เช่น 'The Exorcist' ซึ่งได้แรงบันดาลใจจากเคสของเด็กคนหนึ่งที่มักถูกอ้างว่าเป็น Roland Doe (หรือ Robbie Mannheim) เรื่องนี้ไม่ใช่แค่ไสยศาสตร์บนจอ แต่ยังสะท้อนความสั่นคลอนทางศรัทธาและวิทยาศาสตร์ร่วมสมัยด้วย อีกตัวอย่างคือ 'The Exorcism of Emily Rose' ซึ่งอิงจากกรณีจริงของ Anneliese Michel ทำให้ภาพยนตร์ผสมระหว่างคดีความและความเชื่อ เรื่องแบบนี้ชอบเล่นกับช่องว่างระหว่างหลักฐานกับความเชื่อใจ ส่วน 'The Conjuring' เล่าเรื่องครอบครัว Perron ที่อ้างว่าเจอปรากฏการณ์เหนือธรรมชาติ ขณะที่ 'The Amityville Horror' และ 'The Haunting in Connecticut' ก็มีทั้งผู้เชื่อและผู้ตั้งคำถามเกี่ยวกับความเต็มจริงของเหตุการณ์เหล่านี้ ความชอบส่วนตัวทำให้ฉันมองว่าความน่าสยดสยองไม่ได้มาจากผีเสมอไป แต่เกิดจากการที่หนังดึงเอาความไม่แน่นอนในเหตุการณ์จริงมาเล่น จบแบบคลุมเครือหรือมีรายละเอียดที่ทำให้คนดูเอาไปคิดต่อได้มากกว่าฉากกรี๊ดเพียงอย่างเดียว

บรรยากาศคำเล่าในภาคเหนือมักมีรสชาติของข้าว สงสัย และการไล่ผีปอบที่ผสมผสานทั้งความเชื่อไทลื้อและลาวเข้าด้วยกัน ผมมองว่าการระบุจังหวัดเดียวว่าเป็นต้นกำเนิดของนิทานผีปอบค่อนข้างยาก เพราะเรื่องเล่านี้เดินทางผ่านคน กลุ่มชาติพันธุ์ และพรมแดนมากกว่าจะเกิดขึ้นจากจุดเดียว ฉะนั้นในมุมของฉัน ผีปอบมีรากจากวงวัฒนธรรมตะวันออกเฉียงเหนือและลุ่มน้ำโขง ซึ่งต่อมาแพร่เข้ามาในภาคเหนือผ่านการโยกย้ายของชาวไท-ลาวและการแลกเปลี่ยนทางวัฒนธรรม ระหว่างทางจึงเกิดรูปแบบท้องถิ่นต่าง ๆ ที่มีรายละเอียดไม่เหมือนกัน ถ้ามองเฉพาะในภาคเหนือ จังหวัดที่มักถูกเล่าถึงบ่อยคือจังหวัดที่มีการแลกเปลี่ยนวัฒนธรรมกับลาวและชุมชนไทลื้อ เช่น น่าน และพะเยา เสียงเล่าจากหมู่บ้านแถบนั้นมักมีฉากเป็นนา ข้าวเหนียว และหมอไล่ผี ซึ่งสะท้อนความสัมพันธ์ระหว่างความเชื่อเรื่องวิญญาณและการดำรงชีวิตแบบเกษตร นั่นทำให้ผมคิดว่าผีปอบในภาคเหนือไม่ใช่เรื่องใหม่ที่เพิ่งเกิดขึ้น แต่เป็นผลของการปรับตัวของตำนานที่เดินทางมาจากภาคอีสานและลาว แล้วแต่งเติมรายละเอียดจนกลายเป็นเวอร์ชัน 'เหนือ' ที่เรารู้จักกันในปัจจุบัน

