รากษส คือ ใครในตำนานฮินดูและมีต้นกำเนิดอย่างไร

ความหมายเชิงสัญลักษณ์ของรากษสสำหรับฉันมักเป็นภาพของความวุ่นวายที่สวมหน้ากากงามแต่มืดบอดในจิตใจมนุษย์ ฉันมองว่ารากษสในงานวรรณกรรมโบราณ เช่นใน 'Ramayana' ไม่ได้ถูกใส่ร้ายเพียงเพื่อเป็นศัตรูของฮีโร่เท่านั้น แต่ยังทำหน้าที่สะท้อนความกลัวต่อสิ่งที่ไม่เข้าใจ—ความตะกละ ความโหดร้าย และการโค่นล้มระเบียบที่คนหนึ่งยึดถือไว้ อารมณ์ของฉันมักถูกกระตุ้นเมื่อเห็นภาพรากษสในจิตรกรรมฝาผนังหรือหน้ากากในเทศกาลพื้นบ้าน ที่นั่นมันกลายเป็นสิ่งที่มองเห็นได้ของสิ่งที่ปกติซ่อนอยู่ในสังคม เช่นความอยากได้อยากมีหรือความไม่ยุติธรรม ในฐานะแฟนงานศิลป์ ฉันมักสนใจการเปลี่ยนแปลงของสัญลักษณ์นี้เมื่อถูกย้ายสู่สื่อสมัยใหม่ หลายเลเยอร์ของรากษสถูกนำมาใช้เป็นเมตาฟอร์าของอำนาจที่ล้นมือ หรือความเป็นอื่นที่ถูกทำให้แตกต่าง ในฉากหนึ่งของชิ้นวรรณกรรมร่วมสมัยที่ฉันชื่นชอบ การปรากฏตัวของรากษสไม่ได้มาเป็นมอนสเตอร์ที่ต้องถูกฆ่า แต่กลับเป็นกระจกที่ทำให้ตัวละครหลักต้องเผชิญหน้ากับความเป็นคนของตัวเอง นั่นทำให้ฉันคิดว่ารากษสยังเป็นเครื่องมือชั้นดีในการตั้งคำถามทางศีลธรรมและอำนาจ สุดท้ายแล้วสิ่งที่ฉันชอบคือความยืดหยุ่นของรากษสในงานศิลปะ มันสามารถเป็นทั้งการเตือนสติและการปลดปล่อยความรู้สึกดิบเถื่อนได้ในเวลาเดียวกัน เมื่อตาเห็นภาพหน้ากากยักษ์ในขบวนแห่ หรืออ่านบทบรรยายการต่อสู้กับรากษสในวรรณคดีโบราณ ความรู้สึกที่เกิดขึ้นไม่ใช่แค่ความกลัว แต่เป็นการถูกชักชวนให้ถามว่ามนุษย์สร้างมอนสเตอร์ขึ้นเองจากอะไร นี่แหละที่ทำให้สัญลักษณ์นี้ยังมีพลังในทุกยุคทุกสมัย

ชื่อ 'รากษส' มันมีภาพลักษณ์ที่ชวนให้คิดถึงตัวร้ายในอนิเมะหลายเรื่องและสำหรับฉันแล้วหนึ่งในตัวอย่างที่เด่นชัดที่สุดคือ 'InuYasha' กับตัวร้ายอย่าง 'Naraku'. ฉันรู้สึกว่าสิ่งที่ทำให้ 'Naraku' ดูมีรากฐานมาจากตำนานรากษสไม่ได้อยู่แค่ที่รูปลักษณ์ แต่เป็นพฤติกรรม — การกลืนกิน วิปริตการแปลงร่าง การใช้คนอื่นเป็นเครื่องมือ และความโหดร้ายที่ดูไร้เมตตา ตำนานรากษสในวรรณกรรมอินเดียและพุทธศาสนาเป็นปีศาจที่ชอบทำลายล้างและชั่วร้าย ซึ่งสะท้อนผ่านการสร้างตัวละครในอนิเมะที่สามารถเปลี่ยนรูปและชักใยผู้อื่นให้ทำตามใจ มุมมองส่วนตัวคือการที่ผู้สร้างญี่ปุ่นมักยืมคอนเซ็ปต์สากลแบบนี้มาปรับใช้จนกลายเป็นตัวร้ายที่มีมิติ ไม่ใช่แค่ร้ายล้วน ๆ แต่เป็นความหวาดร้ายที่มีเรื่องราวเบื้องหลัง ทำให้ฉันชอบวิเคราะห์ว่าองค์ประกอบของรากษสถูกตีความอย่างไรในแง่จิตวิทยาของตัวละคร — และ 'Naraku' เป็นกรณีศึกษาที่ดีที่แสดงให้เห็นว่าตำนานเก่า ๆ สามารถกลายเป็นหัวใจของตัวร้ายสมัยใหม่ได้อย่างมีพลัง

