เทศกาลหยวนเซียวมีประวัติความเป็นมาอย่างไร

ทุกครั้งที่กลับไปเยี่ยมบ้านเกิดแล้วแวะเข้าไปที่วัดปราสาททอง ความรู้สึกเหมือนโดนดึงกลับสู่จังหวะชีวิตเก่า ๆ เสมอ วัดนี้มีงานบุญประจำปีที่ชุมชนรอคอย นั่นคืองานทอดกฐินซึ่งมักจัดหลังออกพรรษาเป็นเวลาที่ชาวบ้านรวมตัวกันถวายผ้าไตรและสิ่งของจำเป็นให้แก่พระสงฆ์ งานจะเริ่มด้วยพิธีสงบเรียบง่ายแต่เปี่ยมด้วยความเคารพ มีแถวซุ้มอาหารคาวหวานที่คนทำด้วยมือมาตั้งขายเหมือนงานวัดโบราณ และมักมีการแสดงพื้นบ้าน—บางปีเป็นหนังตะลุง บางปีก็เป็นวงโปงลางเล็ก ๆ ที่พากันฟ้อนรำให้แขกที่มาเยือน บรรยากาศตอนกลางวันจะเต็มไปด้วยเสียงหัวเราะของเด็ก ๆ ที่วิ่งเล่นรอบสำนักสงฆ์ ส่วนตอนเย็นมีการจุดโคมไฟ ตกแต่งพระอุโบสถด้วยไฟสลัว ๆ ทำให้ความอลังการของวัดดูอบอุ่นและเป็นมิตร งานทอดกฐินที่นี่ไม่ใช่แค่พิธีทางศาสนา แต่ยังเป็นพื้นที่ให้ผู้คนพบปะ แลกเปลี่ยนข่าวสาร และอนุรักษ์วัฒนธรรมท้องถิ่น เช่น การสาธิตการทำเครื่องจักสานหรือขนมไทยโบราณที่เริ่มหาดูยากๆ แล้ว ฉันมักจะคิดว่าเสน่ห์ของงานอยู่ที่ความเรียบง่ายและความรู้สึกเป็นส่วนหนึ่งของชุมชน ทุกครั้งที่ได้ยืนฟังเสียงสวดมนต์พร้อมกลิ่นธูปจาง ๆ ก็รู้สึกเหมือนถูกเตือนให้หยุดและขอบคุณสิ่งเล็ก ๆ รอบตัวก่อนกลับบ้าน ซึ่งเป็นความทรงจำที่ยาวนานและอบอุ่นอยู่ในใจเสมอ

เทศกาลที่วัดปราสาททองมักจะเต็มไปด้วยกลิ่นธูป เสียงสวด และคนท้องถิ่นที่ยิ้มแย้มพร้อมแบ่งปันอาหารและเรื่องราวกันอย่างออกรสชาติ ที่วัดนี้ ผมเคยไปเข้าร่วมงาน 'ทอดกฐิน' หลายครั้ง การจัดงานไม่ใช่แค่การถวายผ้าและสวดมนต์เท่านั้น แต่ยังมีการตั้งโรงทานเล็กๆ ข้าวแกงรสบ้านๆ ให้ญาติโยมร่วมรับประทาน มีการเชิญพระเทศน์สั้นๆ เพื่ออธิบายความหมายของกฐิน และการประดับไฟให้พื้นที่วัดอบอุ่นในยามพลบค่ำ งานนั้นทำให้รู้สึกได้ถึงความเป็นชุมชน เพราะคนในหมู่บ้านมาช่วยกันประดิษฐ์ผ้าประดับ ทำเวที และจัดกิจกรรมสำหรับเด็กๆ อีกงานที่ชอบมากคือวันลอยกระทงที่วัดมีสระน้ำขนาดพอเหมาะ ทุกปีจะมีการประกวดกระทงที่ตกแต่งอย่างประณีต บางปีมีการโชว์โคมลอยและการแสดงพื้นบ้าน เช่น ม่วนคอยสาวหรือนาฏยไทยสั้นๆ กลิ่นเทียนหอมกับเสียงหัวเราะของเด็กๆ ทำให้บรรยากาศแบบโบราณคงอยู่ได้อย่างอบอุ่น ส่วนช่วงเข้าพรรษาและแห่เทียนพรรษา วัดจะมีขบวนเทียนแกะสลักสวยงามและการทำบุญตักบาตรยามเช้า ที่น่าสนใจคือการได้เห็นศิลปินท้องถิ่นนำเรื่องเล่าพื้นบ้านมาปะติดปะต่อในรูปแบบการแสดง ทำให้ศรัทธาและวัฒนธรรมเดินคู่กัน การไปร่วมงานที่วัดปราสาททองทำให้ผมรู้สึกเชื่อมโยงกับรากเหง้าท้องถิ่นมากขึ้น ไม่ว่าจะเป็นการช่วยจัดสถานที่ การนั่งฟังเทศน์ หรือแค่ยืนดูเด็กๆ แข่งทำกระทง ทุกเหตุการณ์มีความหมายในแบบของมันเอง และเมื่อกลับบ้านก็มักจะยังพากลิ่นธูปติดตัวไปด้วยเหมือนความทรงจำที่อบอุ่นอยู่เสมอ

