หนังสือแนะนำของ นิธิ เอี ย ว ศรี วงศ์ คือเล่มไหน

การได้รู้จักนิธิ เอียวศรีวงศ์ทำให้โลกของประวัติศาสตร์ไทยไม่เหมือนเดิมสำหรับฉันเลย ฉันจำได้ชัดว่าเขาไม่ใช่นักประวัติศาสตร์ที่เน้นแต่วันเดือนปีหรือเกร็ดราชสำนัก แต่ชอบขุดความสัมพันธ์ระหว่างชนบทกับอำนาจกลางและชี้ให้เห็นว่าประวัติศาสตร์ถูกแต่งเติมจากมุมมองของผู้มีอำนาจอย่างไร งานเขาอ่านง่ายมีความเป็นบทความสั้น ๆ ผสมความคิดเชิงวิพากษ์ ทำให้คนธรรมดาเข้าใจโครงสร้างสังคมไทยได้ดีขึ้นมาก มุมสำคัญที่ฉันพกติดตัวคือความเป็นสาธารณชนของเขา—ไม่ปิดประตูวิชาการไว้แต่กับนักวิชาการด้วยกัน แต่เปิดบทสนทนาให้คนทั่วไปผ่านคอลัมน์และบทความ ทำให้ประวัติศาสตร์กลายเป็นเครื่องมือวิเคราะห์สังคม การเมือง และวัฒนธรรมที่ใช้ได้จริง ไม่ใช่แค่เก็บเข้าหอสมุดอย่างเดียว

ประเด็นแรกที่ผมขอยกขึ้นมาคือการตีความประวัติศาสตร์และชาตินิยมที่มักทำให้เกิดการปะทะทางความคิด เราเคยเห็นว่าการอ่านประวัติศาสตร์แบบย้อนคำพูดของรัฐและชนชั้นนำทำให้ความเป็นชาติถูกทำให้เป็นเรื่องเดียวและนิ่ง แต่สิ่งที่นิธิ เอียวศรีวงศ์เสนอท้าทายตรงนี้ เขาชอบชี้ให้เห็นเสียงจากพื้นที่และชั้นคนที่ถูกละเลย จึงมีคนที่ชอบและคนที่ไม่เห็นด้วยอย่างแรง การถกเถียงจากจุดนี้เลยขยายเป็นเรื่องวิธีวิทยา บางฝ่ายเห็นว่าแนวทางการใช้แหล่งปฐมภูมิในมุมล่างของสังคมทำให้ภาพรวมขาดความต่อเนื่อง บางคนก็บอกว่าการตั้งคำถามกับตำนานชาติอาจกระทบต่อความมั่นคงของอุดมการณ์ที่คนจำนวนมากยึดถือ เราเองชอบการที่เขาท้าทายกรอบ แต่ก็ยอมรับว่าถ้าสื่อสารไม่ระมัดระวัง อาจกลายเป็นเครื่องมือให้ฝ่ายตรงข้ามโจมตีได้ง่าย ดังนั้นบทสนทนาระหว่างนักประวัติศาสตร์กับสาธารณะ เช่นในงานเขียน 'ประวัติศาสตร์กับอำนาจ' จึงมักกลายเป็นจุดแข็งและจุดขัดแย้งพร้อมกัน

หลังอ่านงานของนิธิ เอียวศรีวงศ์มาระยะหนึ่ง ผมรู้สึกว่าเขาเป็นคนที่ให้ความสำคัญกับการแปลเชิงวิชาการและคัดสรรเนื้อหามากกว่าการแปลเชิงพาณิชย์ งานแปลที่พบได้บ่อยคือคำนำ บทแปลสั้น ๆ และการคัดเลือกบทความจากงานวิจัยต่างประเทศมาเรียบเรียงเป็นภาษาไทย ทำให้บางคนจำไม่ได้ว่านี่คือ 'งานแปล' เต็มรูปแบบหรือแค่ 'บทความแปล' ที่เขาร่วมแปลและเรียบเรียง ตัวอย่างที่เคยเจอในชั้นหนังสือคืองานที่เขาเขียนคำนำให้การแปลหนังสือประวัติศาสตร์สังคมและการเมืองของเอเชีย ซึ่งมักจะปรากฏในหนังสือวิชาการหรือรวมบทความมากกว่าจะเป็นเล่มนิยายแปล ฉะนั้นถาต้องการรายการเล่มแปลแบบเต็ม ๆ จะต้องแยกส่วนงานแปลเชิงย่อยกับงานเขียนคำนำออกจากกัน แต่โดยรวมแล้วผมคิดว่าอิทธิพลของเขาในวงการแปลคือการเชื่อมโยงแนวคิดต่างประเทศเข้ากับบริบทไทย มากกว่าจะเป็นการทำหนังสือแปลจำนวนมากจนอวดจำนวนจ๋อย ๆ