ในโลกนิยายแฟนตาซีไทยสมัยใหม่ รากษสมักถูกวางตำแหน่งเป็นตัวละครที่ไม่ใช่แค่สัตว์ประหลาดหน้ากลัว แต่เป็นพลังที่ซับซ้อนและมีบทบาทหลากหลายไปตามจังหวะเรื่องราว ฉันมักจะเห็นนักเขียนหยิบรากษสมาปรับใช้เป็นทั้งศัตรูหลักที่ท้าทายฮีโร่, พันธมิตรที่มีเงื่อนไข, หรือแม้แต่ผู้ปกป้องที่บังเอิญโหดร้าย เหล่านี้ทำให้รากษสกลายเป็นตัวละครที่อ่านสนุกเพราะมันสะท้อนความขัดแย้งระหว่างความดิบและความฉลาด ในนิยายบางเรื่อง รากษสถูกออกแบบให้มีภูมิหลังทางศาสนาและตำนาน ทำให้มันเป็นสัญลักษณ์ของบาปและการลงทัณฑ์ ส่วนผสมของเวทมนตร์ ความชั่วร้าย และภูตผีปิศาจที่อยู่ในตัวรากษสสร้างฉากปะทะที่ดุเดือดและมีความหมาย ฉันเชื่อว่าการใส่ชั้นเชิงทางศีลธรรมให้กับรากษสช่วยเพิ่มมิติให้บทบาทนี้ ไม่ใช่แค่การเผชิญหน้าแบบคนดีชนคนเลว แต่เป็นการตั้งคำถามว่า ‘‘ใครเป็นคนกำหนดความชั่ว?’’ ในมุมมองของคนอ่านที่ชอบรายละเอียด ฉากที่รากษสปรากฏตัวมักเป็นจุดเปลี่ยนสำคัญของเรื่อง พลังที่อธิบายได้ยากและเทคนิคการเขียนที่ทำให้ผู้อ่านรู้สึกทั้งหวาดกลัวและสงสาร กลายเป็นเครื่องมือเล่าเรื่องชั้นดี ทั้งนี้เมื่อรากษสถูกตีความอย่างตั้งใจ มันไม่ใช่เพียงมอนสเตอร์ แต่เป็นปริศนาทางศีลธรรมที่ทำให้เรื่องลึกขึ้น และนั่นแหละที่ทำให้ฉันยังคงสนใจการปรากฏตัวของรากษสในนิยายไทยอยู่เรื่อย ๆ

ความจริงแล้วการเริ่มสะสมของผมมักมาจากจุดเล็กๆ ที่ไม่ได้วางแผนไว้เลย—ของเล่นตัวแรกที่ผมซื้อเป็นคิทโมเดลจาก 'Gundam' ที่มาพร้อมป้ายราคากับกล่องบอกชื่อบริษัทผลิตและซีรีส์ชัดเจน การที่ของชิ้นนั้นมีฉลากผู้ผลิตอย่างเป็นทางการ ทำให้ผมเริ่มให้ความสำคัญกับที่มาของสินค้า: ว่าเป็นสินค้าลิขสิทธิ์จากบริษัทญี่ปุ่น ผลิตในโรงงานใด แพ็กเกจเป็นแบบไหน และออกวางจำหน่ายตอนไหน จากนั้นผมมักสังเกตของสะสมอีกหลายทาง เช่น สินค้าที่เป็นของแถมพิเศษจากพรีออเดอร์ งานอีเวนต์จำกัดจำนวน (งานแสดงหรือคอมิเกะ) หรือสินค้าที่เกิดจากการคอลแลบกับแบรนด์เสื้อผ้าและร้านกาแฟ บางชิ้นเป็นงานฝีมือจากศิลปินอิสระที่ขายในบูธเล็กๆ ขณะที่บางชิ้นก็มาจากการผลิตจำนวนมากแล้วส่งขายผ่านเว็บค้าปลีก เสริมอีกมุมที่ผมสนใจคือความแตกต่างระหว่างสินค้าลิขสิทธิ์แท้กับของก๊อปปี้: ป้ายสติกเกอร์ โค้ดลิขสิทธิ์ และรายละเอียดการบรรจุภัณฑ์มักบอกเล่าที่มาได้มากกว่าที่คิด เรื่องนี้ทำให้การตามหาที่มาของสินค้าเป็นเหมือนได้อ่านประวัติเล็กๆ ของวัฒนธรรมแฟนคลับด้วยตัวเอง