ในฐานะแฟนหนังที่ชอบถูกท้าทายด้วยภาพและเสียงมากกว่าการเล่าเรื่องแบบตรงไปตรงมา ผมมองหนังอาร์ตเป็นพื้นที่ทดลองของผู้กำกับที่อยากบอกอะไรด้วยจังหวะภาพ ภาษาท่าทาง และพื้นที่ว่างมากกว่าจะพึ่งพาพล็อตหรือฮีโร่ ภาพยนตร์แนวนี้มักฉายช้า ทางภาพเน้นองค์ประกอบเชิงสัญลักษณ์ บทสนทนาอาจไม่ครบถ้วน และปลายเรื่องเปิดให้ตีความได้หลายทาง เรื่องราวที่ดูเหมือนไร้โครงสร้างบางครั้งกลับเป็นการสื่อสารเรื่องอารมณ์หรือปรัชญาอย่างเข้มข้น การดูหนังอาร์ตในไทยเลยมักมีบริบทเฉพาะ คือไปดูในห้องฉายเล็ก ๆ ห้องนิทรรศการ หรือเทศกาลที่คัดสรรหนังทดลองมากกว่าหนังตลาด ตัวอย่างที่ชวนคิดเช่น 'Uncle Boonmee Who Can Recall His Past Lives' ที่ใช้ภาษาเหนือและจินตภาพเหนือจริงเพื่อเล่าเรื่องความทรงจำและกรรม หนังประเภทนี้ไม่ได้ต้องการให้เรารู้สึกสบาย แต่ต้องการให้เราอยู่กับความไม่แน่ใจและตกตะกอนความคิด เมื่อจะหาเวทีชมในประเทศไทย แนะนำมองหาการฉายในเทศกาลภาพยนตร์นานาชาติที่จัดเป็นครั้งคราวหรือโปรแกรมพิเศษในศูนย์ศิลปะ เช่น งานฉายพิเศษที่ศูนย์วัฒนธรรมหรือห้องแสดงศิลปะ ที่นั่นบรรยากาศการดูต่างจากโรงใหญ่: คนมักพร้อมจะคุยหลังฉายและเปิดใจรับความหมายที่หลากหลาย สุดท้ายแล้วความเพลิดเพลินของหนังอาร์ตก็มาจากการได้เห็นไอเดียที่กล้าทดลองและได้แลกเปลี่ยนมุมมองกับคนดูคนอื่น ๆ ก่อนจะเดินออกจากห้อง ฉันยังคงชอบความรู้สึกค้างคาแบบนั้นอยู่เสมอ