ขณะที่พลิกอ่านบทความและบทวิเคราะห์ของนิธิ เอียวศรีวงศ์ ผมรู้สึกได้ถึงการตั้งคำถามต่อภาพรวมประวัติศาสตร์ไทยที่เราเคยถูกสอนมาอย่างเข้มข้น เขามุ่งเน้นเรื่องการก่อตัวของรัฐและสถาบันพระมหากษัตริย์ในบริบทเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ โดยชี้ให้เห็นว่ารัฐไทยไม่ได้เกิดขึ้นจากเส้นทางเดียวแบบเชิงเส้น แต่ผ่านกระบวนการต่อรอง ซ้อนทับ และการปรับตัวระหว่างชนชั้นนำกับชุมชนท้องถิ่น ผมมักจะนึกถึงการวิเคราะห์เรื่องอำนาจทางราชการและวิธีที่รัฐรวมศูนย์อำนาจ ซึ่งช่วยให้เห็นภาพการเปลี่ยนผ่านจากระบบเจ้าขุนมูลนายสู่รัฐสมัยใหม่ อีกด้านหนึ่ง งานของเขายังให้ความสำคัญกับสังคมชนบทและชนชั้นรากหญ้า ไม่ได้ยกประวัติศาสตร์เฉพาะกลุ่มชนชั้นนำมาเป็นแกนหลัก การวิเคราะห์เรื่องความสัมพันธ์ทางเศรษฐกิจ การเคลื่อนไหวของชาวนา และการตอบสนองต่อนโยบายรัฐ ทำให้ผมเข้าใจว่าการเปลี่ยนแปลงทางสังคมในไทยมีมิติจากล่างขึ้นบนมากกว่าที่คิดในตอนแรก อ่านจบทีไรผมมักยิ้มกับความกล้าของการตั้งคำถามต่อของที่เห็นเป็น "เรื่องปกติ" และรู้สึกว่าประวัติศาสตร์สามารถเป็นเครื่องมือให้เราเข้าใจปัจจุบันได้ชัดขึ้น

ไม่มีอะไรทำให้ผมตื่นเต้นเท่ากับการเห็นการบรรยายของ 'นิธิ เอียวศรีวงศ์' ถูกเก็บเป็นวิดีโอเอาไว้ให้ย้อนดูได้ — โดยเฉพาะคลิปจากช่องของมหาวิทยาลัยต่างๆ ที่มักเชิญเขาไปพูด งานบรรยายเต็มรูปแบบมักจะถูกอัปโหลดในช่อง YouTube ของคณะหรือสถาบันการศึกษาที่จัด เช่น ช่องของคณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย หรือช่องของคณะรัฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ฉันชอบดูคลิปจากช่องมหาวิทยาลัยเหล่านี้เพราะมักมีการบันทึกครบทั้งภาพและเสียง แถมบางครั้งมีสไลด์หรือบันทึกคำถาม-ตอบให้ดูด้วย ท่อนที่ชอบที่สุดคือการฟังน้ำเสียงและจังหวะการอธิบาย ซึ่งช่วยให้จับประเด็นเชิงประวัติศาสตร์และวิพากษ์สังคมได้ชัดเจนขึ้น อีกอย่างคือคลิปจากมหาวิทยาลัยมักจัดหมวดเป็นซีรีส์ ทำให้ตามดูย้อนหลังเป็นชุดได้ง่าย และบรรยากาศการสัมมนาที่เก็บมามักให้ความรู้สึกเหมือนไปนั่งฟังสดด้วยตัวเอง