รากษสในนิยายแฟนตาซีนั้นเป็นเหมือนปมกลางที่ขับเคลื่อนวัฒนธรรมของโลกสมมติอย่างเงียบ ๆ และมีอำนาจมากกว่าที่เห็นด้วยตา ในงานเขียนหลายชิ้นรากษสไม่ได้เป็นเพียงสัญลักษณ์ทางเวทมนตร์หรือพลังเหนือธรรมชาติเท่านั้น แต่ยังทำหน้าที่เป็นตัวยึดความเชื่อของชนเผ่า เช่นเดียวกับธงชาติหรือคำสาบานที่บอกว่าใครคือคนในกลุ่มและใครเป็นคนนอก ดูอย่างฉากพิธีบูชาที่ฉันชอบใน 'The Lord of the Rings' แม้จะไม่ใช่รากษสตามตัวอักษร แต่การยึดถือวัตถุศักดิ์สิทธิ์และตำนานร่วมกันสร้างความเป็นชุมชนอย่างเด่นชัด นอกจากหน้าที่เชื่อมโยงชุมชนแล้ว รากษสมักกลายเป็นเครื่องมือทางการเมืองในเรื่องราว ฉันชอบการที่ผู้เขียนใช้รากษสเป็นเงื่อนไขของอำนาจ เพื่อให้ผู้อ่านเห็นว่าการยอมรับหรือปฏิเสธสัญลักษณ์เดียวกันจะมีผลต่อชะตากรรมของตัวละครอย่างไร ผลงานแฟนตาซีที่ทำได้ดีจะทำให้รากษสมีมิติมากพอให้ผู้อ่านตั้งคำถามแทนที่จะรับมันแบบไม่คิด — นั่นแหละคือเสน่ห์ของมันสำหรับฉัน

'Rakshasa Street' เป็นผลงานที่เด่นชัดที่สุดเมื่อพูดถึงคำว่า 'รากษส' ในโลกมังงะ/มานฮวา เพราะชื่อนั้นถูกหยิบมาเป็นแกนกลางของเรื่องราวและคอนเซ็ปต์ จังหวะการเล่าในเรื่องนี้ทำให้ตัวรากษสซึ่งมักถูกมองว่าเป็นปีศาจไร้ความปราณี กลับมีมิติทั้งด้านความทรงจำ แผลใจ และการเติบโตด้านจิตใจ จุดที่ผมชอบคือการที่เรื่องไม่ได้เลี้ยงมุมมองเดียวให้ตัวรากษสเป็นฝ่ายร้ายสุดโต่ง แต่ขยับให้ผู้อ่านเห็นเหตุผล แรงจูงใจ และการเลือกของพวกเขา ทำให้การเปลี่ยนผ่านจาก 'ศัตรู' เป็น 'ตัวละครที่ซับซ้อน' มีน้ำหนักและสมเหตุสมผล สรุปสั้น ๆ ไม่ได้พูดถึงแค่การต่อสู้หรือพลังเท่านั้น แต่เป็นการใช้โครงเรื่องและความสัมพันธ์ระหว่างตัวละครสร้างพัฒนาการที่จับต้องได้ ทำให้รากษสในเรื่องนี้กลายเป็นตัวอย่างของการเขียนปีศาจให้มีหัวใจ