ตื่นเต้นทุกครั้งที่นึกถึงเทศกาลหนังใหญ่ๆ เพราะนั่นคือที่ที่หนังปี 2023 หลายเรื่องที่ได้รับรางวัลได้ออกแสดงครั้งแรกและสร้างแรงกระเพื่อมในวงการ ฉันชอบพูดถึงงาน 'Cannes' เป็นอันดับแรก เพราะปี 2023 มีหนังเด่นอย่าง 'Anatomy of a Fall' ที่ฉายในคานส์และคว้ารางวัล Palme d'Or กลับบ้าน ซึ่งแสดงให้เห็นว่าคานส์ยังคงเป็นเวทีที่ชี้นำรสนิยมระดับโลกได้อย่างชัดเจน นอกจากคานส์แล้ว 'Venice' ก็เป็นอีกงานที่ยิ่งใหญ่ — ปีนั้นมีผลงานอย่าง 'Poor Things' ที่ได้รับ Golden Lion และกลายเป็นหนึ่งในหนังที่ถูกพูดถึงมากที่สุดของปี บรรยากาศของแต่ละเทศกาลต่างกันชัดเจน: คานส์มักเน้นงานภาพและบทที่ท้าทาย ฝั่งเวนิสให้ความรู้สึกศิลปะและทดลองมากกว่า ทั้งสองงานจึงเป็นจุดหมายของหนังระดับรางวัลในปี 2023 และถ้าคุณติดตามสกู๊ปเทศกาลจะเห็นว่าหนังที่ได้รับการยอมรับจากคณะกรรมการในงานเหล่านี้มักเดินทางไปกวาดรางวัลต่อทั้งจากนักวิจารณ์และงานประกาศรางวัลต่าง ๆ — นั่นคือเหตุผลที่ผู้ชมและคนทำหนังทั้งวงการยังคงให้ความสำคัญกับโปรแกรมของคานส์และเวนิสอยู่เสมอ

เริ่มจากติดตามหน้าเพจของเทศกาลหนังต่างประเทศที่ชอบ เพราะพวกเขามักประกาศรายละเอียดการสตรีมมิงหรือการขายสิทธิ์ก่อนใคร เรามักเห็นลิงก์ไปยังแพลตฟอร์มที่ได้รับอนุญาต เช่น Festival Scope หรือ MUBI ที่บ่อยครั้งมีการฉายออนไลน์แบบจำกัดเวลาและมีคำบรรยายหลายภาษา แม้ว่าเวอร์ชันพากย์ไทยจะหายาก แต่การติดตามประกาศอย่างใกล้ชิดช่วยให้รู้ว่าผู้จัดจำหน่ายในไทยจะนำเรื่องไหนเข้ามาจำหน่ายอย่างเป็นทางการ นอกจากนั้นให้เฝ้าดูบริการสตรีมมิงรายใหญ่ที่มีสาขาไทย เช่น Netflix หรือ Disney+ Hotstar เพราะเมื่อผู้จัดจำหน่ายรายใหญ่รับสิทธิ์ พวกเขามีทรัพยากรทำพากย์ไทยให้กับผู้ชมจำนวนมาก เรื่องอย่าง 'Portrait of a Lady on Fire' อาจเริ่มที่เทศกาลก่อนจะถูกซื้อสิทธิ์ไปลงแพลตฟอร์มเหล่านี้ ทำให้มีทั้งพากย์และซับไทยในบางกรณี และอย่าลืมเช็คลิสต์ผู้จัดจำหน่ายในไทย—เมื่อมีการประกาศฉายทางโรงหรือดีวีดี ผู้จัดรายนั้นมักประกาศว่ามีพากย์ไทยหรือไม่ ซึ่งเป็นสัญญาณที่ชัดเจนว่าควรเฝ้ารอการปล่อยอย่างเป็นทางการ