ลองนึกภาพตัวละครผู้ชายที่เริ่มจากวงกลมกับแนวกรอบคางก่อนแล้วเติมรายละเอียดทีละนิด ฉันมักเริ่มด้วยสัดส่วนแบบง่าย ๆ—หัวประมาณ 6-7 หน่วยสำหรับสไตล์การ์ตูนทั่วไป เพราะมันทำให้เส้นสั้นและคุมท่าทางง่ายกว่า 8 หัวแบบรีลลิสติกมาก ฉันชอบใช้ดวงตาแบบเส้นเดียวหรือจุดเล็ก ๆ ร่วมกับคิ้วบอกอารมณ์แทนรายละเอียดมาก ๆ แทนที่จะลงเงารายละเอียดจมูกฉันมักวาดแค่เส้นโค้งเล็ก ๆ หรือเงาเดียว ส่วนผมให้คิดเป็นซิลลูเอทก่อน แล้วค่อยเติมช่อผมเล็ก ๆ เข้าไป เสื้อผ้าก็อิงรูปทรงใหญ่ ๆ เช่นเสื้อยืด เสื้อฮู้ด หรือเสื้อเชิ้ตแบบเปิดคอ ที่พับแขนและมีจีบไม่มากนัก สไตล์นี้ทำให้ขยับโพสง่ายและแก้ไขสะดวก เวลาอยากได้ตัวอย่างที่ชัดเจนฉันมักนึกถึงหน้าเรียบง่ายของตัวละครใน 'One Punch Man' เพราะที่นั่นใช้เส้นน้อยแต่บอกคาแรกเตอร์ชัดเจน ซึ่งเหมาะกับการฝึกวาดทรงหน้าและเครื่องแต่งกายแบบง่าย ๆ

เสื้อผ้าและเครื่องประดับของนามิเป็นเรื่องที่ฉันชอบสังเกตเสมอ เพราะมันบอกเล่าทั้งบุคลิกและประวัติศาสตร์ชีวิตของเธอได้อย่างชัดเจน ฉันมองว่าส่วนหนึ่งมาจากสัญลักษณ์ส่วนตัวที่ฝังในตัวนามิ เช่นการเลือกออกแบบรอยสักใหม่หลังเหตุการณ์สำคัญ ซึ่งเปลี่ยนจากสัญลักษณ์ของความยึดโยงกับผู้กดขี่มาเป็นเครื่องเตือนใจถึงบ้านเกิดและคนสำคัญ การแต่งตัวของเธอในช่วงแรกเน้นไปที่เสื้อผ้าแนวทะเล—บิกินี ท่อนบนสั้น กระโปรงและรองเท้าสไตล์ที่เห็นได้บ่อยในท่าเรือเล็ก ๆ ซึ่งสะท้อนทั้งหน้าที่นักเดินเรือและคาแรกเตอร์ชอบความเป็นอิสระ แต่ก็แฝงด้วยความเป็นแฟชั่นตามยุคของผู้วาดด้วย นอกจากนี้ยังมีด้านการออกแบบที่เป็นเรื่องของการเล่าเรื่องผ่านเครื่องประดับ เช่นต่างหูและเครื่องประดับผมที่มักถูกวางตำแหน่งให้โดดเด่นเมื่อฉากต้องการเน้นอารมณ์หรือบทบาทเฉพาะของเธอในเนื้อเรื่อง บางชุดถูกเลือกมาให้เข้ากับสภาพแวดล้อมของตอนนั้น เช่นชุดทะเลทรายในบางภาค หรือชุดที่สะท้อนบรรยากาศของเมืองท่า การใช้สีและลวดลายจึงไม่ใช่แค่ให้สวยงาม แต่เป็นภาษาภาพที่บอกสถานะทางสังคม จิตใจ และจังหวะการเติบโตของนามิในเรื่องด้วย สุดท้ายฉันชอบสังเกตว่าผู้สร้างตั้งใจให้เสื้อผ้าและเครื่องประดับเป็นเครื่องมือบอกเล่าพัฒนาการ: เมื่อเธอมีความมั่นใจมากขึ้น เสื้อผ้ามักจะเปลี่ยนไปในทางที่แข็งแรงและโดดเด่นขึ้น ทั้งยังผสมผสานกับอุปกรณ์ที่บ่งบอกหน้าที่นักนำทางของเธอ ทำให้ทุกครั้งที่เห็นนามิในชุดใหม่ ฉันรู้สึกเหมือนได้อ่านบทสั้น ๆ เกี่ยวกับช่วงชีวิตของเธอเอง และนั่นแหละคือเหตุผลที่ฉันติดตามรายละเอียดพวกนี้ต่อไปโดยไม่เบื่อ