แหล่งที่ฉันมักจะเข้าไปดูคลิปยาวคือช่อง YouTube ของสื่อข่าวและรายการสัมภาษณ์ต่างๆ เพราะมักลงเวอร์ชันเต็มพร้อมการตัดต่อคุณภาพสูง เวลาต้องการดูบทสัมภาษณ์ล่าสุดของ นิธิ เอี ย ว ศรี วงศ์ ให้ลองค้นที่ช่องอย่าง 'The Standard' หรือช่องของ 'Thai PBS' และบางครั้งช่องรายการบันเทิงเช่น 'WorkpointOfficial' ก็มีการอัปโหลดคลิปยาวให้ชมครบบริบท ฉันชอบวิธีที่คลิปบนแพลตฟอร์มเหล่านี้มักมีคำบรรยายและคอมเมนต์จากผู้ดำเนินรายการ ทำให้เข้าใจเนื้อหาได้ง่ายขึ้นโดยไม่ต้องข้ามส่วน ถ้าอยากได้คุณภาพเสียงและภาพที่ดีที่สุด ให้เลือกรายการที่โพสต์เป็นวิดีโอเต็มแทนคลิปตัดต่อ สังเกตวันที่โพสต์และคำอธิบายใต้คลิป จะเห็นว่ามีการระบุช่วงเวลาหรือหัวข้อย่อย ๆ ซึ่งทำให้ค้นหาช่วงที่สนใจได้เร็วขึ้น ฉันมักจะจับช่วงไฮไลต์แล้วค่อยย้อนดูทั้งบทสัมภาษณ์เพื่อเก็บรายละเอียดให้ครบ

คนที่ติดตามงานวิชาการเกี่ยวกับประวัติศาสตร์ไทยมักเห็นการโต้แย้งกันอย่างชัดเจนโดยเฉพาะงานของนิธิ เอียวศรีวงศ์ ซึ่งคำวิจารณ์สำคัญบางชิ้นมาจากนักประวัติศาสตร์ร่วมสมัยที่มีแนวคิดต่างไป เช่น ทองชัย วินิจจะกูล ผู้มองว่าการตีความบางประเด็นของนิธิมีอคติจากกรอบวิเคราะห์เชิงการเมืองมากกว่าหลักฐานเชิงประวัติศาสตร์โดยตรง ผมติดตามบทความและงานวิจัยเหล่านั้นแล้วเห็นว่าทองชัยมักชี้ประเด็นเชิงระเบียบวิธี การใช้แหล่งข้อมูล และการตั้งสมมติฐานทางประวัติศาสตร์เป็นจุดถกเถียง ซึ่งกลายเป็นคำวิจารณ์สำคัญที่ทำให้การถกเถียงไม่ใช่เรื่องเฉพาะบุคคล แต่พัฒนาไปสู่การทบทวนกรอบคิดของคนในวงการ ผลคือทำให้ผลงานของนิธิถูกอ่านในมุมที่หลากหลายขึ้น และกระตุ้นให้นักวิชาการรุ่นใหม่ตั้งคำถามกับวิธีการเขียนประวัติศาสตร์มากขึ้น

บ่อยครั้งที่เจอคำนิยมต่อ นิธิ เอียวศรีวงศ์ ปรากฏในบริบทที่คาดไม่ถึงและหลากหลาย จนผมเองมักจะหยิบมาอ่านเพื่อดูว่าคนต่างวัยและสาขาเห็นเขาอย่างไร ผมเจอคำนิยมแบบเป็นทางการมากที่สุดในคำนำของหนังสือและปกหลัง ซึ่งมักเขียนโดยนักวิชาการหรือกวีที่ยกคุณูปการด้านความคิดและประวัติศาสตร์ของเขา นอกจากนั้นยังมีบทความยาวในนิตยสารทางประวัติศาสตร์และวัฒนธรรม เช่น 'ศิลปวัฒนธรรม' หรือคอลัมน์ด้านความคิดสาธารณะใน 'มติชนสุดสัปดาห์' ที่มักให้ภาพรวมของงานและอิทธิพลของเขาในสังคมไทย อีกแหล่งที่ผมให้ความสำคัญคือวารสารวิชาการกับการประชุมวิชาการที่ลงบทวิจารณ์หรือบทสรุปการอภิปรายเกี่ยวกับงานเขา — เอกสารเหล่านี้แม้จะอ่านยากกว่า แต่ให้ข้อมูลเชิงลึกกว่า การเก็บคำนิยมในรูปแบบเชิงวิชาการช่วยให้ผมเห็นเป้าหมายและวิธีคิดที่คนเขียนยกย่อง จบด้วยความประทับใจเล็ก ๆ ว่าเสียงคำนิยมแต่ละชุดสะท้อนทั้งความยกย่องและการท้าทายทางความคิดที่เขาทิ้งไว้