ไอเดียแรกที่ผุดขึ้นมาในหัวคือการทำให้เรื่องเล่าพื้นบ้านกลายเป็นประสบการณ์แบบเดินเข้ามาสัมผัสได้จริง การเอา 'พระอภัยมณี' มานำเสนอแบบอินเตอร์แอคทีฟจะทำให้ผู้ชมไม่ใช่แค่ฟัง แต่ได้เป็นส่วนหนึ่งของเรื่อง เช่น แบ่งโซนให้แต่ละฉากกลายเป็นมุมกิจกรรม — มีเวทีเล็กสำหรับคำรบเพลง โซนเวิร์กช็อปทำเครื่องดนตรีพื้นบ้าน และมุมทดลองแต่งคอสตูมแบบตัวละคร นอกจากนั้นการใช้แสงสีและโปรเจคชันแมปปิงช่วยสร้างบรรยากาศทะเลและเกาะแฟนตาซี ทำให้เด็กกับผู้ใหญ่ตื่นเต้นไปพร้อมกัน ฉันเชื่อว่าการผสมผสานศิลปะดั้งเดิมกับเทคโนโลยี ช่วยขยายกลุ่มผู้ชมได้มาก ผู้ชมรุ่นใหม่อาจเข้ามาด้วยแรงดึงดูดของอินสตาแกรมและคลิปสั้น ๆ ขณะที่คนรักวัฒนธรรมจะหลงใหลในความตั้งใจอนุรักษ์รายละเอียด อีเวนต์ที่ดีคืออีเวนต์ที่ให้ความรู้สึกว่าเราได้กลับไปหาตำนานแต่ก็เดินออกมาพร้อมความประทับใจทันสมัย

ต้องบอกเลยว่าการตามหาบรรยากาศฮานามิในไทยมันมีเสน่ห์แบบหยอกเย้า—ไม่ใช่แค่การเห็นดอกไม้ แต่เป็นการสร้างโมเมนต์ร่วมกับคนรอบตัว ฉันเคยขึ้นเหนือไปดูดอกพญาเสือโคร่งที่ 'ขุนน่าน' และ 'ขุนวาง' (พื้นที่ในดอยอินทนนท์และอำเภอใกล้เคียง) ช่วงต้นปีแล้วรู้สึกเหมือนย้ายไปญี่ปุ่นชั่วคราว ต้นไม้จริง สายลมเย็น และการเดินบนสันดอยพร้อมวิวทะเลหมอกให้ความรู้สึกฮานามิแบบไพรเวทมากกว่าการเดินชมในงานอีเวนต์กลางเมือง ที่นี่คนส่วนใหญ่ไปเที่ยวเป็นทริป เหมาะกับคนที่อยากได้ฮานามิแบบธรรมชาติ—เตรียมเสื้อกันหนาวดี ๆ และวางแผนที่พักล่วงหน้าเพราะคนค่อนข้างเยอะในช่วงบานเต็มที่ สุดท้ายสิ่งที่ประทับใจคือความเรียบง่ายของการชมดอกไม้ในพื้นที่จริงๆ มันไม่ต้องมีเวทีหรือซุ้มไฟเลย แค่เสื่อสักผืน อาหารท้องถิ่น และเพื่อนสักคนก็พอให้ความทรงจำนั้นอิ่มเอมได้

บนเวทีคานส์มีช่วงเวลาที่ทำให้ฉันผงกหัวขึ้นมาด้วยความภูมิใจในวงการหนังไทย การคว้ารางวัล Palme d'Or ของ 'Uncle Boonmee Who Can Recall His Past Lives' เป็นภาพจำที่ยังคงสะเทือนใจ ฉันไม่ได้เป็นนักวิจารณ์สายเป๊ะ แต่ความรู้สึกตอนเห็นชื่อผู้กำกับไทยประกาศบนเวทีใหญ่ที่สุดของโลกมันเหมือนการเห็นประเทศเล็กๆ ของเราส่งเสียงดังขึ้นมาหนึ่งครั้ง เหตุผลที่ฉันชอบพูดถึงคานส์ไม่ใช่แค่เพราะรางวัล แต่มันคือพื้นที่ที่เปิดโอกาสให้งานทดลอง งานที่ท้าทายรูปแบบ ถูกยืนหยัดและมองเห็นในระดับสากล นั่นทำให้วงการหนังไทยมีเส้นทางใหม่ๆ ให้ผู้กำกับได้กล้าทดลอง ฉันเองยังชอบภาพจำว่าคนดูต่างชาติหยุดคุย หันมาจดจ่อกับเรื่องราวที่ไม่ใช่ภาษาเดียวกับเขา นี่แหละคือพลังของเทศกาลระดับโลกที่เปลี่ยนมุมมองของคนทั่วไปต่อหนังจากบ้านเรา