แหล่งไอเดียที่ฉันชอบที่สุดช่วงหลังมาคือ 'รากษส' — มันเหมือนห้องทดลองความคิดที่ไม่มีกรอบ ฉันเป็นแฟนที่ชอบจับองค์ประกอบเล็กๆ จากเรื่องโปรดมาปรุงเป็นสินค้าใหม่ ๆ เช่น เห็นลายผ้าแพตเทิร์นจากฉากหนึ่งแล้วนึกถึงพวงกุญแจ เริ่มจากคาแรกเตอร์ธีมสีเดียวแล้วขยายเป็นคอลเลคชันเสื้อยืด ผ้าพันคอ และพินแบบลิมิตเต็ด การออกแบบที่ฉันชอบมักมาจากไอเดียที่ไม่ชัดเจนในตอนแรก—บางครั้งเป็นประโยคสั้นๆ หรือสัญลักษณ์ฉากเดียวที่พาไปสู่คอนเซ็ปต์ใหญ่ขึ้น เมื่อทำสินค้า ฉันจะคำนึงถึงการใช้งานจริงและความรู้สึกของแฟนคลับ การเล่นกับวัสดุและการจับคู่สีที่ไม่ธรรมดาช่วยให้ไอเดียจาก 'รากษส' กลายเป็นของที่คนอยากสะสม นึกง่ายๆ เหมือนตอนที่เห็นรายละเอียดฉากหนึ่งจาก 'Boku no Hero Academia' แล้วคิดว่า ถ้าเปลี่ยนเป็นโทนพาสเทล มันจะเป็นของสะสมสำหรับกลุ่มคนอีกแบบหนึ่งได้ไหม — นี่แหละเสน่ห์ของการเก็บไอเดียจากที่เดียวแล้วบิดเป็นหลายรูปแบบ

เคยสงสัยไหมว่ารากษสจริงๆ เป็นปีศาจแบบไหน? ผมมองมันเป็นสิ่งมีชีวิตจากตำนานอินเดียที่ถูกวาดให้ต่างจากปีศาจยักษ์แบบทั่วๆ ไป — ในวรรณกรรมอย่าง 'รามายณะ' ตัวรากษสมักถูกนำเสนอเป็นเผ่าพันธุ์ที่มีฤทธิ์แปลก ๆ ชอบกลายรูป หลอกล่อ และกินเนื้อคนหรือก่อกรรมชั่วร้ายเพื่อทำลายความสงบของมนุษย์ ความโหดร้ายและเล่ห์เหลี่ยมของรากษสทำให้พวกมันเป็นศัตรูสำคัญของพระเอกในมหากาพย์ หลายครั้งพวกมันมีเวทมนตร์ มีรูปร่างน่าเกรงขาม ฟันยาว และเสียงหัวเราะที่เย็นยะเยือก ผมนึกถึงรากษสในฐานะตัวแทนแห่งความวุ่นวายและการล่มสลายของศีลธรรม ขณะที่ยักษ์หรือ 'yaksha' ในต้นฉบับดั้งเดิมมีรากเหง้าเป็นวิญญาณแห่งธรรมชาติ บางครั้งเป็นผู้อารักษ์สมบัติของดินหรือภูเขา และมีความสัมพันธ์กับกษัตริย์ผู้คุ้มครองอย่างกุเวร (Kubera) แตกต่างจากรากษสที่หนักไปทางทำลายล้าง ยักษ์ในตำราเก่าอาจดูเป็นกลางหรือปกป้อง มากกว่าจะเป็นผู้ล่าสัตว์กินคนอย่างเดียว ภาพจำสมัยใหม่จึงมักเบลอเส้นแบ่งทั้งสอง: ในวรรณกรรมและละครของไทยคำว่า 'ยักษ์' มักถูกใช้แทนปีศาจขนาดใหญ่และร้ายกาจ ทำให้รากษสกับยักษ์ในความเข้าใจคนทั่วไปดูคล้ายกัน แต่เมื่อเจาะลงไปในประวัติศาสตร์และบทบาทของแต่ละฝ่าย จะเห็นว่ารากษสเน้นเล่ห์กลและความมืดจิตใจ ส่วนยักษ์มีมิติเรื่องความยิ่งใหญ่และบทบาทเป็นผู้รักษาหรือผู้คุ้มภัยมากกว่า — นั่นแหละเป็นความต่างที่ผมชอบคิดถึงเวลาอ่านเรื่องเก่าๆ