ลุคแจ็คเก็ตยีนส์ปักลายที่มีความเป็นวินเทจผสมความร่วมสมัยทำให้ฉันสนใจมากกว่าไอเท็มอื่นในร้านทางการ ฉันมองว่าชิ้นนี้เด่นเพราะมันสะท้อนสไตล์ของอิง ฟ้า ได้ชัด — งานปักลายละเอียดตรงหลังและปักเล็ก ๆ บนกระเป๋าให้ความรู้สึกอบอุ่นแต่ไม่หวานเกินไป ใส่ได้ทั้งกับชุดลำลองและลุคออกงาน เมื่อใส่กับกางเกงลาเวนเดอร์หรือกระโปรงผ้าพลิ้วจะได้คอนทราสต์ที่น่าสนใจ หลายคนซื้อเป็นของฝาก หรือเป็นไอเท็มสำหรับแต่งแฟนมีตเพราะเก๋และเก็บไว้ได้หลายปี อีกอย่างที่ทำให้มันขายดีคือความเป็นเอกลักษณ์ในการคอลแลบสีและลายที่ไม่ซ้ำรุ่น เช่น รุ่นลิมิเต็ดที่ใช้ผ้าเมทัลลิกเล็ก ๆ ทำให้แฟนคลับอยากสะสม ฉันเองมักเห็นคนแต่งตามสไตล์นี้เวลาไปอีเวนต์ เพราะมันถ่ายรูปขึ้นและจับคู่กับแอ็กเซสเซอรี่สีทองได้ง่าย สรุปคือแจ็คเก็ตยีนส์ปักลายเป็นหนึ่งในไอเท็มที่เห็นว่าขายดีที่สุดและถูกพูดถึงบ่อย ๆ ในคอมมูนิตี้แฟน ๆ

การจะหาแผนที่สถานที่ถ่ายทำผีในญี่ปุ่นไม่ใช่เรื่องยากอย่างที่คิด แต่ต้องรู้แหล่งและวิธีที่เหมาะสม ผมมักเริ่มจากแหล่งข้อมูลที่เป็นทางการก่อน เช่น เว็บไซต์การท่องเที่ยวของเมืองหรือจังหวัด เพราะหลายพื้นที่ที่ใช้เป็นโลเคชันถ่ายทำภาพยนตร์หรือซีรีส์มักมีหน้าข้อมูลท่องเที่ยวแยกไว้ บางครั้งจะมีแผนที่จัดเส้นทางให้ถ่ายรูปเช็คอินได้เลย นอกจากนั้น ศูนย์ข้อมูลนักท่องเที่ยวที่สถานีรถไฟใหญ่ ๆ มักแจกแผ่นพับหรือบอกทางได้ตรง ๆ ซึ่งช่วยมากเมื่ออยากไปตามรอยฉากจากหนังผีอย่าง 'Ringu' หรือ 'Ju-on' ที่แฟน ๆ มักทำเป็นทริปกันเอง อีกวิธีที่ผมชอบคือใช้แผนที่แบบดิจิทัลเพื่อสร้างมินิแมพของตัวเอง ใช้ Google Maps หรือ OpenStreetMap แล้วบันทึกจุดที่เจอจากบล็อกการท่องเที่ยวและวิดีโอท่องเที่ยวบน YouTube หลายคนทำ 'ロケ地マップ' (maps ของโลเคชัน) และแชร์บนทวิตเตอร์หรือบล็อกที่มีพิกัดชัดเจน ซึ่งสะดวกกว่าการอ่านแค่คำบอกเล่า นอกจากนั้นมีเว็บไซต์เฉพาะทางที่รวบรวมโลเคชันถ่ายทำ เช่นเว็บบล็อกของแฟนหนังหรือฐานข้อมูลโลเคชันของญี่ปุ่น ที่มักระบุพิกัดหรือแม้แต่เส้นทางเดินเท้าให้พร้อม ต้องระวังเรื่องความปลอดภัยและมารยาทด้วย ผมเคยมองเห็นโพสต์แผนที่พาไปยังซากอาคารร้างหรือที่ดินส่วนบุคคลซึ่งเข้าถึงยากและอาจผิดกฎหมาย การเคารพป้ายห้ามเข้า การไม่สร้างความเสียหาย และการหลีกเลี่ยงการรบกวนชุมชนท้องถิ่นคือสิ่งสำคัญ ถ้าต้องการประสบการณ์ที่สบายใจขึ้น ลองมองหาทัวร์พาเดินตามรอยโลเคชันหรือกลุ่มแฟนคลับที่จัดทริปแบบเป็นกลุ่มเล็ก ๆ นั่นจะได้ทั้งข้อมูลลึกและความอุ่นใจ พูดได้เลยว่าการตามรอยฉากผีในญี่ปุ่นเป็นทั้งการท่องเที่ยวและการค้นพบมุมเมืองที่ไม่ค่อยมีคนเห็น ถ้าไปตามแผนที่ที่ได้มาแบบสุภาพและระมัดระวัง มันให้ความตื่นเต้นแบบคลาสสิกที่ชวนยิ้มตอนเล่าให้เพื่อนฟัง